PANTEIZM PANTEİZM (Kamutanrıcılık - Tumtanrıcılık) Tanrı ile evreni bir, aynı ve ozdeş kabul eden goruştur. Panteizm, anlam olarak tumtanrıcılık demektir. Panteizme gore Tanrının evrenden ayrı ve bağımsız bir varlığı yoktur. Tanrı doğada, nesnelerde, insan dunyasında vardır. Her şey Tanrıdır. Bu algılamada Tanrı’nın, evrenin kendisi olduğunu savunulur. Panteistler evrende varolan her şeyin (atom, hareket, insan, doğa, fizik kanunları, yıldızlar... ) aslında bir butun olarak Tanrı’yı oluşturduğunu soylerler. Bu bakımdan evrende vuku bulan her olay, her hareket aslında doğrudan Tanrı’nın hareketidir. Bu goruşun ilginc ve carpıcı bir sonucu, insanın da Tanrı’nın bir parcası olduğudur. Panteizme gore; Tanrı her şeydir ve her şey Tanrıdır. Tanrı – Evren - İnsan ayırımı yoktur. Boyle bir ayrım aklın yanılsamasıdır. Aşkın bir Tanrı var olmadığı gibi, her hangi bir yaratmadan da soz edilemez. Evreni algılayış bicimi olarak Panteizm, Hindu, Buda dinlerinde hayal gucu geleneğine uygun bir anlayıştır. Felsefî bir tasarım olarak Panteizm ise, eski Yunan felsefesinde Plotinos (205-270), Ronesanstan sonra Giordano Bruno (1548-1600) ve Spinoza (1632-1677) tarafından temsil edilmiştir. Duşunsel koku Antik Cağ Yunan Stoacılığına dayanan Panteizmin ileri surduğu “Evrenin Ruhu Anlayışı”, Hegelciliği ve Spinozacılığı doğurmuştur. Tek Tanrı’lı Dinlerdeki Tanrı-Alem ayrılığı, Yaratan-Yaratılan diye bir ikilem, Panteizmde yoktur. Doğayla Tanrı bir ve aynı şeydir. Tanrı yaradan değil, varolandır ve evrenin tumudur. Evrende gorulen şeylerden gayri bir Tanrı yoktur. Tanrı, evrendeki butun varlıkların toplamıdır. Evrenin başlangıcı ve sonu yoktur. Evrendeki mevcut canlı cansız her şeyin butunluğu Tanrı’dır. Onsuz ve sonsuz olan Tanrı, hem makro kozmosta (evrende), hem de mikro kozmosta (insanda) bulunur. Antikcağ Grek Stoacıları, Yeni Platoncular ve Doğunun Vahdet-i vucut anlayışı, Yahudilerin Kabalası gibi ceşitli felsefî bicimlere burunen bu inanc, cağımıza kadar suregelmiştir. Panteist olarak adlandırılan bazı Yahudi, Hıristiyan ve Musluman duşunurler vardır. Ancak, Panteizmi uc semavi din genelde reddetmektedir. Panteizm, Arapca’da karşılığı “Vucudiyye” sozcuğudur. Tanrı anlayışı olarak “her şeyi Tanrı tanımak, varlığı, ancak ona vermek” olarak ozetlenebilir. Bunu, “sonsuzluk, sonsuz olan varlık; Tanrı, tabiat” olarak tarif edenler de olmuştur. Bu, Vahdet-i Vucut, yani varlığın değil, Vahdet-i Mevcut, yani fiziki evrenin, tabiatın birliği inancına varır ve tabiatın Tanrı oluşuna, tabiattan başka bir varlık, bir Tanrı, bir gercek bulunmayışına inanmaktır. Ozetle, Vahdet-i Mevcut, son tahlilde Ateizmden, Tanrı tanımamaktan başka bir şey değildir. Vahdet-i Vucut yaklaşımında, Tanrı yaratılmışların hicbirine benzemez ve bu inanc eşyanın hakikatini Tanrı’da gorur oysa, Panteizmde fiziki evrenin kendisi Tanrı’dır. Panteizme gore evrenin toplamı Tanrı’dır ve evrenin dışında gizemcilerin savundukları gibi bir Tanrı yoktur. Acıkcası her zerre onun kendisidir. Gizemciliğe gore de, her zerre İlahi guzelliği yansıtan bir ayna ve aractır. Evrenin yaratılış nedeni, Tanrı’nın guzelliğini yansıtmak ve gostermek icindir. Panteizm uc Turdur; 1. Tabiatcı Panteizm: Tek realite tabiattır. Tanrı da tabiatın icinde var olandır. (Dideron, Boron d’Holbach) 2. İdealist Panteizm: Tek realite ruhtur. Tanrı da ruhun ozunde var olandır. (Hegel, Fichte, Brunschvicg) 3. Teolojik Panteizm: Felsefî anlamda asıl Panteizm budur. Evrende tek realite Tanrı’dır. Diğer butun varlıklar, evren, dunya, tabiat, insan, ruhlar vs. her şey Tanrı’nın varlığında oluşmuştur. Hicbir şey onun dışında değildir, her şey odur. Bruno, Boehme, Spinoza gibi filozofların ileri surduğu Tek-ilkeci (monist) Panteist goruş, giderek Tasavvuf icinde de benimsenmiştir. Tasavvuf duşuncesi de ozunde bir panteist anlam taşımaktadır.
__________________