Cumle: Maksadımızı tam olarak anlatan soz dizilerine CUMLE diyoruz.

Cumle ozellikleri:

Cumleye buyuk harfle başlanır.
Cumlelerin sonuna nokta, soru işareti veya unlem işareti konur.
Bu işaretlerden sonra gelen cumlelerin baş harfleri buruk yazılır.


CUMLENİN OĞELERİ

Kelimelerin cumledeki gorevlerine cumlenin oğreleri denir. Bir cumlede uc ceşit oğe bulunur.
1. Yuklem: Cumlede yapılan işi, oluşu ya da eylemi bildiren kelimeye yuklem denir.
Yuklem cumlenin temel oğelerinden biridir. Genellikle cumlenin sonunda bulunur.
Annen sofrayı kurmaya hazırlandır (hazırlandı yuklem)
Cumlede Yuklemi Bulma Kuralı: Cumlede fiil veya ek fiil olan kelime ya da kelime grubu yuklem olur.
Yuklemsi fiilimsi olan soz gruplarına cumlecik, yuklemi fiil olan soz gruplarına da temel cumlecik denir.
Şebnem az once koşarak bize geldi.
yan cumlecik temel cumle
2. Ozne: Yuklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da bir oluş icinde bulunan varlığa ozne denir.
Cumlede Ozneyi Bulma Kuralı: Cumledeki yukleme insanlar icin kim, diğer varlıklar icin ne soruları sorulduğunda cevap veren kelime ya da kelime grubu oznedir.
Arkadaşın koştu. (Kim koştu? arkadaşın )
Ozne Ceşitleri:
a. Gercek Ozne: Cumlede ozne acık şekilde belli oluyorsa gercek oznedir.
Dunya donuyor (Kim donuyor? dunya)
b. Gizli Ozne: Bazı cumlelerde ozne bllirtilmez. Boyle durumlarda ozneyi yuklemin sonundaki eke bakarak buluruz
Eşyaları alanlar yerine bıraktılar (Bırakanlar kim? Onlar)
c. Sozde Ozne: Aslında ozne oladığı halde, ozne gibi gorunen kelimelerdir.
İnsanlar vapura doluştu. (Kim doluştu? insanlar - sozde ozne)
3. Tumlec: Yuklemi tumleyen ya da kuvvetlendiren kelimelere tumlec denir.
Serpil kitabı yırttı. (Neyi yırttı? kitabı - tumlec)
Tumlec Ceşitleri: Dorde ayrılır:
a. Duz Tumlec: (Nesne) Oznenin yaptığı eylemden dorudan doğruya etkilenir
Otede cocuk top oynuyor. (Kim oynuyor? cocuk - ozne / Ne oynuyor? top - tumlec)
b. Dolaylı Tumlec: (Nesne) Yuklemin anlamını yer, yon, kalma, cıkma, bakımından tamamlayan tumleclerdir
Annem eve gidiyor. (Nereye gidiyor? eve - d. tumlec)
c. Zarf Tumleci: Yuklemin anlamını zaman, yer, durum bakımından tamamlayan kelimelerdir.
Akşam oradan gecerek eve gittim. (oradan - zarf tumleci / eve - d. tumlec)
d. Edat Tumleci: "ile, (-le), icin" edatlarıyla birleşerek yuklemi tamamlayan soz obekleridir.
Ozne ile yuklem arasındaki edat tumlecleri "ne, nicin, ile, kim, icin" soruları getirilerek bulunur.
Babamı gormek icin iş yerine gittim. (kimi gormek icin? babamı gormek icin - edat)


Yuklemlerine Gore Cumle Ceşitleri:

Yuklemlerin gore cumleler ikiye ayrılır:
a. Fiil Cumlesi: Yuklemi fiil olan cumlelerdir.
Sincap ağaca tırmandı.
b. İsim Cumlesi: Yuklemi isim soyundan olan cumlelerdir.
İstanbul guzel bir şehirdir.

Yapılarına Gore Cumleler

a. Basit (yalın) Cumle: Yalnız tek bir duşunceyi anlatan soz dizisine basit cumle denir.
Işıklar paca parca Âdeta ayaklarımızın dibinde sonuyordu.
b. Birleşik Cumle: Tamlayan ve tamlanan cumleciklerden kurulmuş soz dizisine birleşik cumle denir. Bu tur cumlelerde, fiil ve ek fiil temel cumleyi, fiilimsi de yan cumleciği meydan getirir.
Annem gelmeden bulaşıkları yıkamalıyız

c. Sıralı Cumle: Arasında anlam ilgisi olmayan bağımsız cumlelerin virgul ya da noktalı virgul yardımıyla birbirine bağlanmasından oluşan cimlelerdir.
Halk oyunları oynarken, eller rahat, ayaklar canlı, başlar dikleşir ve insan sesi muziğe eşlik eder.

d. Bağlı Cumle: Anlamca aralarında ilgi olan cumlelerin bağlaclarla bağlanmasından oluşan cimlelerdir.
Orta ceşmeden sağa donup ve ormana girince, guzel bir cicek kokusu, buketi ile karşılaşırsınız ama; bu sizi yanıltmasın.
Dizilişlerine Gore Cumleler

A. Kurallı Cumle: Yuklemi sonda olan cumlelerdir. Bu ceşir cumleler kurala uygun kuruldukları icin kurallı cumle diyoruz.
Tarla, bereket yuklu bahara motor sesleriyle uyandı.
Seyhan, Sakarya, Tunca gayrı keyfince akmayacak
B. Devrik Cumle: Yuklemi başta veya ortada olan cumlelerdir. Bu ceşir cumlelere devrik cumle diyoruz.
Silkindi karanlığından pırıl pırıl sabahlara.
Keyfince akmayacak gayrı Seyhan, Sakarya, Tunca.

Alamlarına Gore Cumle Ceşitleri

Yuklem anlamların gore cumleler beşe ayrılır.
1. Olumlu Cumle: Eylemin yapıldığı ya da işin olduğunu bildiren cumlelerdir.
Guneş akşamları erken batıyor.

2. Olumsuz Cumle: İşin ve eylemin yapılmadığını bildiren cumlelerdir. Olumsuz cumle, fiil cumlelerindeki yuklemin sonuna "-me" olumsuzluk eki şimdiki zaman kipinin sonuna geldiğinde daralır. "-mi, -mı, -mu, -mu" halini alır.
Hoca efendi hic şaşmaz. Aysel kibar değildir.

3. Unlem Cumlesi: SEvinc, korku, hayret ve uzuntu gibi duyguları anlatan cumlelerdir.
Vah vah, cok uzuldum. Aa, sen ne yapıyorsun?

4. Soru Cumlesi: Bir işin, eylemin olup olmadığını soran, iceriğini araştıran cumlerdir.
Sana kim baktı? Hangi oyuncuyu gordun?

5. Şart Cumlesi: Bir işin yapılmasını, bir başka işin yapılması şartına bağlı kılan cumlelerdir.
Parayı alırsam, doğru eve doneceğim.
__________________