GİRİŞ Etrafımıza dikkatlice baktığımızda insanların hem birbirlerinden cok farklı hem de birbirlerine cok benzemekte olduklarını goruruz. Bir kişinin bunyesinde toplanan eğilimler, tutumlar ve davranışlar o kişiye has bir gorunume sahiptir, başkalarında aynı şekilde gorulmez. Sosyal psikoloji alanı kişisel farklılıklardan ziyade benzer davranışlar uzerinde durmakta bunun temelinde “Sosyal Etki” kavramı yatmaktadır. Sosyal etki sonucu meydana gelen uyma davranışı kişilerin benzerliğini ve dolayısıyla sosyal davranış duzenliliğini yaratır. A. BİREYİN YAŞAMINDA SOSYAL ETKİ VE UYMA DAVRANIŞLARI Birey – Grup etkileşim surecinde, bireyin oz imajı diğerlerinin verdiği tepkilere, kurulan ilişki tarzına gore oluşmaktadır. Bireyin benlik kavramı, diğerlerinin tepkilerinden olumlu ya da olumsuz yonde etkilenerek şekillenmektedir. Bireyin oz saygısı cevresinden olumlu ve uyumlu tepkiler alıyorsa artmakta, kendisini algılaması secici olmaktadır. Bu durumda birey diğerlerinin onaylayıcı tepkileri duzeyinde, kendisini onlara acmakta ya da kapatmaktadır (SİLAH, 2000, s. 179). Aşağıda birey – grup etkileşimi sosyal etki olarak uyma ve itaat boyutlarında incelenmektedir. 1- Sosyal Etki Sosyal etki, bir insanın başka insanların sosyal yargı, tutum ve fikirlerine maruz kalması sonucunda kendi tutum, fikir ve yargılarında ortaya cıkan değişikliklerdir (A. ARKONAC, 2001, s.206). Toplum icinde yaşayan insanların davranışlarının coğu benzer davranışlardır. Benzer tutum ve inancları vardır. Olaylar karşısında benzer tepkiler gosterirler. Bu etkileşimlerin neticesinde meydana gelen gruba uyma davranışı bir sosyal etkileşim olayıdır. Boylece sosyal duzen yaratılır. İnsanın en onemli ozelliklerinden biri onun “sosyal bir varlık” oluşudur. O icinde yaşadığı toplumdan etkilenir ve toplumu etkiler. Kişi sosyal etki sonucu sosyal davranış gosterir (SİLAH, 2000, s.180). Bireyler, kişisel farklılıklarına rağmen birbirlerine benzemektedirler ve toplumda benzer davranışlar gosterirler. Bu davranışları benzer tutum ve inancların urunudur. Kişilerin benzer davranmalarının temelinde “Sosyal etki” yatmaktadır (SİLAH, 2000, s.183). 2. Uyma (Comformite) Sosyal etki sonucu meydana gelen gruba uyma davranışı, kişilerin benzerliğini ve dolayısıyla sosyal davranış duzenliliğini yaratır. Sosyal davranışın duzenli olması sonucunda, bireyler başkalarının davranışlarını onceden tahmin edebilir ve kendi davranışlarını ona gore ayarlayabilirler (KAĞITCIBAŞI, 1979, s.52). İnsanların gerekmediği ve ortak oğrenmeye dayanmadığı halde, benzer davrandıkları zamanda vardır. İki davranışsal secenekten birini tercih etmekte ozgur olan ve bunlardan birine ilişkin kişisel bir tercihi bulunmayan bir kişi genellikle başka insanların tercih ettiği secenekte karar kılacaktır. Caddede bir kişi yukarı baktığında, cevredeki diğer insanlar da yukarı bakma eğilimindedirler (FREEMAN, SEARS, CARLSMİTH, 1978, s.366). Bireyin uyma davranışlarını, grubun ve bireyin ozellik benzerliklerinin oluşu pekiştirmektedir. Uyma, grup baskısıyla oluşan davranış tekduzeliğinden farklı, grupla birlikte, benzer davranış gosterme durumu olarak kabul edilmektedir (SİLAH, 2000, s.185). 2.1. İtaat Davranışı Kişinin davranış ve tutumlarını icinde bulunduğu grubun davranış ve tutumlarına gore oluşturmasına “uyma” denilmektedir. Kişinin otoriteden gelen emre uyarak davranışını değiştirmesine de “İtaat etme” denilmektedir (SİLAH, 2000, s.184). İtaat, bireyin, yasal bir otoritenin doğrudan emrine boyun eğerek davranışını değiştirmesidir (SİLAH, 2000, s.189). Bir bireyi bir isteğe boyun eğmeye daha eğilimli kılabilmek icin uzerindeki dış baskıyı arttırmaktansa, ona aynı etkiyi yapacak bir yaşantı ya da durum icine sokmak olanaklıdır. Alışılmış olarak, boyle bir yaşantı ya da deneyim isteğin belirtilmesinden once gecirilmiş olacaktır. Fakat daha sonra boyun eğmeyi artıracaktır (FREEMAN, O. SEARS, CARLSMITH, s.390). 2.2. Ozdeşleşme
__________________