Tanımı
Fobi kelimesi Yunanca Phobos kelimesinden gelmektedir. Phobos aynı zamanda Yunan mitolojisinde dehşet tanrısının da ismidir.Gercekte korku yaratmayacak bir objeye, aktiviteye veya duruma karşı aşırı korku duyma ve kacınma davranışında bulunmaya fobi denir. Kişi, bu korkuların aşırı veya anlamsız olduğunu bilse de engelleyemez, mantıksal duşunerek korkularının onune gecemez. Fobi toplumda sık gorulen bir psikolojik rahatsızlıktır. Fobisi olan insanlar “fobik” diye adlandırılırlar. Yapılan araştımalar toplumda %10 oranında fobi tespit etse de tahminen bu değer %25 dolaylarındadır. Fobiler halk arasında hastalıktan ziyade huy ya da kişilik ozelliği olarak duşunulduğunden tedaviye başvuranların sayısı azdır. Araştırmalarda fobi sıklığının beklenenden duşuk cıkmasnın en onemli nedeni budur. Kadınlarda erkeklere oranla iki bucuk kat daha faza gorulduğu saptanmıştır.
Fobilerin gercek nedenleri bilinmemektedir. One surulen fobi nedenleri turlerine gore değişmekle birlikte aynı fobi turunde de hastadan hastaya değişiklik gosterir. Ruhsal rahatsızlıkların coğunda olduğu gibi fobilerde de neden biyolojik, genetik ve cevreseldir. Bazı ozgul fobilerde genetik yakınlık fazladır. Orneğin kan aldırma veya enjeksiyon yaptırma fobisi olan kişilerde ailede benzer hastalık normal topluma gore daha sıktır. Ancak bu yatkınlığın genetik veya cevresel etkenlere bağlı olarak gelişip gelişmediğini aydınlatacak araştırmalar henuz yetersizdir. Bazı insanlarda adrenalin ve noradrenalin salınımının fazla olmasının veya etkilenen organların bu maddelere normal insanlara gore daha duyarlı olmasının bu hastalığa yol actığı ileri surulmektedir. Verilen ilac tedavileri de bu maddelerin salınımını veya bedensel duyarlılığı azaltmaya yoneliktir. Psikiyatride fobilerin gecmiş yaşantılara bağlı olarak geliştiği yolunda ispatlanmamış ceşitli teoriler mevcuttur. Watsonun oğrenme teorisinde fobilerin şartlandırılmış refleks davranışlar sonucu oluştuğu ileri surulur. Bu teoriye gore daha once kaygı uyandırmayan bir uyaran kaygılı bir uyaranla bir araya geldiğinde oğrenme yolu ile kaygı uyandıran bir uyaran haline gelmektedir. Orneğin asansor korkusu olmayan bir kişi elektrik kesintisi ile asansorde mahsur kalma sonucunda asansor korkusu geliştirebilir. Bu olay oncesinde rahatlıkla asansore binebilirken asansore binemez hale gelebilir veya asansore bindiğinde aşırı kaygı duyma gorulebilir. Freud’a gore fobiler bilinc dışı catışmalarla ilgilidir ve odipal kompleks ile ilişkisi vardır. Bastırılmış, bilinc dışına itilmiş bazı korkular yer değiştirerek normalde kaygı yaratmayacak bir nesne veya duruma yoneltilir ve bu şekilde fobiler gelişir. Yapılan araştırmalarda surekli strese maruz kalan cocuklarda yaşamın ileri donemlerinde yaygın fobik davranışlar gorulebimektedir. Surekli stres yaratan nedenler arasında erken yaşta anne veya babanın kaybı, anne veya babadan ayrılma, ev icinde şiddete maruz kalma sayılablir. Bazı bedensel hastalıklar, norolojik ve psikiyatrik hastalıklarda fobik semptomlar gorulebilir. Bu rahatsızlıkların ayırıcı tanısı yapılırken dikkate alınması gerekir.
Fobi Ceşitleri
Sosyal Fobi
Sosyal ortamlarda başkaları tarafından inceleme altında tutulduğu korkusu performans gosterilmesi gereken durumlarda eleştirilme yada kucuk duşme korkusunun yaşanmasıdır. Ve kişi bu korkunun yaşanmasından kurtulamak icin bu tur sosyal ortamlara girmekten kacınır. Kacınma nedeniyle kişinin sosyal, meslekî ya da aile yaşamı etkilenir.
Sosyal fobi iki farklı şekilde gorulur.
• Genel: Korkular hemen her durum icin gecerlidir.
• Ozel: Yalnızca ozel bazı durumlar icin gecerlidir. (Başkalarının onunde imza atmak, yemek yemek vs gibi.)
Sosyal fobide en sık karşılaşılan belirtiler şu şekilde sıralanabilir.
• Carpıntı
• Titreme
• Terleme
• Kaslarda gerginlik
• Midede rahatsızlık hissi
• Goğuste sıkıntı hissi
• Sıcak yada soğuk basması
• Başta ağırlık hissi - Başağrısı.
Bu durumda kişi zaman icerisinde bu belirtilerle yaşamaya alışabilir. Ancak hayatının değişik alanlarını kısıtlamaya başlayan belitiler bir gun iş guc yapmayı da engellemeye başlarsa işi icin tedavisi şart bir durum haline gelir.Yaşanan bu belirtiler kişide derin bir korku ve heyecan hali lie birlikte gorulur.
Korkulan durumlardan kacıma davranışı genellikle cok belirgindir. Ve bazen tam bir sosyal yanlızlıkla sonuclanabilir. Korkulan durumlarda kacınmak icin olmadık şeyler yaparlar. Bir seminer vermesi gereken kişinin seminer iptal olsun diye ayağının kırılmasına bile sevineceğini soylemesi hatta bunun icin dua ettiğini soylemesi olayın ne kadar sıkıntı verici olduğunu anlatmak icin yeterlidir.
Sosyal fobisi olanlar genelde aşağıdaki durumlarda sosyal fobi belirtilerini yoğun olarak yaşarlar.
- Topluluk onunde konuşmak. - Bir işle uğraşırken seyredilmek. - Başkalarının onunde yemek yemek-icmek. - Otorite konumundaki kişilerle temas etmek. - Misafir kabul etmek. - Başkaları ile tartışmak. - Toplulukta telefonla konuşmak. - Tanımadığı kişilerin gozlerinin icine bakmak. - İlgi odağı olmak. - Başkalarının onunde yazı yazmak.
Sosyal fobi belirtilerini bazen kişi kaygı belirtilerinden birisiymiş gibi duşunebilir.
Korkulan durumdan kacma davranışı genellikle cok belirgindir. Tam bir sosyal yanlızlığa yol acabilir. Başlangıc yaşı sosyal fobide cok erkendir. Hastaların %40’ında başlangıc yaşı 10’un altındadır. Hastaların %95’inde ise başlangıc 20’nin altındadır. Okul fobisi olan cocukların %40’ında ise sosyal fobi olduğu belirtilmektedir.
Sosyal fobinin başlama yaşının erken olması ciddi sorunlar doğurur. Okul başarısı etkilenir. Bazıları okulu bırakmak zorunda kalır. Yine bir cok psikiyatrik rahatsızlığın ortaya cıkmasına da yol acabilir. Bunların icinde en onemlisi depresyon, alkol bağımlılığı ve ilac bağımlılığıdır. Ozellikle batılı ulkelerde yapılan calışmalarda sosyal fobide alkol kullanımı normal toplum bireylerine oranla 2,5 kat daha yuksek bulunmuştur. Bu da alkolun superegoyu baskılaması daha rahat davranmayı sağlaması ile acıklanabilir ki bu durumda zamanla alkol bağımlılığı riskini artırmaktadır. Alkolikler arasında yapılan bir calışmada sosyal fobi gorulme sıklığının normale oranla 9 kat fazla olduğu tespit edilmiştir. İntihar duşunceleri ve girişimleri sosyal fobide yaşanan sıkıntıya bağlı olarak sık gorulmekle birlikte sosyal fobiye başka psikiyatrik rahatsızlıklar ilave olduğunda daha da artmaktadır. Dolayısıyla sosyal fobi bir an once tanınmalı ve tedavi edilmelidir.
Agorafobi
Fobiler arasında sık gorulen agorafobi eskiden yalnız meydanlardan, acık yerlerden korku olarak bilinirdi. Şimdi ise agorafobi cok daha geniş bir anlam taşımaktadır. Yalnız başına kalmaktan, yalnız sokağa cıkmaktan, kalabalık yerlere girmekten, orneğin sinema, tiyatro, tunel, kopru, pasaj, asansor, otobus, vapur, ucak gibi yerlerde duyulan korkular artık agorafobi sayılmaktadır. Panik bozukluğuna bağlı olmayan fobinin nadir olduğu anlaşılmaktadır. Coğu agorafobinin temelinde panik nobetleri bulunmaktadır. Yani hasta panik nobetleri gecireceği korkusu yuzunden yalnız başına sokağa cıkamamakta, kalabalığa girememektedir. Bu nedenle DSM III-R‘ye gore agorafobi belli bir durumdan ağır kacınma davranışı gosteren panik bozukluğudur. ICD-10’da ise asıl tanı agorafobidir ve bunda panik bozukluğu olabilir veya olmayabilir. Agorafobi bireyin herhangi bir yerde panik nobeti gecirme ve ordan cıkamama, tıkanıp kalma, hic bir seceneği olmama korkusudur. Ağır agorafobikler yaşamın bir cok etkinliğinden uzaklaşır. Bir sure sonra yaşamları o kadar kısıtlanabilir ki zamanla ciddi cokkunkuk durumlarına da girebilirler.
Ozgul Fobiler
Belirli nesneler veya durumlardan anormal korkudur. Bunları agorafobi ve sosyal fobilerden ayırdettiren ozellik korkunun ozgul durumlar ve nesneler karşısında belirmesidir. Bu ozgul durumlar ve nesneler olmadığında hastada rahatsızlık belirtisi yoktur. Bunlardan uzak olduğu surece hastanın yaşamı etkilenmemektedir. Yalnız fobi nesnesi ya da durumuyla yuz yuze gelince panik derecesinde korku ortaya cıkmaktadır. Hasta bu nesne veya durumların nerede bulunabileceğini daha onceden inceler ve ona gore sakınarak sıkıntıdan kendini korumaya calışır. Fakat cok sık karşılaşılan nesneler karşı korku yaşamı cok kısıtlayıcı olabilir.
Fobiler korkunun ortaya cıktığı uyarana gore uce ayrılabilirler:
• Nesne fobileri (bocek, kelebek, kopek, sivri uclu eşya gibi...)
• Durum fobileri (kapalı yer, acık yer, asansor, yuksek yer gibi...)
• İşlev fobileri (altına kacırma, gaz kacırma, terleme, yuz kızarması gibi...)
Bazı ozgul fobiler:
Kapalı ve basık yerde kalma korkusu (klaustrofobi): Kapalı ve basık yerlerde duyulan korkudur. Asansor, basık tavanlı odalar, koridorlar, kapıları kapalı ve kalabalık otobus, yeraltı carşıları, metro, alt gecitler ve kilitli odalar onlar icin korku verici yerlerdir. Hastanın temel korkusu bu sayılan yerlerde sıkışıp kalmak, nefes alamamak ve boğulmaktır.
Kan-yaralanma korkusu: Halk arasında “kan tutması” olarak bilinen kan-yaralanma fobisinde hasta kan gorunce rahatsızlık duyma dışında, tıbbi işlemlerde bayılacak gibi olma, kalp hızında değişme, bulantı ve bayılma gibi tepkiler gosterebilir.
Hayvan korkusu (zoofobi): İnsanların bir kısmında korkulan hayvanlara karşı kotu bir deneyim yaşadıktan sonra fobi başlarken, bir kısmında da boyle bir başlatıcı bulunmaz.
Gok gurultusu ve fırtına korkusu (astrofobi): Gok gurultusu ve fırtına fobisi olan kişiler surekli hava durumunu izler. Havanın fırtınalı,gok gurultulu ve yağışlı olma ihtimali olduğu gunlerde buyuk korku ve panik duyguları yaşarlar.
Yukseklik korkusu (akrofobi): Yukseklik korkusunda kişi yuksek binalara cıkamaz, yuksekten bakamaz. Bircok kişi icin keyifle oturulacak balkonlar bu hastalar icin eziyet olur.
Yalnızlık korkusu (manofobi): Yalnızlık fobisi duyanlar tek başlarına kalmazlar. Bu fobi akşamları evde tek başlarına kaldıklarında artar. Nedensiz olarak huzursuz olurlar. Evde duydukları tum sesleri, gordukleri tum golgeleri hırsızın ve yabancı birisinin varlığına yorarlar.
Ucak korkusu: Ucak korkusunda kişi gideceği yere ne kadar eziyetli olursa olsun ucak dışında herhangi bir aracla gitmeye razıdır. Ucağa binmek zorunda kalırsa şiddetli korku duyar. Ucağın her hareketini, her sarsıntıyı buyuk bir korkuyla izler, duyduğu her sesi motorun arızasına yorar.
Yutma korkusu: Yutma fobisinde kişi yemek yerken, su icerken boğazına birşey kacacağı ve boğulacağı duşuncesindedir. Kuruyemiş ve kucuk taneli yiyecekler onun icin cok korkutucudur. Ciddi sorunlardan biri de ileri derecede kilo kaybıdır.

• Canlı canlı toprağa gomulme korkusu (tapofobi)
• Ateş korkusu (pirofobi)
• Giyecek korkusu (endofobi)
• Yenilik korkusu (kainatetofobi)
• Sivri cisim korkusu (amofobi)
• Karanlık korkusu (kenofobi)
• Dışkı korkusu ( koprofobi)
• Yamactan iniş korkusu (orofobi)
• Toplum icinde yuz kızarması korkusu (ertirofobi)
• Beyaz sayfa korkusu (lokoselofobi)
• Yabancı kokusu (xenofobi)
• Tozi pislik korkusu (mizofobi)
• Herşeyden korkma korkusu (pontofobi)
• Korkudan korkma korkusu (fabofobi)
• Cinsel ilişki korkusu
• Eşcinsel olma korkusu
• Aklını yitirme korkusu
• Hastalık korkusu
• ablutofobi: yıkanmaktan korkma
• agirofobi: caddelerden ya da caddelerde karşıdan karşıya gecmekten korkma
• agorafobi: acık yer ya da kalabalık korkusu
• ailurofobi: kedilerden korkma
• akluofobi: karanlıktan korkma
• akrofobi: yuksek yerlerden korkma
• akustikofobi: belirli seslerden kokrma
• algofobi: acı cekmekten korkma
• amatofobi: toz korkusu
• amnezifobi: hafızasını kaybetmekten korkma
• androfobi: adamlardan korkma
• anemofobi: fırtına korkusu
• antlofobi: sel korkusu
• antropofobi: insanlardan korkma
• apifobi: arılardan korkma
• arakibutirofobi: yerfıstığı ezmesinin, yerken, damağa yapışmasından duyulan korku
• araknofobi: orumceklerden korkma
• aritmofobi: sayılardan korkma
• asimetrifobi: simetrik olmayan şeylerden korkma
• astenofobi: gucsuz olmaktan korkma
• astrafobi: şimşek korkusu
• ataksofobi: duzensizlikten korkma
• atelofobi: mukemmel ol(a)mamaktan korkma
• aviofobi: ucuş korkusu
• ballistofobi: silahtan ya da mermilerden korkma
• batofobi: derinlik korkusu, yuksek binaların yanından gecmekten korkma
• batrakofobi: kurbağa, semender gibi ciftyaşayışlı (amfibyen) hayvanlardan korkma
• belonefobi: iğnelerden korkma
• bibliyofobi: kitaplardan korkma
• bromidrosifobi: vucut kokusundan korkma
• brontofobi: gokgurultusunden korkma
• dentofobi: dişciden korkma
• dermatopatofobi: deri hastalıklarından korkma
• eisoptrofobi: aynalardan korkma
• elektrofobi: elektrikten korkma
• emetofobi: kusmaktan korkma
• entomofobi: boceklerden korkma
• epistaksiyofobi: burun kanamasından korkma
• eritrofobi: yuz kızarmasından duyulan korku
• erotofobi: cinsellik korkusu
• farmakofobi: ilaclardan korkma
• fazmofobi: hayaletlerden korkma
• febrifobi: yuksek ateşten korkma
• filemafobi: opmekten ya da opuşmekten korkma
• filofobi: sevmekten, aşık olmaktan korkma
• fobofobi: korkmaktan korkma
• fotofobi: ışıktan korkma
• gametofobi: evlenmekten korkma
• gefirofobi: koprulerden gecmekten korkma
• gerontofobi: yaşlı insanlardan ya da yaşlanmaktan korkma
• glossofobi: topluluk onunde konuşmaktan korkma
• haptofobi: dokunulmaktan korkma
• harpaksofobi: hırsızlardan ya da bir sucun kurbanı olmaktan korkma
• helyofobi: guneş'ten korkma
• hematofobi: kan korkusu
• herpetofobi: surungenlerden korkma
• hidrofobi: sudan, yuzmekten ya da boğulmaktan korkma
• higrofobi: nemden ya da yağmurdan korkma
• hipegiyafobi: sorumluluktan korkma
• hipnofobi: uyumaktan korkma
• hipofobi: atlardan korkma
• homiklofobi: sisten korkma
• homofobi: eşcinsellerden korkma
• ihtiyofobi: balıklardan korkma
• islamofobi: İslamdan ve muslumandan korkma
• jinefobi: kadınlardan korkma
• kakofobi: cirkinlikten, cirkin seylerden korkma
• kakorafiyafobi: başarısız olma korkusu
• kanserofobi: kanser olmaktan korkma
• kardiyofobi: kalp hastalığından korkma
• karnofobi: etten korkma
• katagelofobi: dalga gecilmekten korkma
• kemofobi: kimyasal maddelerden korkma
• keymafobi: kıştan ve soğuktan korkma
• kimofobi: dalgalardan korkma
• kinofobi: kopeklerden korkma
• klimakofobi: merdivenden duşmekten ya da merdivenlerden korkma
• klostrofobi: kapalı yer korkusu
• koprofobi: dışkı korkusu
• koulrofobi: palyacolardan korkma
• kremnofobi: yuksek yamaclardan ya da ucurumlardan korkma
• kriyofobi:buzdan ya da donmaktan korkma
• kronomentrofobi: saatlerden korkma
• ksantofobi: sarı renkten korkma
• ksenofobi: yabancılardan korkma
• ksilofobi: tahta şeylerden ya da ormanlardan korkma
• limnofobi: gollerden korkma
• litikafobi: davalardan ve mahkemelerden korkma
• logofobi: belirli kelimelerden korkma
• lokofobi: beyaz renkten korkma
• manyofobi: delirmekten korkma
• mastigofobi: cezalandırılmaktan korkma
• mekanofobi: makinelerden korkma
• melanofobi: siyah renkten korkma
• mikrobiyofobi: mikroplardan korkma
• mizofobi: kirlilikten korkma
• monofobi: yalnızlıktan korkma
• musofobi: farelerden korkma
• nekrofobi: cesetten korkma
• nelofobi: camdan korkma
• niktofobi: geceden korkma
• nozokomefobi: hastanelerden korkma
• nudofobi: cıplaklıktan korkma
• obesofobi: şişmanlamaktan korkma
• ofidiyofobi: yılanlardan korkma
• okofobi: taşıt araclarından korkma
• osmofobi: belirli kokulardan korkma
• pantofobi: her şeyden korkma
• papirofobi: kağıttan korkma
• paraskavedekatriafobi: ayın onucu ve cuma olan gunden korkma
• patofobi: hasta olmaktan korkma
• pedofobi: cocuklardan korkma
• peladofobi: kel insanlardan ya da kelleşmekten korkma
• penyafobi: fakirlikten korkma
• pirofobi: ateşten korkma
• plakofobi: mezar taşlarından korkma
• pogonofobi: sakaldan ya da sakallı kişilerden korkma
• politikofobi: politikacılardan korkma
• porfirofobi: mor renkten korkma
• potamofobi: ırmaklardan ya da su akıntılarından korkma
• potofobi: alkollu iceceklerden korkma
• pteronofobi: kuş tuyunden korkma
• pupafobi: kuklalardan korkma
• radyofobi: radyasyondan, x ışınlarından korkma.
• ranidafobi: kurbağalardan korkma
• selenofobi: ay'dan korkma
• siderofobi: yıldızlardan korkma
• simetrofobi: simetriden korkma
• skiofobi: golgelerden korkma
• sosyofobi: toplumdan, genel olarak insanlardan korkma
• soteriofobi: başkalarına muhtac olmaktan korkma
• tafefobi: diri diri gomulmekten korkma
• takofobi: yuksek hızdan korkma
• talassofobi: deniz ya da okyanus korkusu
• tanatofobi: olumden korkma
• teknofobi: teknolojiden korkma
• teratofobi: gebe kadının, şekilsiz, cirkin bir cocuk doğurmaktan korkması
• termofobi: ısıdan korkma
• testofobi: testlerden ya da sınavlardan korkma
• tokofobi: gebe kalmaktan ya da cocuk doğurmaktan korkma
• otomofobi: ameliyat olmaktan korkma
• toksifobi: zehir korkusu
• topofobi: belirli yerlerden korkma
• travmatofobi: yaralanmaktan korkma
• trikinofobi: gıda zehirlenmesinden korkma
• triskaidekafobi: 13 sayısından korkma
• tripanofobi: aşı ya da iğne olmaktan korkma
• trikopatofobi: sac hastalıklarından korkma
• urofobi: sidikten korkma
• xenofobi: yabancılardan korkma
• venereofobi: zuhrevi hastalıklardan korkma
• venustrafobi: guzel kadınlardan korkma
• vermifobi: solucanlardan korkma
• zelofobi: kıskanclıktan korkma
• zoofobi: hayvanlardan korkma

Butun ozgul fobiler tek tek anlatılamayacak kadar coktur. Hepsi ayrı ayrı tanımlanmıştır.
[değiştir]
Fobi belirtileri
Korku yaratan obje, durum ya da aktivite ile karşılaşıldığında anksiyete belirtileri ortaya cıkar. Panik atakta gorulen belirtilerin hemen hepsi fobik durumla karşılaşıldığında ortaya cıkabilir. Bu belirtilerden bazıları şunlardır:
• Carpıntı
• Yuz kızarması
• Titreme
• Terleme
• Bulanık gorme
• Nefes darlığı
• Ağız kuruluğu
• Yutkunma gucluğu v.b.
Sosyal fobinin panik bozukluktan tek farkı belirtilerin belli durumlarda ortaya cıkmasıdır. Panik bozukluğu olan kişiler ne zaman panik atak gecireceklerini bilirler ve panik atak gecirmemek icin fobik durumlardan kacınırlar. Orneğin asansor korkusu olan kişiler asansore bindiklerinde panik atak gecirebilirler ve bundan korunmak icin ust katlara merdivenlerden cıkıp inmeyi tercih ederler bu şekilde panik atak gelmesini onlerler. Yine ucak korkusu olan kişiler ucağa binmek yerine başka vasıtaları kullanarak yolculuk etmeyi tercih ederler. Fobisi olan kişiler bu kacınma davranışını kullanarak panik atak gelişmesini onlerler. Panik bozukluğu olan kişilerde fobilerden farklı olarak panik ataklarının ne zaman, nerede geleceği belli değildir ve atağın gelmesi genelde onlenemez.
__________________