ULUSLAR ARASI İŞLETME POLİTİKASI




1.GİRİŞ:

20. yy’da hızla gelişen kureselleşme eğilimiyle, ulkeler bir yandan bu eğilimin beraberinde getirdiği yoğun rekabetten korunabilmek ve dunya ile butunleşme surecini hızlandırabilmek amacıyla ceşitli zamanlarda ekonomik butunleşme surecine girmişlerdir. Integratıon (entegrasyon, butunleşme) kelimesi; birleşme, bir araya gelme ve parcaların bir butun icinde toplanması anlamlarına gelmektedir.
Ekonomik butunleşme, ulusal ekonomiler arasındaki bolunme ve parcalanma derecesini azaltmak amacıyla yapılan uğraşlar şeklinde tanımlanabilir. Karluk, ekonomik butunleşmeleri “Birleşmeye giden ekonomilerde mal ve hizmet akımlarına serbesti sağlayıp, mal ve ticarete engel olan kısıtlamaların ortadan kaldırılarak bir ortak pazarın oluşturulmasıdır” şeklinde tanımlarken, Balassa “Bir surec olarak, farklı ulusal devletlere ait ekonomik birimler arasındaki ayrımcılığı ortadan kaldırmaya yonelik onlemler alınması; bir durum olarak ise ulusal ekonomiler arasındaki ceşitli ayrımcılık turlerinin mevcut olmamasıdır” şeklinde tanımlamaktadır. En genel tanımlama ile ekonomik butunleşme; birleşmeye giden ekonomilerde mal ve hizmet akımlarına serbesti sağlayıp, ticarete engel olan kısıtlamaları ortadan kaldırarak bir ortak pazar yaratmaktır. Boylece butunleşme ile daha geniş bir pazara uretim yapmak ve buyuk capta uretimin sağlayacağı imkanlardan yararlanma fırsatı doğacaktır .

Ekonomistler tarafından ekonomik butunleşmelerin tanımlamasında farklı acıklamalar olmakla birlikte uzerinde anlaşmaya varılan uc temel nokta şunlardır:

·Ekonomik butunleşme temelde iş bolumune dayanır.
·Butunleşmenin ileri aşamasında malların, hizmetlerin ve uretim faktorlerinin serbestce dolaşımı ongorulmektedir.
·Ekonomik butunleşme, mal ve hizmetler ile uretim faktorlerinin kaynağı ve gideceği yere gore ayrıcalıklı olmayan uygulama gormesini icerir.

Ekonomik butunleşme teorisi, bir grup ulkenin aralarındaki ticareti serbestleştirici politikalar izlemelerini konu edinir. Ulkeler ekonomik butunleşme akımlarına katılarak uretim kapasitelerini, kaynak verimliliklerini ve toplumsal refah duzeylerini arttırmayı amaclarlar. Bu anlamda butunleşmeler, siyasi bakımdan bağımsız ulkeleri ekonomik yonden birbirine daha bağımlı duruma getirmektedir. Sanayileşmiş ulkelerin, hızlı uretim artışına karşın ic ulusal piyasalarının yetersizliği, ekonomik birlikler oluşturularak piyasanın genişletilmesine yardımcı olurken, az gelişmiş ulkeler de ic piyasalarını birleştirmek yoluyla sanayileşme hızlarını yukseltmeye calışmaktadırlar.
Geniş piyasa ve sanayileşme hızı kaynak verimliliğini yukseltir, icsel ve dışsal olcekli ekonomileri sağlar, teknolojik gelişmeyi hızlandırır ve dış rekabeti arttırır. Ayrıca ekonomik butunleşmeler ekonomik ve siyasal guclerin bir araya getirilmesiyle bolge dışında kalanlara karşı daha buyuk dayanışma sağlamak veya uluslararası politikada daha etkin rol oynamak gibi avantajlar sağlamaktadır .
Ekonomik butunleşme surecinin değişik aşamaları vardır. Bu surece giren ekonomiler farklı aşamalarda ve farklı koşullarda gelişme gostermişlerdir. Ekonomik butunleşme aşamaları şunlardır:

·Ekonomik İşbirliği Antlaşması (Prefentıal Tradıng Agreements),
·Serbest Ticaret Bolgeleri (Free Trade Association),
·Gumruk Birliği (Customs Union),
·Ortak Pazar (Common Market),
·İktisadi Birlik (Economic Union),
·Ekonomik ve Parasal Birlik (Economic and Monetary Union).

Bu aşamalar dışında bazı iktisatcılar, iktisadi birleşmeleri butunleşme aşamalarında uygulanan politikalar bazında değerlendirip; ticaret butunleşmesi, faktor butunleşmesi, politika butunleşmesi ve tam butunleşme şeklinde ayrıma gitmişlerdir. Ticaret butunleşmesi; serbest ticaret bolgelerinde olduğu gibi uyeler arasındaki ticaretin serbestleşmesini konu alır. Faktor butunleşmesi; ticaret butunleşmesinin bir ileri aşaması olup, uretim faktorlerinin de butunleşme kapsamına alınmasını ongorur. Politika butunleşmesinde; iktisadi birlik aşamasında olduğu gibi uye ulke ekonomileri tam olarak birleşirken, tam butunleşme şeklinde; uyeler arasında ekonomik, sosyal ve parasal birlik tam olarak sağlanmaktadır.

Ekonomik butunleşmeler uygulamada uc şekilde gorulebilir. Bunlar:

·Bir ulke sınırları icindeki farklı bolgelerin ekonomik butunleşmesi,
·Farklı ulkelerin bir bolge icinde birleşmelerini amaclayan ekonomik butunleşmeler,
·Farklı bolgesel grupların birleşmesi ve tek bir ekonomik ve politik birim haline donuşmesini amaclayan “Dunya Butunleşmesi”.

İkinci dunya savaşından sonra Avrupa’nın yeniden inşası icin oluşturulan bir takım uluslararası ekonomik kuruluşlar, uluslararası ekonomik butunleşmelerin ilk ornekleridir. Ekonomik butunleşme şekilleri ve ozellikleri aşağıdaki tabloda gosterilmiştir.





Tablo 1-1: Ekonomik Butunleşmeler ve Ozellikleri
Ekonomik Butunleşme Şekilleri
Uyeler Arası Serbest Ticaret
Ortalama Gumruk Tarifesi
Uretim Faktorlerinin Serbest Dolaşımı
Ekonomi Politikalarında Uyum
Serbest Ticaret Bolgesi
VAR
YOK
YOK
YOK
Gumruk Birliği
VAR
VAR
YOK
YOK
Ortak Pazar
VAR
VAR
VAR
YOK
İktisadi Birlik
VAR
VAR
VAR
YOK
Ekonomik ve Parasal Birlik
VAR
VAR
VAR
VAR
Kaynak: M. Hakan Yalcınkaya, a.g.m. s.415


Aşağıda ekonomik butunleşme aşamaları incelenecektir.

1.1.Ekonomik İşbirliği Anlaşması

En dar kapsamlı ekonomik butunleşme şekli, ekonomik işbirliği anlaşmasıdır. Burada, anlaşmaya taraf olan ulkeler, belirli mallar uzerindeki gumruk tarifelerini kaldırırlar. Bu tip birleşmede asıl amac, taraflar arasındaki ticaret hacmini arttırmak, uluslararası ticarete ait ceşitli engelleri ortadan kaldırarak bu alandaki kontrolleri en aza indirmektir. 1932 yılında İngiltere ile Commonwealth arasında kurulan Commonwealth Ekonomik İşbirliği Sistemi, bu tip ekonomik butunleşmeye ornek olarak verilebilir.


1.2.Serbest Ticaret Bolgesi

Serbest ticaret bolgesi, uyeleri arasında ticareti kısıtlayan veya engelleyen tarife ve kotaların kaldırıldığı, uyelerin birlik dışında kalanlara karşı ise Ortalama Gumruk Tarifesi (OGT) uygulama zorunluluğunun olmadığı ekonomik butunleşme şeklidir. Bolgeye giren mal ve hizmetler icin yaratılan ortak piyasa, uretim faktorlerinin girişine acık değildir. Bu tur birleşmelerde, ekonomi politikalarının ve kurumların uyumlaştırılması ve birliği soz konusu değildir. Dolayısıyla bolge dışında kalan ulkelere karşı her ulkenin bağımsız olarak belirlediği ekonomi politikası uygulanır. Serbest ticaret bolgelerinde amac, uye ulkeler arasında mal ve hizmetlere ilişkin ticareti serbestleştirerek ortak bir pazar yaratmaktır. Ticaretin serbestleşmesi, AB’de olduğu gibi tum ekonomik faaliyet dalları icin gecerli olabileceği gibi, EFTA’da olduğu gibi belli bir sektor icin, Avrupa Komur Celik Topluluğu’nda olduğu gibi belli bir mal grubu icin oluşturulabilir.
Serbest ticaret bolgesi şeklindeki ekonomik butunleşmeler uygulamada bazı olumsuzluklara yol acmaktadırlar. Serbest ticaret bolgesinde ozellikle uyelerin dışa karşı farklı tarifeler uygulamaları uluslararası ticareti dolambaclı yollara saptırmaktadır. Cunku birlik dışındaki ulkelerden yuksek gumruklu ulkeye mal ihrac edecek olan ihracatcı, malları ilk once birlik icinde duşuk gumruklu ulkeye gondermekte, duşuk tarife odendikten sonra mallar, asıl amaclanan yuksek gumruklu ulkeye re-eksport yapılmaktadır. İhracatın bu şekilde dolambaclı yollarla yapılması, uluslararası ticaret akımlarının normal gelişimini olumsuz yonde etkilemektedir. Bunu engellemek icin bolge icinde dolaşan malların ilk uretim yerlerinin gosterildiği menşe belgeleri duzenlenmektedir. Dunya’da serbest ticaret bolgelerine Latin Amerika Ulkeleri’nin kurduğu LAFTA, Avrupa Ticaret Bolgesi (EFTA) ve Avrupa Ekonomik Alanı (EES) ornek verilebilir.


1.3.Gumruk Birliği

GB; uyelerin karşılıklı ticaretleri uzerindeki gumruk tarifeleri, kotalar, ithal ve ihrac yasaları gibi her turlu engel veya kısıtlamaların kaldırılarak ucuncu ulkelere karşı ortak gumruk tarifesinin (OGT) uygulandığı butunleşme şeklidir. Gumruk Birliği ile mal piyasalarında butunleşme amaclanmış ve butunleşmeye katılan ulkeler arasındaki mal akımlarını kısıtlayan gumruk vergileri ile dış ticaret kontrolleri kaldırılmakta; ucuncu ulkelere karşı uygulanan gumruk vergileri eşitlenmektedir.

GB, tarihte en cok gorulen butunleşme şeklidir. 1834 yılında bircok bağımsız Alman devletin kurduğu Zolverein ve 1957’de kurulan AET GB’nin en guzel orneklerindendir. AB her şeyden once bir gumruk birliğidir. AB’deki gelişmeler butunleşme kuramının temelini oluşturan GB’nin diğer butunleşme bicimlerini kapsayacak şekilde genişletilmesine neden olmuştur. GB, serbest ticaret bolgelerine gore daha geniş kapsamlı bir ekonomik butunleşme surecidir. Burada, serbest ticaret bolgelerindeki şartlara ek olarak birliğe uye ulkelerin serbest ticaret politikası izleme imkanları kısıtlanmıştır. Buna gore GB, serbest ticaret bolgesine gore daha ileri bir ekonomik butunleşme derecesidir.



1.4.Ortak Pazar
Ekonomik butunleşmenin ucuncu aşaması ortak pazardır. Ortak Pazar, GB’nin tum unsurlarına ek olarak emek, sermaye, girişimci gibi uretim faktorlerinin uye ulkeler arasında serbest dolaşımını engelleyen butun unsurların ortadan kaldırıldığı, ucuncu ulkelere karşı OGT’nin uygulandığı bir butunleşme şeklidir. Ortak Pazar icinde yer alan ulkedeki sermaye icin, en uygun yatırım alanı bulmak serbest hale gelirken, emek de uye ulkeler arasında serbestce dolaşarak kendi becerisine uygun iş ve ucreti elde etme olanağına sahiptir. Gerek mal ve hizmet piyasalarında gerekse uretim faktorleri piyasalarında serbest dolaşımın sağlanması, ortak pazar icinde faktor fiyatlarının eşitlenmesini ve kaynakların etkin kullanılmasını sağlayacaktır. Ortak pazarın en başarılı orneği AB’dir.


1.5. İktisadi Birlik

İktisadi birlik, birliğe uye ulke ekonomilerinin tam olarak birleştirilmesidir. Ortak pazar aşamasına ek olarak ekonomik birlik; ekonomik, parasal ve sosyal politikalar ile kurumların birleştirilmesini ongorur. Ozellikle tek para sistemi, merkez bankası ve birleştirilmiş mali sistem ile ortak dış ticaret politikalarının uyumlaştırılması iktisadi birliğin temelini oluşturur. Bu aşamada uyumlaştırılacak politikalar aşağıdaki gibi sıralanabilir;

·Mal ve faktor piyasalarında sağlanacak butunleşme sadece gumruk engellerinin kaldırılması ya da sermaye ve emek dolaşımının serbestleştirilmesiyle gercekleşmez. Uye ulkelerin ellerinde standartlardan vergilemeye, ceşitli teşviklere kadar uzanan, bu akımları engelleyici politika aracları kalmaktadır. Bu nedenle soz konusu alanlarda bir uyuma gidilmesi,
·Etkileri uluslararası duzeyde gorulen cevre sorunları gibi konularda ortak politikaların izlenmesi,
·Tek bir ulkenin cozemeyeceği buyuk olcekli teknoloji, bilimsel araştırmalar ve projelerde olduğu gibi uluslararası kaynakların harekete gecirilmesini gerektiren alanlarda ortak politikaların izlenmesi,
·Topluluk icinde rekabetci yapıları bozan ve tekelleşmeyi ortaya cıkaran uygulamaları onlemeye donuk politikalarda işbirliğine gidilmesi.

Bugun icin AB, ozellikle Maastricht Anlaşmasından sonra uyeleri arasında malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımını sağlaması, ekonomi, para ve maliye politikalarının uyumlaştırılması uygulamalarındaki ilerlemeler ile, iktisadi birliğe doğru yonelen bir topluluk olarak gorulmektedir.


1.6. Ekonomik ve Parasal Birlik

Ekonomik ve parasal birliğin, iktisadi birlikten farkı ulusal ekonomik bağımsızlığın buyuk olcude kaldırılması ve bunun yerini uluslarustu bir otoritenin almasıdır. Birliğe uye ulkelerin ulusal paraları arasında sabit kur ilişkisi olup, uyeler arasında ulusal para ve maliye politikaları uyumlaştırılmaktadır. Ekonomik ve parasal gelişmeler ile politikalar arasında karşılıklı etkileşim soz konusu olduğundan, ekonomik butunleşmenin tutarlı olabilmesi icin ekonomik ve parasal unsurlar arasında uygun bir denge sağlanması gerekir. Uyeler arasında mal ve faktor hareketlerine konulan sınırlamaların kaldırılması reel anlamda ekonomik butunleşme icin yeterli olmakla birlikte, tam butunleşme icin parasal birlik ve siyasal butunleşme şarttır. Cunku butunleşmenin amacı sadece faktor ve mal piyasalarının kaynaşmasını ve istikrarını değil aynı zamanda para ve finans piyasalarının buyumeyi engellemeyecek ve hatta teşvik edecek şekilde uyumlaştırılmasını gerekli kılar.
Parasal butunleşmenin gercekleşebilmesi icin gerekli surec şu aşamalardan oluşmaktadır:

·Uye ulkeler arasında doviz kurlarında birliğin sağlanması,
·Birlik icinde sermayenin serbest dolaşımını engelleyen tum sınırlamaların kaldırılması,
·Uye ulkelerin ekonomik politikalarında koordinasyonun gercekleştirilmesi,
·Ortak bir rezerv fonu ile para yaratma ve yok etme yetkisine sahip, ortak bir Merkez Bankası’nın kurulması,
·Ortak bir paranın kabulu ve kullanılması.

Para birliği, yoğun ekonomik ilişki icinde olan ulkelerin, ulusal paralarını sabit kurlarla birbirine bağlamalarından sonra tek para ve tek merkez bankasına gecmeleridir. Parasal birlikte ulkeler bağımsız bir para politikası izleme yetkilerini kaybetmektedirler. Avrupa’nın siyasal butunleşmeden yola cıkarak parasal butunleşmeyi gercekleştirebilmesi icin, ekonomik butunleşme alanında sağladığı ilerleme (gumruk birliğinin sağlanması, tek pazarın gercekleşmesi, dolaylı vergiler alanında politikaların uyumlaştırılması, hizmet ve finans sektorlerinin butunleşmesindeki gelişmeler v.b) daha somut gorunmektedir. Nitekim bu gelişmelerden sonra AT, Maastricht Anlaşması’nın ongorduğu cercevede tum topluluk duzeyinde tek para politikasını yurutecek bir Avrupa Merkez bankaları sistemini kurmuş ve 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren “Euro” adı verilen tek parayı, kaydi para ve hesap birimi olarak yururluğe koymuştur. Belirlenen takvim uyarınca 2002 yılında ulusal paralar tumuyle tedavulden kalkacak ve ekonomik faaliyetlerde sadece “euro” kullanılacaktır.


2. Gumruk Birliği Teorisi

La Haye Uluslararası Daimi Adalet Divanı GB’yi şu şekilde tanımlamaktadır; “GB, akit tarafların hepsinde tek bir tarifenin, birliğe uye olmayan devletlere tek bir ortak gumruk barajının uygulandığı, birlik icinde uyeler arasındaki mal alış verişlerinde uygulanan gumruk vergilerinin tamamen ortadan kaldırıldığı, ucuncu ulkelerden gelen mallar icin alınan vergilerin uyeler arasında paylaşıldığı bir ekonomik butunleşme şeklidir”. GB, mal ve hizmetlerin serbest dolaşımı cercevesinde uye ulkeler arasında her turlu gumruk vergisi, resim, harc ya da miktar kısıtlamalarının kaldırılması, bundan sonra da bu tur kısıtlamalara gidilmeyeceğinin taraflarca taahhut edilmesi, bunun yanında birliğe uye olmayan ucuncu ulkelere karşı ortak gumruk tarifesinin uygulanması ve bu hususların soz konusu ulkeler arasında imzalanacak bir sozleşme yoluyla yasallaştırılmasıdır. GB, uyeleri arasındaki ticaret ile ilgili her ceşit engellerin (ithal ve ihrac yasakları, kota, gumruk vergisi gibi) kaldırılması, birlik dışı ulkelere karşı ortak gumruk tarifesinin (OGT) ve ithalat rejiminin uygulanmasıdır.

Gumruk Birliği kuran ulkelerin ic sınırlarında gumrukler kalkar, ancak Gumruk Birliği’ne dahil olmayan diğer ucuncu ulkelerden gelen mallar icin aynı tarife uygulanır. Buna Ortak Gumruk Tarifesi (OGT) denir. Ucuncu ulkelerden gelen mallar icin gumruk vergileri odendikten sonra bu mallar da serbest dolaşıma girer. Malların serbest dolaşımını engelleyici her turlu kısıtlama, koruyucu engel, gumruk birliği uygulayan ulkeler arasında ortadan kalkar. Gumruk Birliği’ne dahil olan taraflar birbirlerine gumruk vergisine eş etkili fon gibi başka vergiler koyamazlar. Ayrıca malların serbest dolaşımını engelleyici miktar kısıtlamaları veya kota turu kısıtlamalar getiremezler.
Aşağıda Gumruk Birliği’nin ulke ekonomilerine ve uluslararası ekonomiye olan etkileri uzerinde durulacaktır.


2.1. Gumruk Birliği’nin Ekonomik Etkileri

Ekonomik butunleşme hareketi ile uye ulkeler arasındaki ticari engellerin kaldırılması, dunya ticaretinin serbestleşmesi ve kureselleşme yolunda atılan adımlar olarak değerlendirilebilir. Ancak uye ulkeler uye olmayanlarla yaptıkları ticaret uzerindeki kısıtlamaları surdurduklerinden dunya ticaretini serbestleştirme girişimleri yine de sınırlı kalmaktadır. Calışmamızın bu bolumunde Gumruk Birliği’nin ekonomiler uzerindeki dinamik ve statik etkileri ayrı ayrı değerlendirilecektir.


2.1.1. Gumruk Birliği’nin Statik Etkileri

Ulkeler gumruk birliği ozelliğinde bir ekonomik butunleşmeye gittiklerinde, ekonomideki nispi fiyatlar değişecek ve bu durum uretim, tuketim ve ticaretin yapısı ile yonunu etkileyecektir. Birlik sonrası teknolojinin ve ekonomik yapının sabit kaldığı varsayımı altında, uretim faktorlerinin yeniden dağılımı dolayısıyla ortaya cıkan etkilere statik etkiler denmektedir. Başka bir tanımlama ile faktor donanım, teknolojik seviye ile talep yapısı gibi parametrelerin sabit kaldığı varsayımı altında gumruk birliğinin birlik icinde kaynakların yeniden dağılımı sebebiyle ortaya cıkan etkilerine statik etkiler denmektedir.

Gumruk Birlikleri Teorisi, birlik dolayısıyla ortaya cıkan kazanc ve kayıplardan sadece kaynak dağılımı, uluslararası uzmanlaşma, olcek ekonomileri ve ticaret hadlerini inceler. Birliğin yarattığı faktor verimliliği ekonomik buyume ve gelir dağılımını gozardı eder. Mal ve faktor piyasalarında tam rekabet şartlarının var olduğu, uretim faktorlerinin ulke icinde akışkan, ulkeler arasında akışkan olmadığı varsayılır. Fiyatların uretimdeki fırsat maliyetlerini tam olarak yansıttığı kabul edilir. Ulkeler gumruk birliğine gitmekle parametreler sabit kalmak şartıyla, optimum şartları değiştirerek gerek birlik icinde gerekse birlik dışında kalan ulkelerin refah seviyelerini etkileyebilir. Klasik gumruk birlikleri teorisi, birliğin uye ulkelerin uretim, tuketim ve dış ticaret hadleri uzerindeki etkilerini statik analiz ile acıklamaktadır.

GB’nin statik refah etkileri, potansiyel refah etkileri ve gelirin yeniden dağılımından kaynaklanan refah etkileri şeklinde iki ana kategoride değerlendirilebilir. Potansiyel refah etkileri, uretim ve değişimde etkinlik ile ilgilidir. Buna gore GB’nin statik refah etkileri; uretim etkileri, tuketim etkileri ve ticaret hadlerine etkileri olmak uzere uc grupta incelenebilir.


2.1.1.1. Uretim Etkisi

2.1.1.1.1. Ticaret Yaratıcı Etki

Gumruk birliklerinin uretim uzerindeki etkileri, belirli mallara yonelen tuketici alımlarının, ucuncu ulkeler ve ic ureticilerden ortak uretici ulkelere kayması sonucu meydana gelmektedir. Birliğe ortak uye ulkeler arasındaki uretimin olumlu yonde gelişmesi ticaret yaratıcı etkiyle ortaya cıkar. Bu uretim etkisi, tuketimin yuksek maliyetli ic mallardan duşuk maliyetli ortak ulke mallarına kayması sonucu oluşur. Ticaret yaratıcı etki, GB dolayısıyla uye ulkelerdeki yuksek maliyetli uretimin yerine, birlik icindeki daha verimli ulkenin uretiminin gecmesi dolayısıyla ortaya cıkar. Yani birlik icinde uyeler arasındaki ticaret hacminin genişlemesi ticaret yaratıcı etkiyi oluşturur. Bu etki birlik icinde karşılaştırmalı ustunluklere uygun bir uzmanlaşmanın sonucudur. Ticaret yaratıcı etkinin buyukluğu GB sonucunda birliğe katılan ulkelerin refah artışının da buyuk olacağının gostergesidir.

GB’nin ticaret yaratıcı etkisinin nasıl ortaya cıktığını aşağıdaki ornek yardımıyla acıklamaya calışacağız. Turkiye, Almanya ve Fransa’nın ticaret ilişkilerini ve oluşturacakları birlik ile ticareti nasıl yaratacaklarını tablo yardımıyla gosterelim. Bu ulkeler otomobil uretmektedirler. Turkiye, otomobili diğer ulkelere gore daha yuksek maliyetle uretmektedir. Almanya’nın otomobil uretim maliyeti ise diğerlerine gore daha ucuzdur. Bu ulkelerin otomobil maliyetlerine ilişkin tablo aşağıda gosterilmiştir.


Tablo 1-2: Otomobil Uretimine İlişkin Maliyetler

(100.000 TL/adet)



Turkiye
Almanya
Fransa
Otomobil Uretim Birim Maliyeti
50.000
43.000
46.000
Maliyet+Turkiye %20 Gum. Vergisi
50.000
51.600
55.200
Maliyet+ OGT %10
50.000
43.000
50.600


Turkiye’nin normal şartlarda otomobili Almanya’dan ithal etmesi gerekmektedir. Yukarıdaki tabloya gore, Turkiye’deki ithalatcıların aslında yuksek vergi nedeniyle daha ucuza mal edilen ithal otolardan alma şansları yoktur. Cunku vergiden sonra ithal otoların fiyatı yerli uretim maliyetinin ustune cıkmaktadır. %20’lik gumruk vergisiyle 43.000’e uretilen Alman otoların Turkiye’ye maliyeti 51.600’e, 46.000 olan Fransız otolarının maliyeti de 55.200’e cıkmıştır. Bu durumda her iki ulkeden ithal edilecek olan otomobil maliyeti yerli oto uretim maliyeti olan 50.000’in uzerinde olmaktadır. Almanya ve Turkiye’nin Fransa’yı dışarıda bırakacak şekilde birlik oluşturduklarını varsayalım. Ulkeler oluşturdukları GB ile mal hareketlerine konan kısıtlamaları kaldıracaklardır. Turkiye ve Almanya aralarında bir gumruk birliği kurmaları durumunda kendi aralarında uyguladıkları gumrukleri kaldıracaklar ve Fransa’ya karşı %10 OGT uygulamaya koyacaklardır. GB oncesi yuksek maliyeti nedeniyle gercekleşmeyen Almanya’dan otomobil ithalatı GB sonrası mumkun olacaktır. Cunku Almanya ve Turkiye arasında gumrukler sıfırlanacağı icin Alman ithal otomobilin ithal fiyatı 43.000 olacaktır. Bu durumda tuketiciler 50.000’e yerli oto yerine 43.000’e ithal otomobili tercih edeceklerdir. Bu talep artışı uretimi yuksek maliyetli Turkiye’den, duşuk maliyetli Almanya’ya kaydıracaktır. Bu durumda Almanya icin GB’nin statik refah etkilerinden ticaret yaratıcı etkisi (olumlu uretim etkisi) ortaya cıkmış olacaktır.


2.1.1.1.2. Ticaret Saptırıcı Etki

Ticaret saptırıcı etki, GB’nin kurulmasıyla en verimli ureticinin birlik dışında kalması dolayısıyla birlik ulkelerinin bu ulkeden yapmakta oldukları ithalatın sona ermesi dolayısıyla ortaya cıkar. Birlik dışında kalan ulkelerle yapılan ticaret hacminin daralması ticaret saptırıcı etkiyi oluşturur.
GB’nin ticaret saptırıcı etkisini (olumsuz uretim etkisi) şu ornekle acıklayalım. Turkiye, Almanya ve Fransa arasındaki et uretimine ilişkin maliyetler ve ithalat icin oluşacak fiyatlar tabloda gosterilmiştir.


Tablo 1-3: Et Uretimine İlişkin Maliyetler

(100 TL/KG)



Turkiye
Almanya
Fransa
Et Uretim Birim Maliyeti
50.000
42.000
38.000
Maliyet+Turkiye %25 Gum. Vergisi
50.000
52.500
47.500
Maliyet+ OGT %20
50.000
42.000
45.600


Tablodan da goruleceği gibi eti en duşuk maliyetle Fransa uretmektedir. Turkiye GB kurulmadan once et icin %25 gumruk vergisi koymasına rağmen tuketiciler ithal eti tercih edeceklerdir. Cunku ithal etin maliyeti ithalat vergisine rağmen 47.500 olmaktadır. Yerli etin uretim maliyeti ise 50.000’dir. Turkiye ve Almanya’nın aralarında, Fransa’yı dışarıda bırakacak şekilde GB kurduklarını varsayalım. Turkiye ve Almanya aralarındaki gumruk vergilerini kaldırmışlar ve dışarıya karşı %20 OGT uygulamışlardır. GB sonrasında Turkiye icin ithal etin maliyeti Fransa’dan 45.600, Almanya’dan ise 42.000 olacaktır. GB sonucunda tuketiciler yine ithal eti tercih edeceklerdir ancak bu durumda talep Fransız etinden Alman etine kayacaktır. GB sonucunda, birlik dışında kalan Fransız etine %20 OGT konurken, Alman etinin sıfır gumruk ile Turkiye’ye girmesi, talep değişimine bağlı olarak uretimin Fransa’dan Almanya’ya kaymasına neden olacaktır. Bu durumda Fransa icin GB’nin ticaret saptırıcı etkisi (olumsuz uretim etkisi) ortaya cıkmış olacaktır.

GB’nin dunya refahına etkileri ticaret yaratıcı ve saptırıcı etkinin goreceli buyukluğune bağlıdır. Eğer ticaret yaratıcı etki ticaret saptırıcı etkiden daha buyuk ise, bu durum birlik ortalama kaynak verimliliğini yukseltecek ve dunya refahının artmasına katkıda bulunacaktır. Ticaret saptırıcı etkinin ticaret yaratıcı etkiden daha buyuk olduğu durumda ise dunya kaynaklarının ortalama verimliliği ve dunya refahı duşecektir. Olumlu uretim etkisi Viner’in birliğin ticaret yaratıcı etkisi şeklinde tanımladığı etkidir. Olumsuz uretim etkisi de ticaret saptırıcı etkidir. Viner; ticaret yaratıcı etkinin maliyetleri duşurucu ozelliğinden dolayı bu etkinin refahı arttırdığı, ticaret saptırıcı etkinin ise maliyetleri yukselttiği icin refahı azalttığını one surmuştur.

GB’nin kurulmasında birliğe katılan ulkelerin tamamlayıcı ya da rakip ekonomiler olmaları, ulkelerin birlikten sağlayacakları yararları etkiler. Yuksek gumruk koruyuculuğu altında uretilmekte olan malların buyuk bolumu aynı veya benzer mallar ise bu malları ureten ekonomiler, benzer ya da rakip ekonomiler olarak tanımlanır. Eğer uretilen mallar farklı ise bu ekonomiler tamamlayıcı ekonomiler olarak adlandırılır. J.Viner’a gore rakip ekonomilerin GB’ye gitmeleri durumunda birliğin ticaret yaratıcı etkisi daha fazladır. Boyle bir durumda ticaretin yonu değişmemekte ve birlik dışında kalan ekonomiler birlikten daha az zarar gormektedir. GB’nin rakip ekonomilerde meydana gelmesi birliğin ticaret yaratmasına yol acar. Cunku aynı uretim listesine sahip ulkeler gumruk koruyuculuğu altında en etkili malı uretmeleri durumunda butun birlik pazarını ele gecirmeleri mumkundur. Bunun sonucunda daha az etkin calışan uretim dalları faaliyetlerini durduracaktır. Tamamlayıcı ekonomiler bir GB’ye giderlerse dunya ticaretinin yonu değişmektedir. Bundan da hem uye ulkeler hem de genel dunya refahı olumsuz etkilenecektir. Birlik uyeleri tamamlayıcı ekonomiler ise, her ulke malları yuksek gumruk koruyuculuğunda uretir ve bu tip ulkelerin oluşturduğu GB icinde ticaret sapması meydana gelir. Cunku birliğe uye ulkelerden birinin gumruk koruyuculuğu altında uretmiş olduğu bir malı, diğer uyenin piyasasına da girmektedir. Bunun sonucunda dunya kaynakları daha duşuk etkinlikle yeniden dağıtılmakta ve bundan hem uye ulkeler hem de genel dunya refahı olumsuz yonde etkilenmektedir.


2.1.1.2. Tuketim Etkisi

Eğer bir mal ithal edilirken gumruk vergisi alınıyor ise, bu durum o malın fiyatının artmasına neden olur. GB kuran ulkeler arasında, gumruklerin kaldırılması malın fiyatını duşurecektir. Fiyat yapısındaki bu duşuşler tuketimi, yurtici mallar ve ucuncu ulkelerden yapılan ithalattan saptırarak birlik ici ulkelerden satın alınan mallara yoneltir. Eğer ticarete konu olan mallarda talep esnekliği sıfırdan buyuk ise (e>0) ucuzlayan mala olan talep artar ve bu durumda tuketim etkileri ortaya cıkar. Fiyat yapısındaki bu değişikler tuketimi, yurtici mallar ve ucuncu ulkelerden ithalattan saptırarak, birlik ici ulkelerden satın alınan mallara yoneltir. Eğer birlik icinde ithalat artmış ise tuketim de artmıştır.

Ceşitli ulkelerin aralarında GB oluşturmaları, gumruk tarifelerinin kaldırılması, ic piyasada fiyatların duşmesine, bir mala gumruk vergisinin uygulanması ise bu malın gercek fiyatının gumruk vergisi miktarı kadar yukselmesine neden olur. Birlik sebebiyle kaldırılan gumrukler, birlik icindeki mobilizasyonu arttırdığından, ekonomideki tuketim modelini değiştirir. Cunku birliğe uye ekonomiler arasındaki mal mobilizasyonu, ekonomideki nispi fiyatları etkiler. Bunun sonucunda tuketici alımlarında belirli bir ihtiyacı daha az etken karşılayan yerli mallardan, o ihtiyacı daha etken karşılayan yabancı mallara doğru bir kayma olur. Nispi fiyatları değişen yerli mallar, ikame mal ise ve talep esneklikleri sıfırdan buyuk ise bu mallara yonelik tuketim değişir. Boylece indirilen gumrukler sebebiyle nispi olarak ucuza gelen yabancı mallar daha fazla talep edilir. Bu durumda GB’nin tuketim etkileri ortaya cıkar. GB’nin olumlu tuketim etkisi birliğin ticaret yaratması durumunda meydana gelir. Birlik icinde yeni bir ticaret yaratılmasına bağlı olarak birlik uyeleri, daha ucuz kaynaktan daha fazla tuketim yapma olanağına kavuşur, boylece olumlu tuketim etkisi refah seviyesinin yukselmesine katkıda bulunur. Bu anlamda olumlu tuketim etkisi olumlu uretim etkisiyle beraber ortaya cıkar. Olumsuz tuketim etkisine orneğimizde et ithalatının GB nedeniyle Fransa’dan Almanya’ya kayması orneği verilebilir.


2.1.1.3. Ticaret Hadleri’ne Etkisi

Gumruk Birliği’nin oluşumu ve genişlemesi ticaret hacmini ve yonunu etkilemektedir. Ticaret hadleri, birliğe uye ulkeler arasındaki iş bolumunun doğuracağı refah yukselişinden her uye ulkenin alacağı payı belirler. Bir butun olarak birliğin, tek tek birlik uyesi ulkelerin ve birlik dışında kalan ulkelerin ticaret hadlerindeki değişmeler, bu ulke grupları arasında gelirin yeniden dağılımına yol acacak refah uzerinde, onemli etkiler doğuracaktır. GB’nin uye ulkelerin ve tum dunyanın refahını nasıl etkileyeceği uretim ve tuketimdeki etkinlik değişmeleri yanında, ticaret hadlerindeki değişmelere de yakından bağlıdır. GB’nin ticaret hadleri uzerindeki etkilerini dort başlık halinde sıralayabiliriz.


1.Birlik İcinde Verimliliğin Artması: Birlik icinde verimlilikte meydana gelen artışlar, birliğin uretim maliyetinin duşmesine yol acar. Birliğe uye ulkelerin urettikleri dahili mallarda meydana gelen produktivite artışı, birlik uyesi ulkelerin yararına sonuclar doğurur.


2.Birliğin Pazarlık Gucunde Meydana Gelen Değişmeler: Birleşen ekonomilerin kendi kendilerine yeterlik dereceleri eskisine gore daha fazla olup, birlik dışında kalan ekonomilere bağlılık dereceleri daha azdır. Pazarlık gucunun artması durumunda, ticaret hadlerinin birlik lehine, dışarıda kalanlar aleyhine değişme olasılığı cok fazladır. Kurulan GB dunya piyasasının onemli bir kısmını kapsaması durumunda, birliğin pazarlık gucunun yukselmesi ve buna bağlı olarak dış ticaret hadlerini de lehe cevirmesi mumkundur.


3.Birliğin Ekonomik Buyukluğu: Birliğin ekonomik buyukluğunden amac toplam uretim hacmidir. Ekonomik buyukluğe sahip birlik, arz ve talep şartlarını etkileyerek dunya fiyatlarını değiştirebilir ve bu değişiklikle dış ticaret hadlerini lehine cevirebilir. Ancak birlik kucuk ise, dış dunyanın sonsuz esnek arz eğrileri ile karşılaşır ve bundan dolayı dış ticaret hadlerini lehine ceviremez.


4.Birliğin Kurulmasıyla Ticaretin Birlik Dışı Ulkelerden Birlik İcine Kayması: GB ticaret sapmasına yol actığı olcude, birlik uyelerinin dış ulkelerle olan ticaret hadleri birlik lehine donebilir. Eğer birlik yonunden dış talep ve arz esneklikleri sıfır ise, dış ticaret hadleri buyuk olcude birlik lehine donecektir. Cunku bu durumda, dış ulkelerin ithalatında bir azalma olmakta, fakat bu ulkelerin ihracatları daha duşuk fiyattan eski seviyelerini korumaktadır.


2.1.2. Gumruk Birliği’nin Dinamik Etkileri

Statik etkiler ekonomik yapıda bir değişiklik olmadan, tarifelerin kaldırılması dolayısıyla dış ticaret hacmi ve refah duzeyinde ortaya cıkan değişmelerle ilgilenir. Oysa GB sonucu ortaya cıkacak etkiler yalnız statik etkilerle sınırlı değildir. Ekonomik birleşme hareketleri uye ulkelerin ekonomik yapılarında, uretim kapasitesi ve kaynak verimliliklerinde koklu değişiklikler yapar. Bunlar, zaman icinde oluşan, milli geliri, kalkınma hızını ve ekonomik refahı yakından ilgilendiren dinamik etkilerdir ve bu etkiler, Gumruk Birliği’nin kaynak arzı, uretim organizasyonu, teknoloji gibi konularda ortaya cıkar. Birliklerin kurulmasından sonra ulke ekonomilerinin kazanmış olduğu dinamizmin verdiği ivme sonucu daha derin etkiler doğurmakta, ucuncu ulkelerin, birliklerin ve dunya ekonomisinin refah seviyesinin artmasına neden olmaktadır. Bu etkilere GB’nin dinamik etkileri denmektedir. Dış rekabetteki artış, olcek ekonomilerinin doğması, dışsal ekonomilerin meydana gelmesi, teknolojik ilerlemenin hız kazanması, yatırım hacminin genişlemesi şeklinde de ifade edilebilecek olan dinamik etkiler sureklidir ve kalkınma hızını etkilemektedir. Aşağıda bu etkiler kısaca incelenecektir.


2.1.2.1. Rekabet Artışı Etkisi

GB, birlik icindeki ureticileri birbirinin rekabetiyle karşı karşıya getirir. Bu yoğun rekabet ortamı bir yandan en iyi uretim tekniklerinin kullanılmasına olanak verirken, diğer yandan yeni teknolojilere gecilmesi icin itici bir guc olmaktadır.
Gumruk tarifeleri, kotalar ve oteki kısıtlamalar monopolleşmeyi ve verimliliği duşuk işletmeleri ozendirir. Birlik oncesinde koruma duvarlarının arkasında yuksek maliyet, geri teknoloji ve duşuk kalite ile uretim yapan firmalar, ya verimli calışacak şekilde kendilerini yenileyecekler ya da piyasadan cekilmek zorunda kalacaklardır. Birlik icinde dış ticaret kısıtlamalarının kaldırılması, yerli ureticileri dış piyasa rekabetiyle karşı karşıya getirir. Boylece verimliliği duşuk ureticiler endustriyi terk eder ve ancak rekabete dayanacak kadar verimli calışanlar faaliyetlerini surdurur. Bununla beraber yoğun rekabet ortamı ulusal monopollerin yerini birlik capındaki daha buyuk monopollerin de almasına neden olabilir. Birlik oluşumu ile ortaya cıkan rekabet avantajından en iyi şekilde yararlanmak icin ortak bir rekabet politikasının izlenmesi son derece onemlidir.



2.1.2.2. Olcek Ekonomileri Etkisi

Firmaların buyukluğunden kaynaklanan unsurlar, maliyetlerin duşurulmesi, verimlilik ve uretimin artması ve bunun sağladığı tasarrufların yarattığı olumlu sonuclara “olcek ekonomileri” etkileri denmektedir. İş bolumu ve uzmanlaşma, buyuklukten kaynaklanan makine ve donanım bolluğu, elde edilen yeni satış arttırma teknikleri ve kazanılan yeni pazarlar olcek ekonomileri yaratmaktadır.
Olcek ekonomisi, bir firma ya da sanayi dalının ic yapısında meydana gelen değişikliklerin o firma ya da sanayi dalına sağlamış olduğu yararlardır. Belli bir uretim hacmine ulaşan firma, uretimine daha az girdi kullanarak daha fazla cıktı ile devam edebiliyorsa bu firma icsel ekonomilerden yararlanmaktadır. Buyuk olcekli uretim ekonomileri ceşitli şekilde ortaya cıkar. Orneğin geniş bir piyasa, ileri teknolojik yontemlerle maliyetlerin duşurulmesine olanak sağlar. Kitlesel uretim dolayısıyla ceşitli pazarlama fonksiyonları daha buyuk hacimde yapılabilir. Ayrıca daha az stok bulundurma ihtiyacı doğar. Butun bunlar maliyetlerde tasarrufa yol acar. Geniş bir piyasa, bunlardan başka uretim, planlama, yonetim, araştırma ve geliştirme gibi faaliyetlerde de yuksek derecede kalifiye elemanlar calıştırılmasına olanak verir.


2.1.2.3. Dışsal Ekonomiler Etkisi

Genel anlamda dışsal ekonomi, bir ureticinin diğer bir ureticiye yapmış olduğu karşılıksız yarar ya da kayıplar şeklinde tanımlanabilir. Kitlesel uretim karşısında endustriye hammadde sağlayan işletmeler ileri teknoloji ve buyuk olcekli uretim yontemlerini kullanmaya başlarlar. Bu ise hammadde ve ara malların bollaşmasına , kalitenin yukselmesine ve fiyatların ucuzlamasına neden olur. Orneğin Karsan, TOFAŞ icin ara malı uretmektedir. TOFAŞ arabalarına herhangi bir sebeple talep veya sanayi dalındaki teknik bir gelişme karşısında uretim artarsa, Karsan’ın urettiği ara mala olan talep artacaktır. Karsan’ın uretiminin artması, icsel ve olcek ekonomileri nedeniyle maliyetleri ve malın fiyatını duşurecektir. Daha ucuz ara malını girdi olarak kullanan TOFAŞ’ın da otomobil fiyatları belli bir oranda duşecektir.

Verimlilik ve buyume hızı uzerinde olumlu sonuclar doğuran dışsal ekonomiler, ekonomik butunleşmeden beklenen en onemli dinamik yararlardan biridir. Piyasanın buyumesi, sanayinin genişlemesi, nitelikli işgucu ve yetişmiş eleman sağlanması ve teknolojik bilginin yayılması gibi tum endustrinin yararlanabileceği olumlu bir ortam dışsal ekonomiler sayesinde ortaya cıkmaktadır. Uretim sistemleri arasındaki ileri ve geri bağlantılar nedeniyle ortaya cıkabilecek icsel ve dışsal ekonomiler ozellikle verimlilik uzerinde uzun donemli olumlu etkiler ortaya cıkarmaktadır.


2.1.2.4. Teknolojik Gelişmeye Etkisi

GB, uye ulkelerin teknolojik ilerleme hızlarını yukseltir. GB ile sağlanan geniş bir piyasa buyuk işletmelerin kurulmasına yol acar. Bu ise bir yandan yurt dışından ileri teknolojilerin aktarılmasına, ote yandan da işletmelerin buyumesinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerine daha buyuk fonlar ayrılmasına olanak verir. Teknolojik gelişme, uretim teknolojisini geliştirerek daha az maliyetle daha cok urun elde edilmesine yardımcı olmakta, ekonomiyi olumlu yonde etkileyerek refaha katkı sağlamaktadır. Bunun sonucu ekonomik yapı, teknolojik gelişme ile canlanmakta ve buyume hızlanmaktadır. Teknolojik gelişmenin zayıfladığı donemlerde, azalan verimler kanunu gereğince dunya ekonomisi daralmakta ve ekonomik krizler meydana gelmektedir. Ekonomik butunleşmede ortaya cıkabilecek dışsal ekonomiler ve rekabetin yoğunlaşması gibi etkiler bir yandan daha sermaye-yoğun tekniklerin kullanılmasını zorunlu hale getirirken, diğer yandan da AR-GE faaliyetlerini teşvik ederek teknolojik gelişmenin hızlanmasına katkı sağlamaktadır.


2.1.2.5. Yatırımları Ozendirme ve Sermaye Etkisi

GB, kaynak etkinliğini dolayısıyla milli geliri yukseltir. Milli gelirdeki buyume de tasarruf ve yatırımları arttırır. GB, tarifelerin yeniden yukselmeyeceği konusunda iş adamlarına guven sağlayarak yatırımların riskini azaltıp karlılığı yukseltirken; piyasa hacminin genişlemesine, birlik icinde uretimin daha etkin ellerde toplanmasına ve bolgeye onemli olcude yabancı sermaye yatırımının cekilmesine neden olur. Cunku GB’nin oluşması, ucuncu ulke ureticilerinin OGT’den kacınmak amacıyla bolge icindeki yatırımlarının artmasına neden olur. Buna ozellikle 1960’larda sonra AET’ye akan Amerikan sermayesi ornek olarak verilebilir. Birlik icinde yatırımların ve buna bağlı olarak rekabetin artması, bolge icinde kaynakların daha iyi kullanılmasına yol acar. Bu da verimliliği ve refahı yukseltici bir faktordur. Olcek ekonomilerinden yararlanılması, yoğunlaşan rekabet ve belirsizliklerin azalması, yatırımları arttırıcı etki yapacaktır. Ote yandan, ekonomik butunleşmenin sağlayacağı gelir artışları tasarrufları coğaltacak; boylece toplam yatırımlar artacağı gibi yatırımların gelir icindeki payı da buyuyecektir.


Sonuc:

20. yy’da hızla gelişen kureselleşme eğilimiyle, ulkeler bir yandan bu eğilimin beraberinde getirdiği yoğun rekabetten korunabilmek ve dunya ile butunleşme surecini hızlandırabilmek amacıyla ceşitli zamanlarda ekonomik butunleşme surecine girmişlerdir. Bu surec icerisinde dunya ticaretinde onemli değişimler yaşanmış, artan kuresel rekabet ortamında ulkeler dış ticaret politikalarını yeniden duzenlemişlerdir. Ozellikle dış ticareti kısıtlayan tarife ve kotalar giderek azalmış, serbest ticaret anlayışı uluslararası ticarete hakim olmuştur. İkinci Dunya Savaşından sonra ozellikle sanayileşmiş batılı ulkeler, dunya ticaretinde cok yonlu denkleşmeye imkan sağlamak, dış ticareti canlandırmak amacıyla ekonomik butunleşme surecine girmişler ve ceşitli organizasyonlar kurmuşlardır.
Ekonomik butunleşme surecinin aşamaları şu şekilde sıralanabilir: Ekonomik İşbirliği Anlaşması-Serbest Ticaret Bolgesi-Gumruk Birliği-Ortak Pazar-İktisadi Birlik-Ekonomik ve Parasal Birlik. Gumruk Birliği uyeler arasında ticarete konu olan her turlu engellerin (ithal ve ihrac yasakları, kota, gumruk vergisi vb.) kaldırılması, birlik dışı ulkelere karşı da Ortak Gumruk Tarifesi’nin uygulanmasıdır.

Faktor donanımı, teknolojik seviye ve talep yapısı gibi parametrelerin sabit kaldığı varsayımı altında GB’nin birlik icinde kaynakların yeniden dağılımı sebebiyle ortaya cıkan etkilerine statik refah etkileri denir. Bu etkiler kısaca; Ticaret yaratıcı etki, Ticaret saptırıcı etki, Tuketim etkisi ve Ticaret hadlerine etkisi başlığı altında toplanabilir.

Ekonomik butunleşme hareketleri, uye ulkelerin ekonomik yapılarında, uretim kapasitesi ve kaynak verimliliklerinde koklu değişiklikler meydana getirir. Bu değişiklikler zaman icinde oluşan milli geliri, kalkınma hızını ve ekonomik refahı yakından ilgilendiren etkilerdir. Bu etkiler de GB’nin dinamik refah etkileridir. Rekabet artışı etkisi, olcek ekonomileri etkisi, dışsal ekonomiler etkisi, teknolojik gelişmeye etkisi ile yatırımları ozendirme ve sermaye etkisi GB’nin dinamik refah etkileridir.
__________________