DiKTiYOZOM (Dictyosoma) ve GOLGi AYGITI
Prof. Dr. Ali Demirsoy


Golgi aygıtı bircok alt birimlerden meydana gelmiştir. Bu birimlerin her birine diktiyozom denir (Yunanca diktiyon = ağ, soma = vucut demektir). Diktiyozomların tumu Golgi aygıtını oluşturur.
Ergin sperma ve kan hucreleri haric tum hayvan ve keza bitki hucrelerinde bir ya da birkac tane bulunur. Sentezleme, ozellikle salgı yapan hucrelerde iyi gorulur (ipekboceğinin ipek salgı bezlerindeki hucrelerde cok gelişmiştir). Genellikle sentri-yolun civarında ve cekirdeğin uzerine yakın olarak bulunur. Duz ER'dan cok farklı değildir. Duz ER'a gore tupcuk ve lamelcikleri daha yoğun olarak icerir . Birbirinin uzerine katlanmış 5-30 kadar kanalcık (Cistern = Sisterna = Latince yağmur suyu toplayan cukur demektir) taşır. ER'dan osmium ve gumuş iceren boyalarla boyanmasıyla ayrılır, ilk defa 1898 yılında italyan bilim adamı camıuo golgi, gumuşlu boya ile sinir hucrelerinde ustuste dizilmiş plakaları tanımladığından, bu yapıya, bilim adamının ismine adanarak "Golgi Aygıtı" dendi, onemi elektron mikrosko­buyla ortaya cıktı.

Kanalcıklar GA'nın orta ve tabana yakın kısmında bulunur. Uc kısmına gittikce bu plakcıkların ve kanalcıkların, hucre zarına doğru goc eden vezikullerle (keseciklerle) kullanılıp bitirildiği gozlenir. Ozunde burada akıcı ve surekli bir denge vardır. Bir taraftan (proksimalden) senteztenmeye başlayan maddeler uca (distale) doğru itilerek uzaklaştırılır. GA'nın zarları zar birimine benzer; fakat daha incedir (6-10 nm.). Bu ise GA'nın, ER ile hucre zan arasında bir gecit odevi gorduğunu kanıtlar, oyle ki ER'un uzerinde sentezlenen protein, bazı maddelerin de eklenmesiyle (GA'nda) zar birimleri ya da pulcukları halinde hucre zanna iletilir ve onun yapışma katılır. GA'nda basit şekerlerden kendine ozgu polisakkaritlerin sentezlendiği saptanmıştır. Boylece hucre zarının yapışma katılarak onun ozgulluğunu saptayan karbonhidrat­lar, GA'nda sentezlenmektedir. Salgının attimasından başka, hucredeki fazla suyun (birhucrelilerde) vurgan koful aracılığıyla atılması da GA'nın gorevleri arasındadır. Cunku vurgan (kontraktil) koful GA'ndan meydana gelir. Bununla beraber GA'nın hucreden hucreye değişiklikler gosterdiğim unutmamak gerekir. GA'nın sentezlenmesini ve madde yapımına katılımım biraz daha ayrıntısıyla inceleyelim:
Sindirim kanalının icinde, ozellikle bağırsaklarda, kimyasal ve fiziksel etkilerden hucreleri koruyan mukus denen bir sıvı salgılanır. Bu sıvı bağırsaklarda Goblet hucrelerinden cıkarılır. Adı gecen salgı hucreleri incelendiğinde, mukus damlacıklarının, hucrede, GA'nın civarında daha sık bulunduğu gorulur. GA, hucrenin taban kısmın­da yassılaşmış kanalcıkları iceren bir canak gibi olduğu halde, hucrenin uc kısmına (distaline) gittikce bu kanalcıkların ici mukusla dolmuş kesecikler haline donuştuğu ve bir zaman sonra da hucre zarına ulaşarak dışarıya doğru aktığı bilinmektedir, işaretlenmiş azotla yapılan denemelerde, proteinlerin ER'da sentezlendiği, daha sonra paketlenmek uzere GA'na geldiği ve burada belki yapısımn kısmen değiştirildiği (l) bilinmektedir. Fakat her durumda, burada, her salgı hucresi icin kendine ozgu yapı­lışta karbonhidratların protein molekulune eklenerek, onun hucre zanndan cıkabilmeşini (!) ve meydana gelen kompleksin salgı niteliğini kazanmasını sağladığı kısmen bilinmektedir. Cunku salgı proteinlerinin tumu glikoprotein halindedir.
İşaretlenmiş glikoz ve sulfatlarla yapılan gozlemlerde, proteinlere şeker ve sulfat eklenmesinin GA'nda gercekleştiği kanıtlanmıştır. Mukopolisakkaritlerin de GA'nda sentezlendiği bilinmektedir. Bu madde bir ic salgı olup kıkırdak hucrelerinin yapışma katılır. Ayrıca tum dış salgı hucrelerinin salgı yapımının yanısıra, ic salgı huc­relerinin (paratiroitteki glikoprotein salgısı gibi) bircok maddesinin, keza bitkilerdeki selulozun, karaciğer hucrelerinde lipoproteinferin sentezlenmesine katıldığı acık bir gercektir. Bazı hucrelerde de lizozom granullerini yaparak sitoplazmaya vermektedir.
Uzun zaman, pek onemli bir organel olmadığı gerekcesiyle, dikkate alınmayan GA, son zamanlarda hucre zannın ozgulluğunu saptamada onemli gorev almaşı nedeniyle, dikkatleri uzerine cekti. Cunku hucre zannın ozgulluğu karbonhidratlarla saptanmaktadır ve karbonhidratlar da GA'nda sentezlenmektedir. Bazı karbonhidratların, proteinler gibi kalıtsal denetim altında sentezlendiğine ilişkin kanıtlar vardır. Kan grupları ve immunokimyasal incelemeler bunu gostermektedir.
Karbonhidrat taşıyan proteinler ve diğer maddeler ozellikle hucre yuzeyinde bulunurlar ve hucrelerin birbirlerini tanımasın) (kendi doku turunden olanlar), diğer hucrelerle ilişki kurmasını, morfogenetik hareketlerin (embriyolojik hucre hareketleri) oluşmasını sağlarlar. Birhucrelilerin konjugasyon yaparken birbirini tanıması ve birbi­rine yapışması hucre yuzeyindeki ozel karbonhidratlarla olur. Embriyonik gelişim sırasında farklılaşmış hucrelerin bir araya toplanması icin de bu karbonhidratlar onemlidir.
Hucre yuzeyindeki bazı glikoproteinlerin bozulmasıyla kanserleşmenin ortaya cıktığı bulununca, araştırmalar bu konu uzerinde yoğunlaştı. Viruslerin konukcu hucreleri tanıması (hucreye ozgu virusler) da bu karbonhidratlarla ya da karbonhidratlı proteinler aracılığıyla olmaktadır. Hucre icerisine endositosisle alınacak madde­lerin lizozomlarda parcalanıp parcalanmayacağı ya da hangi asamaya kadar parca­lanacağı bu endositoz zarın ozgulluğu ile saptanır. Bu zar da hucre zarından oluşur ve dolayısıyla GA'nın dolaylı denetimi altındadır.
Sonuc olarak hucreye girecek ve cıkacak tum maddeler, hucrenin bolunmesi, gelişmesi, farklılaşması, işlevleri ve diğer hucrelerle olan ilişkileri, hucre zan tarafın-dan saptanır. Zarın ozelliği de proteinlerle birlikte, karbonhidratlar tarafından sağlanır ve karbonhidratlar (glikozamin ve mannoz haric; bunlar protein molekulune ribozomlarda eklenir), ozellikle terminal şekerler (galaktoz, fukoz ve sialik asit) protein zincirlerine GA'nda eklenir. Golgi aygıtının sistemleri ER'dan meydana gelmiştir.
__________________