Aşık-Tekke Edebiyatı
AŞIK EDEBİYATI

Âşık, Turk Halk Edebiyatında XVI. yy'ın başından itibaren gorulen şair tipidir. Âşığın şairlik gucunu ruyasında pirin sunduğu "Âşk badesini" icmekle ve "sevgilisinin hayalini" gormekle kazandığına inanılır. Ruya da genellikle Âşık adayının karşısına bir sevgili veya saz cıkmaktadır. Ruyaların susu ak sakallı bir derviş ve bazen bir bazen uc dolu bardaktır. Bardağın ruyada tas halinde gorulmesine de sık sık rastlanır. Ozanlara ruyada sunulan tasların icindeki mayilere aşk dolusu denir. Fars Edebiyatı'nın etkisiyle bÂde adını da almaktadır. Bunlar; erlik, pirlik ve Âşk badesi diye adlandırılırlar.


Âşıklarımız genellikle bir usta Âşığın yanında yetişirler. Ondan hem usta deyişlerini hem de sanatın icrasına ilişkin yol ve yontemleri oğrenirler. Âşık meclislerinde, kahvelerde bu ustaların sanatlarını icra ediş bicimlerini yeterince kavradıktan sonra, ustalaşan ozanlarda kendilerine cırak alırlar ve gelenek bu şekilde devam eder.

Âşık, bilgi, duygu ve becerisini yaptığı atışmalarda gosterir. Atışmalardaki amac; yarışmak ve kazanmaktır. Atışmalarda en az iki Âşık karşı karşıya gelir. Mecliste bulunan saygın bir kişinin ya da usta bir ozanın ayak soylemesiyle atışma başlar. Ayağa uygun dortluk soyleyemiyen Âşığın yenilgisiyle atışma sona erer.

Âşık Edebiyatının başlıca unsurlarından birisini hikÂye anlatma oluşturur. Saz şairleri icerisinde geleneğe bağlı olanların coğu Âşık meclislerinde hikÂye anlatırlar. Bir kısım usta saz şairleri ise, bir yandan usta malı halk hikÂyeleri anlatırken bir yandan da kendi duzdukleri hikÂyeleri anlatırlar. Cıldırlı Âşık Şenlik, Ercişli Emrah, Sabit Mudami geleneğe bu yanıyla katkıda bulunmuş saz şairleridir.

Tonguzların Şaman, Moğol ve Baryatlar'ın Bo veya Bugue, Yakutların Oyun, Oğuzların Ozan dedikleri bu geleneğin temsilcileri toplumun yaşam bicimlerini duşunce ve duygularını, olaylara bakış acılarını şiirleriyle dile getirmişlerdir.

Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Koroğlu, Dadaloğlu, Karacaoğlan, Erzurumlu Emrah, Ercişli Emrah, Dertli, Aşık Veysel bu geleneğin en onemli temsilcileri olmuştur.

Aşıklık geleneği Anadolu coğrafyasında bugun de canlı olarak yaşatılmaktadır.

TEKKE ŞİİRİ

Tekke şiiri, dini ve tasavvufi halk şiiri adı ile de anılmakta olup XI. ve XII.yy'larda Allah inancı ve ahiret duygularını dile getiren aşıkların yarattığı bir edebiyat turunun urunudur. Dini ve tasavvufi halk şiirinin en onemli ustaları Ahmet Yesevi, Yunus Emre, Hacı Bayram-ı Veli vb.'dir.
__________________