Destanlar henuz aklın ve bilimin toplum hayatına tam anlamıyla hÂkim olmadığı ilk cağlarda ortaya cıkmış sozlu edebiyat urunleridir. Milletleri derinden etkileyen tarihî ve sosyal olayları anlatan edebî eserlere destan adı verildiğini biliyoruz. Bu tur edebî eserler deprem, bulaşıcı hastalık, kuraklık, kıtlık, yangın, gocler, savaşlar ve istilÂlar gibi onemli olayların etkisiyle tarihin eski cağlarında meydana gelmiştir.

Destanlar uc safhada oluşur:

Doğuş Safhası: Bu safhada milletin hayatında iz bırakan onemli tarihî ve sosyal olaylar, bu olaylar icinde yuceltilmiş efsanevî kahramanlar gorulur.
Yayılma Safhası: Bu safhada, soz konusu olay ve kahramanlıklar, sozlu gelenek yoluyla yayılır. Boylece bolgeden bolgeye ve nesilden nesle gecer.
Derleme (yazıya gecirme) Safhası: Bu safhada, sozlu gelenekte yaşayan destanı, guclu bir şair, bir butun hÂlinde derleyip manzum olarak yazıya gecirir. Coğu zaman bu destanların kim tarafından derlendiği ve yazıya gecirildiği belli değildir.
Destan Ceşitleri

Tabii (Doğal) Destan: Toplumun ortak malı olan ve birtakım olaylar sonucu kendiliğinden en oluşan destanlardır. Ornek: Oğuz Kağan Destanı
Yapma (Yapay) Destanlar: Bir şairin, toplumu etkileyen herhangi bir olayı tabiî destanlara benzeterek soylemesi sonucu oluşan destanlardır. Ornek: Uc Şehitler Destanı – Fazıl Husnu DAĞLARCA
Destanların Genel Ozellikleri

Anonimdirler.
Genellikle manzumdurlar. Az olmakla beraber nazım-nesir karışık olan destanlar da vardır. Bazıları, manzum şekilleri unutularak gunumuze nesir hÂlinde ulaşmıştır.
Olağan ve olağanustu olaylar ic icedir.
Destan kahramanları olağanustu ozelliklere sahiptir.
Destanlar, tarihî ve sosyal olaylardan doğarlar. Bu eserlerde genellikle, yiğitlik, aşk, dostluk, olum ve yurt sevgisi gibi temalar işlenir.
Bir edebiyat turu olan destan, zamanla asıl anlamını yitirmiş, Âşık edebiyatında savaşları, unlu kişileri, gulunc olayları anlatan eserlere de destan denilmiştir.
Turk destanları, İslamiyet’ten onceki destanlar ve İslamiyet’ten sonraki destanlar olmak uzere ikiye ayrılır.

İSLAMİYETTEN ONCEKİ TURK DESTANLARI

Altaylara Ait Destanlar
Yaratılış Destanı
Sakalara Ait Destanlar
Alp Er Tunga Destanı
Şu Destanı
Hunlara Ait Destanlar
Oğuz Kağan Destanı
Attila Destanı
Gokturklere Ait Destanlar
Ergenekon Destanı
Bozkurt Destanı
Uygurlara Ait Destanlar
Tureyiş Destanı
Goc Destanı

İSLAMİYETTEN SONRAKİ TURK DESTANLARI

Karahanlı Donemi – Satuk Buğra Han Destanı
Kazak-Kırgız Donemi – Manas Destanı
Moğol Donemi – Cengiz Han Destanı (Cengiz-Name)
Tatar-Kırım Donemi – Timur Destanı
Tatar-Kırım Donemi – Edige Destanı
Beylikler Donemi – Danişmend Gazi Destanı (Danişmend-Name)
Selcuklular Donemi – Battal Gazi Destanı (Battal-Name)
Osmanlılar Donemi – Koroğlu Destanı

Edebiyatogretmeni.org
__________________