Pennsylvania Universitesi'nde dilbi*lim, matematik ve felsefe alanların*da oğrenim goren Noam Avram Chomsky, aynı universitede ozellik*le dilbilimci Zellig Sabbetai Harris' in derslerini izledi. 1950 yıllarına doğru dilbilimdeki "dağılım yontemi'ni (Leonard Bloomfield'in ortaya attığı cozumleme yontemi) eleştiren Harris'in geliştirdiği "dilsel donu*şum" kuramlarıyla yakından ilgile*nerek, 1951 yılında modern ibranicenin bicimbilimsel yapısı ustune bir calışma yaptı: Morphophonemics of Modern Hebrew (Modern îbranicenin Bicimbilimsel Sesbilimi). Daha sonra 1955 yılında, Harris'in geliş*tirdiği "donuşumsel cozumleme" yontemi konusunda bir doktora tezi hazırladı: Transformational Analysis (Donuşumsel Cozumleme). Aynı yıllarda Harvard Universitesi'nde başta dilbilim olmak uzere ma*tematik ve mantık alanlarında araş*tırmalar yapan Chomsky, ozellikle Systems of Syntactic Analysis (Sozdizimsel Cozumleme Dizgeleri) ve The Logical Structure of Linguistic Theory (Dilbilim Kuramının Mantık*sal Yapısı) adlı calışmalarında, A.B.D'li yapısalcıların uyguladığı sozdizim yontemlerini mantıksal-matematiksel bir bakış acısına gore değerlendirdi. 1955 yılında Massachusetts İnstitute of Technology'ye dilbilim profesoru olarak atandı; 1956 yılında bildirişim kuramı konu*sunda duzenlenen bir toplantıda sunduğu bildiriyle ("Three Models for the Description of Language" [Dil Betimlemesi İcin Uc Ornekce]) dilbilimcilerin ilgisini cekti; daha onceki bazı dilbilgisi oluşturma giri*şimlerini eleştirerek, donuşum kav*ramını temel alan, betimleyici, acık*layıcı ve yalın bir dilbilgisi (sozdizim ağırlıklı) kuramı ortaya koydu.

SOZDİZİMSEL YAPILAR

Bir yıl sonra yayımladığı Syntactic Structures'de (Sozdizimsel Yapılar, 1957), sozdizim kuramının ilkelerini ingilizceye uygulayan Chomsky, ge*liştirdiği kuramla, her konuşucu*nun, bilmediği, işitmediği ya da soy*lemediği tumceleri "uretebilme ve anlayabilme yeteneği" bulunduğunu ortaya koyuyordu. Bu da, konuşu*cunun, dil konusunda, ortuk, sezgi*sel bir bilgisi bulunduğuna inandığı*nı gosteriyordu. Bir başka deyişle, her konuşucu, kendi dilinin yapısı konusundaki sezgisiyle, dilbilgisel tumceleri, dilbilgisel olmayan tum*celerden ayırt edebilmekte, bundan yararlanarak da, daha once işitme*diği tumceleri, kurallara uygun ola*rak sonsuz sayıda uretebilmektedir. Syntactic Structures'da ortaya ko*nan dilbilgisinin amacı, bir dilin butun dilbilgisel tumcelerini acık secik olarak betimleyebilecek bir ornekce geliştirmektir. Yapıtta or*taya konan sozdizim kuramı uc bo*lumden oluşur: Dizimsel kurallar (soyut yapıları ureten kurallar); do*nuşumsel kurallar (soyut yapıları tumcelere donuşturen kurallar); bicimbilimsel-sesbilimselkurallar (tumceleri gercekleşme aşamasına getiren bicim ve ses kuralları).

SOZDİZİM KURAMINDA YENİ KAVRAMLAR

1960 yıllarında daha genel bir dilbi*lim kuramı geliştirme cabası icine giren Chomsky, 1965 yılında Aspects of the Theory of Syntax'ı (Soz*dizim Kuramının Gorunuşleri) ya*yımlayarak, daha onceki yapıtında yer almayan bazı ikili kavramları (edinc/edim; derin yapı/yuzeysel yapı] ve dilbilgisinin uc bileşenini (sozdizimsel; anlamsal; sesbilgisel) acıklayarak, sozdizim kuramında yeni bir aşamayı başlattı. Edinc'i, konuşucu-dinleyicinin kendi dili ko*nusundaki sezgisel bilgisi olarak ta*nımlayan Chomsky'ye gore, bu bilgi her insanda ortuk olarak vardır ve doğuştan gelen bir dilbilgisel dizge*dir. Edim ise, bu ortuk dilbilgisel dizgenin değişik bicimlerde somut olarak kullanılması, gercekleşmesi*dir.
Derin yapı/yuzeysel yapı kavramlarıysa Chomsky'nin ortaya attığı uretici-donuşumsel dil bilgisi'nin temel ozellikleridir. Soyut tumce yapılar olan derin yapılara donuşum işlemlerinin (silme, ekleme, değiştirme yerine koyma, vb.) uygulanmasıyla somut tumce yapılarının bulunduğu yuzeysel yapılara gecilir. Derin yapıdan yuzeysel yapıya uzana surec icinde de sozdizimsel, anlamsal, sesbilgisel kurallar yer alır.

DİLBİLİM ALANINDAKİ OBUR YAPITLARI

Ozellikle A.B.D'nde L. Bloomfield doğrultusunda gelişen dağılımsal, sınırlandırıcı yapısalcılığa karşı cı*kan Chomsky, ortaya attığı uretici-duşunumsel dilbilgisi kuramıyla cağdaş dilbilimin gelişme sureci icinde gercek bir devrim yaratmış*tır.Soz konusu kuramı, yukarda sozu edilen iki temel yapıtın dışında, ozel*likle şu calışmalarında geliştirmiş*tir: Cartesian Linguistics (Descartescı Dilbilim, 1966); Language and Mind (Dil ve Duşunce, 1968); The Sound Pattern of English (İngilizcenin Ses Yapısı; M. Halle'le birlikte, 1968); Studies on Semantics in Generative Grammar (Uretici Dilbilgisinde Anlam İncelemeleri, 1972). Chomsky'nin uretici-donuşumsel dil*bilgisi, gunumuzde, ceşitli dillere uygulanmakta, varsayımsal-tumdengelimli bir kuram olarak gecerli*liğini ve ustunluğunu gun gectikce kanıtlamaktadır.

Alıntı .
__________________