Maksim Gorki ve Rus Edebiyatına Katkıları

Dunya olcusunde buyuk bir yazar olan Maksim Gorki, 28 Mart 1868 tarihinde, bugun «Gorki» adını taşıyan Nijni-Novgorod şehrinde doğdu. Asıl adı Aleksey Maksimovic Peşkov'du. Bir mobilya işcisi olan babasını, dort yaşında iken kaybetti. Bu durum karşısında o zamanlar bir boya imalÂthanesi olan dedesi Kaşirine'e sığındı. Yedi yaşına gelince onu, bir sanat okuluna verdiler. Ama okul kayıtla*rına gore, «fukaralığından oturu» beş ay sonra okuldan ayrılmak zorunda kaldı. Bir daha da okul yuzu gormedi. Bu sıralarda annesi veremden oldu. Dedesinin işleri de bo*zulduğu icin, Gorki daha sekiz yaşlarında iken hayata atıl*mak zorunda kaldı.Gorki'nin cocukluğu, kaba, cahil, sert bir takım insan*ların cevresinde gecti.

Gorki cocukluğunun bu acı gun*lerini, dunya edebiyatına birer klÂsik eser olarak giren «Cocukluğum» (1913) ve «Ekmeğimi Kazanırken» (1916) adlı eserlerinde butun ayrıntılarıyla anlatır.Gorki'nin baştanbaşa acı ve yoksulluk icinde gecen cocukluk hayatının biricik avuntusu buyuk annesi Akulina İvanovna'dır. Gorki'yi sonsuz bir sevgi ile seven, onu anla*yan, onu koruyan ve kayıran biricik insan, bu duygulu, bu iyi yurekli kadındı.Gorki, ninesine olan sevgisinin derinliğini, «Ekmeği*mi Kazanırken» ve «Benim Universitelerim» (1923) adlı eserlerinde cok guzel belirtmiştir.

Gorki'yi, on yaşında, bir kundura mağazasına cırak olarak verdiler. Ama ellerini kaynar corba ile haşladığı icin buradan ayrılarak yeniden ninesinin yanına donmek zo*runda kaldı. Elleri iyileşince, uzak akrabalarından bir mi*marın yanına cırak olarak girdi. Gorki mimarın evinde, du*peduz hizmetcilik etti. Bu ağır iş şartlarına ancak bir yıl dayanabildi. Oradan kacarak Volga'da işleyen gemilerden birinde aşcı yamaklığı ve bulaşıkcılık etti. Gemiden ayrı*lınca, bir sure başıboş dolaştı. Kuş avcılığı ile hayatını ka*zanmağa calıştı. Sonra, yeniden mimarın yanına girdi. Oradan ayrılınca, bir İkon atolyesine kapılandı. Kutsal resim*ler (İkonlar) satan bir mağazada tezgÂhtar yamaklığı etti. Ucuncu defa olarak yine mimarın yanına girdi. İnşaat işle*rinde mimara yardım etti.Gorki, butun bu ağır iş şartlarına bakmadan, fırsat buldukca okudu. Bu yuzden başına olmayacak işler gel*di. Onda bu okuma aşkı, olunceye kadar kendisini bırak*madı.İcini bir kurt gibi kemiren bu okuma tutkusu Gorki'yi nihayet Kazan şehrine surukledi. 1884 yılında, bir arkada*şının teşvikiyle, Universiteye girmek uzere Kazan şehrine gitti. Ama Universiteye giremiyen Gorki, Kazan'da hayat denilen yuksek universitenin butun fakultelerinden gecti. Gorki, hayatının bu bolumunu «Benim Universitelerim» (1923) adlı eserinde butun ayrıntılarıyla anlatır.Gorki, Kazan'da bir sure ceşitli fırınlarda calıştı.
1888 yılında, yine bu şehirde, Romas adlı bir halkcı-devrimci ile tanıştı. Bunun teşvikiyle, koyluler arasında calışmak ve on*ları aydınlatmak uzere Volga nehri kıyısındaki Krasnovidovo koyune gitti. Burada, Rus koylusunun hayatını yakından incelemek fırsatını buldu.Gorki, hayatının bu doneminde, Hazer Denizi kıyıla*rına kadar gitti. Orada bir balıkcı dalyanına girdi. Bir ara*lık şimendifer bekciliği, sonra da kantar memurluğu yaptı.1889 yılında Nijni-Novgorod'da devrimci calışmaların*dan oturu ilk defa tutuktandı. Yine bu sıralarda, devrin ta*nınmış yazarlarından Korolenko ile tanıştı. Korolenko'ya, o zamanlar yazmış olduğu «İhtiyar Meşenin Şarkısı» adlı şiirini okudu. Korolenko yazıyı beğenmedi, duşuncesini de Gorki'ye acıkca soylemekten cekinmedi. Gorki bunun etki*siyle, iki yıl eline kalem almadı.Gorki bu sıralarda Lapin adlı bir avukatın yanında sek*reter olarak calışıyordu. Gorki, hatıralarında bu avukattan sevgi ve saygı ile soz eder, oğrendiği şeylerden bir coğunu bu zata borclu olduğunu soyler.1892 yılı 25 Eylulunde Tiflis'de cıkmakta olan «Kaf*kas» adlı gazetede, «Makar Cudra» adlı bir hikÂyesini ya*yınladı. Gorki'nin edebiyat calışmalarına başlangıc olarak bu tarih kabul edilir.Buyuk yazar, ilk defa bu hikÂyesinde, onu dunya ede*biyatında olumsuzleştiren «Gorki» takma adını kullandı.Gorki,
1901 yılında, Cehov'la tanıştı. 1902 yılı 23 Mar*tında ise «Moskova Sanat Tiyatrosu»nda «Kucuk Burju*valar» piyesi oynandı. Piyes buyuk bir başarı sağladı. Aynı yılın Nisan ayında da «Ayak Takımı Arasında» adlı eseri oynandı. Bunu izleyen yıllar icinde Gorki'nin en,guzel eserleri birbirini kovalamağa,, şohreti de gun gectikce buyumeğe başladı. 1906'da «Ana» romanı, 1913'de «Cocukluğum», 1916'da «Ekmeğimi Kazanırken», 1923'de «Benim Univer*sitelerim» gibi eserleri; 1925'de «Artamanov'lar» 1926'daise en buyuk romanı olan «Klim Samgin'in Hayatı»nın bi*rinci cildi cıktı.Gorki'nin ne kadar cabuk un saldığını, eserlerinin cı*kar cıkmaz ne kadar cabuk başka dillere cevrildiğini daha iyi anlayabilmemiz icin, şu kucuk noktayı belirtmemiz ye*ter: Dunya capında meşhur bir romancı olan Turgenyev" in en unlu eseri olan «Babalar ve Cocuklar» (1860), cıkı*şından 77 yıl sonra, 1937'de; Dostoyevski'nin ise «Suc ve Ceza», «Karamazof Kardeşler»", «Budala» gibi şaheserleri, cıkışlarından ancak 60-70 yıl sonra dilimize cevrildikleri halde, Gorki'nin «Ana» romanı 1906-1907 yıllarında yayım*lanmış, hemen iki yıl sonra da, yani 1909 yılında Turkceye cevrilerek, Tanin gazetesinde tefrika edildikten sonra ki*tap halinde cıkmıştır.Gorki'nin kitap halinde cıkmış ilk eseri olan iki cilt*lik hikÂyeleri, 1898 tarihini taşıdığına gore, bu buyuk yaza*rın bize kadar gelebilmesi icin, ancak 10 yılık bir zaman gecmesi yetmiştir. Halbuki Turgenyev ile Dostoyevski, Gor*ki'nin 10 yılda aldığı yolu, ancak 40-60 yıl icinde alabil*mişlerdir
Gorki'nin eserlerinde goze carpan sosyal yon, olay kişileriyle sosyal şartlar arasında celişme ve catışmadır. Gorki'nin butun sosyal şartlara, kendi istek ve eğilimlerine gore bir yon vermeye calışmalarıdır.Gorki'nin eserlerinde bu sosyal yon uc turlu belirtil*miştir; a) Masallar ve efsaneler, b) Gazete makaleleri, c) Nihayet olayların realistce acıklanması ve hikÂyesi bici*minde.

a) Gorki ilk yazılarını tercihan masal ve efsaneler bi*ciminde yazmıştır. Yazarın dilimize de cevrilmiş olan “Stepte” eserindeki (Kocakarı izergil, Makar Cudra, Şahin Uzerine Turku, Han ve Oğul) gibi masal ve efsanelerde go*rulduğu uzere icinde yaşanılan acı gerceğe karşı, idealize edilmiş bir gercek cıkarılmıştır. İcinde yaşanılan ha*yatta realize edilemeyen, gercekleştirilemeyen istekler, idealize edilmiş bir hayatta gercekleştirilmiş gibi gosteril*miştir. Gorki'nin bu tip eserlerindeki butun kişilerde goze carpan şu ozellik var: Guclu insanlar zayıflara, serbest ve bağımsız insanlar kolelere; mağrur insanlar alcalmıs in*sanlara karşı konmuştur.Gorki'nin başıboş insanların, serserilerin hayatım tas*vir ettiği Malva, Celkaş, Konovalov, Yol Arkadaşım gibi hikÂyelerinde de aynı hali gormekteyiz! Bu hikÂyelerin ki*şileri de «olağanustu» insanlardır.Hic şuphe yok ki Gorki, bu ceşit eserlerinde romantik*tir. Ama Gorki'nin bu romantizminde, gecmişe, geriye do*nuşten cok, ileriye, iyiye ve guzele bir akış vardır.Gorki'nin bircok eserlerinde, icinde yaşadığı gercek ve sıkıcı hayatı, hayal gucuyle daha cekici bir hale ge*tiren, hayale tapan kişilere de rastlıyoruz. Hayali cennet*ler yaratmak, hayal gucuyle daha gecici hayat şartları ya*ratmak, icinde yaşanılan kotu şartlara karşı bir mucadele vasıtası olmasa bile bir avuntudur.Nitekim bu hayali cennetlere rağmen kotu hayat şart*ları yine olanca ağırlığıyla devam etmektedir. Kısa bir za*man sonra hayat kanunları, butun ağırlığıyla kendilerini duyurmağa başlıyacaklardır. Biraz olsun avunmak icin bu hayalî cennetler belki faydalıdır, ama bunlar kotu hayat şartlarını busbutun yok eden ilÂc değildir. Gercek hayatı yalancı hayalî bir hayatla değiştirmeğe calışmak, olsa olsa, Âciz, gucsuz insanların işidir.Gorki'nin «Boles» hikÂyesindeki Teraza'sı bu ceşit insanlardan biridir. Bu muhayyel hayatın filozofları, vaizleri de vardır. Mesel «Ayak Takımı Arasında»ki Lenka bunun guzel bir orneğini teşkil eder.

b) Ama Gorki, masal ve efsaneler icinde canlandırı*lan hayali cennetlerle yetinemezdi. Bunun icin daha başkayollara da başvurmak gerekiyordu. İşte bu yollardan biri de gazete makaleleri ve gazete fıkralarıdır. Burada kişiler yok, gercekler vardır. «9 Ocak», «Amerika'da», «Rus Ma*salları» bu ceşit yazılardır. Gorki bu ceşit eserlerde hayatı acıkca mahkûm etmektedir.

c) Gorki'nin insanla sosyal şartlar arasındaki celiş*meyi ve anlaşmazlığı belirtmek icin cok başvurduğu yol, doğrudan doğruya olayların gercekci bir metodla hikÂye*sidir. Gorki'nin eserleri coğunlukla bu bicimde yazılmıştır. «Foma Gordayev», «Uc Kişi», «Ana», «Matyev Kojemyakin'in Hayatı», «Benim Universitelerim», «Klim Samgin'in Hayatı» gibi romanları bu ceşit eserlerden sayılmaktadır. Gorki'nin, sayıları 10-15'i buian tiyatro eserlerini de bu ture sokmak kabildir.
__________________