Bu destanda Saka hakanı Alp Er Tunga‘nın İranlılarla yaptığı savaşlar anlatılır. Bu konudaki bilgiler, Firdevsi’nin Şehnamesine dayanmaktadır. Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig adlı yapıtında bu kahramanla ilgili beyitler bulunmaktadır. Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lugati’t Turk adlı yapıtında da kahramanla ilgili sagu vardır. Alp Er Tunga Destanı‘nın tumu elimiz*de yoktur.

Alp Er Tunga’nın hayatı savaşlarla gecmiştir. Uzun sure mucadele ettiği İranlı Medlerin hukumdarı Keyhusrev ‘in davetinde hile ile oldurulmuştur.

Alp Er Tonga, Asur kaynaklarında Maduva, Heredot’ta Madyes, İran ve İslÂm kaynaklarında Efrasyab adlarıyla anılmaktadır. Orhun Yazıtlarında “Dokuz Oğuzlar” arasında “Er Tunga” adına yapılan “yuğ” merasiminden soz edilmektedir. Turfan şehrinin batısında bulunan “Bezegelik” mabedinin duvarında da Alp Er Tunga’nın kanlı resmi bulunmaktadır. “Divan u Lugat-it Turk” un yazarı Kaşgarlı Mahmud’a ve ” Kutadgu Bilig” yazarı Yusuf Has Hacip’e gore “Alp Er Tunga” iran destanı “şehname” deki buyuk ve efsanevî Turan hukumdarı “Efrasiyab”dır.

Firdevsî’nin Şehnamesi’nde uzunca bir yer verilen AfrÂsyÂb’ın aslında Alp Er Tunga olduğunu, Kutadgu Bilig’in şu mısralarından anlıyoruz:

Bu Turk beğlerinde adı belgulug
Tunga Al Er irdi kutı belgulug
Beduk bilgi birle okuş erdemi
Biliglig ukuşlug budun kodremi
Tajikler ayur Ânı AfrÂsyÂb
Bu AfrÂsyÂb tutdı iller talab
Tajikler bitimiş bitigde mum
Bitigde yok erse kim ukgay Ânı?

(Bu Turk beğleri icinde adı belli, kut’u belli Alp Er Tunga, buyuk ve erdemli bir hukumdardır. Cok bilgili, meziyetli bir buyuktur. Tajikler (İranlılar) ona AfrÂsyÂb diyorlar. Bu AfrÂsyÂb, baskın ve yağmalarla illeri (dunyayı) tuttu. Tajikler bunu kitapta yazmışlar. Kitapta yok olsaydı bunu kim anlardı?)

Şecere-i Terakime’ye gore Selcuklu Sultanları kendilerini Efrasyab soyundan kabul ederlerdi. Rusların Yakut adını verdiği Turk gurup aslında kendilerine Saka dediklerini soylemişlerdir. Tarih icinde kaybolduğunu duşunduğumuz Saka Turklerinin az da olsa bir bolumunun bugun hayatiyetlerini surdurmeleri pek cok meselenin yeniden araştırılarak doğruların ortaya cıkmasına yardımcı olabilecektir. Tarihci Mesudî de M.S.7. yuzyılın başındaki Kokturk hakanının “Efrasyab” soyundan olduğunu yazmaktadır.

Alp Er Tunga destanının metni bu gune ulaşamamıştır. Bir kısmından yukarıda bahsettiğimiz kaynaklarda bu değerli Saka hukumdarı ve kahramanı hakkında bilgiler ve bir de Alp Er Tunga sagusu (ağıtı) tespit edilmiştir:

Alp Er Tunga oldi mu?
Isız ajun kaldı mu?
Odlek ocin aldı mu?
Emdi yurek yırtılur.

Odlek yırag kozetti
Oğrun tuzağ uzattı
Begler begin azıttı
Kacsa kah kurtulur?

Begler atın urgurup
Kadgu anı turgurup
Mengzi yuzi sargarup.
Korkum angar turtulur.

Uluşıp eren borleyu’
Yırtıp yaka urlayu
Sıkrıp uni yırlayu
Sığtap kozi ortulur.

Konglum icin otedi.
Yitmiş yaşıg kartadı
Kicmiş odig irtedi
Tun kun kicip irtelur
(Gunumuz Turkcesi)

Alp Er Tunga Oldu mu
Dunya sahipsiz kaldı mı
Korkak ocunu aldı mı
Şimdi yurek yırtılır

Felek yarar gozetti
Gizli tuzak uzattı
Beylerbeyini kaptı
Kacsa nasıl kurtulur

Erler kurt gibi uludular
Hıckırıp yaka yırttılar
Acı seslerle bağırdılar
Ağlamaktan gozleri kapandı

Beğler atlarını yordular
Kaygı onları durdurdu
Benizleri yuzleri sarardı
Safran surulmuş gibi oldular

Kutadgu Bilig’de “Alp Er Tunga” hakkında şu bilgi verilir: “Eğer dikkat edersen gorursun ki dunya beyleri arasında en iyileri Turk beyleridir. Bu Turk beyleri arasında adı meşhur ikbali acık olanı Tonga Alp Er idi. O yuksek bilgiye ve cok faziletlere sahip idi. Ne seckin, ne yuksek, ne yiğit adam idi; zaten Âlemde ferasetli insan bu dunyaya hÂkim olur”.

İranlılar ona Efrasiyap diyorlar; bu Efrasiyap akınlar hazırlayıp ulkeler zaptetmiştir. Dunyaya hÂkim olmak ve onu idare etmek icin pek cok fazilet, akıl ve bilgi gerekir. İranlılar bunu kitaba gecirmişlerdir. Kitapta olmasa onu kim tanırdı.” Bugunku bilgilerimize gore Alp Er Tunga ile ilgili en geniş bilgi İran destanı Şehname’de tespit edilmiştir.

Edebiyatogretmeni.org
__________________