zekanın oğrenme etkisi


"Can Eğrisi"nin yayınlandığından beri pekcok yorumcu, insan zekası ile ilgili gunumuzdeki bilimsel kanıtların, yanlış ifadelendirilmesi konusunda duşunceler ileri surmuşlerdir. Medyada rağbet gormeyen bazı sonuclar aslında sağlam bir bicimde desteklenmiştir. Bu yazı, zeka konusunda, ozellikle zekanın kaynağı ve doğası ile zekadaki bireysel ve gruplararası farkların pratik sonucları uzerinde calışan araştırmacılar arasında "ortak goruş" olarak nitelendirilen sonucları ozetlemektedir. Bu sebeple amacı, son ceyrek yuzyılda, araştırmaların ortaya koyduğu bu tartışmalı olay daha mantıklı tartışılmasını sağlamaktır. Aşağıdaki sonuclar, zeka konusunda mesleki dergilerde ve ansiklopedilerde, belli başlı ders kitaplarında kapsamlı olarak irdelemiştir.
Bu bildiriyi, zeka konusunda ve yakın alanda tumu uzman olan, 50 profesor imzalamıştır.
Zekanın Anlamı ve Olculmesi
1. Zeka, diğer şeyler arasında, akıl yurutme (mantıklı duşunme yeteneği), plan yapma, problem cozme, soyut duşunme, karmaşık fikirleri kavrama, cabuk ve deneyimlerden oğrenme yeteneklerini iceren genel bir zihinsel kapasitedir. Bu yetenek sadece kitaptan oğrenme, dar anlamda akademik bir beceri veya testten alınan yuksek puan anlamında değildir. Daha cok, cevremizdekileri anlamada-"varlıkları izleme" " anlamlandırma" veya "ne yapacağını aklında da bicimlendirme" yetenekleri ile ilgili , geniş ve derin bir kapasiteyi yansıtır.
2. Zeka, tanımlandığı gibi, olculebilir ve zeka testleri bu olcme işini iyi bicimde yapar. Bu testler, psikolojik değerlendirme aracları ve diğer testler arasında en doğru olcme yapanlar arasındadır. (Teknik terimlerle ifade edecek olursak gecerli ve guvenilir olarak olcme yaparlar). Bunlar, yaratıcılığı, karakteri, kişiliği veya bireyler arasındaki diğer onemli farklılıkları olcmezler veya olcmeyi amaclamazlar.
3. Farklı tipte zeka testleri olmakla beraber, bu testlerin hepsi de aynı zekayı olcer. Bazıları sozcukleri ve sayıları kullanır, belli bir kulturel bilgiyi (sozcuk dağarcığı gibi) gerektirir. Diğerleri ise, bu bicimde değildir ve onun yerine şekilleri, bicimleri kullanır ve yalnızca basit, evrensel kavramların (cok/az, acık/kapalı, yukarı/aşağı) bilgisini gerektirir.
4.İnsanların zeka bolumleri (ZB/IQ) duşukten yukseğe doğru yayılan "can eğrisi" denilen (istatistiksel terimle "normal dağılım eğrisi") bir eğri ile iyi bir bicimde temsil edilebilmektedir. İnsanların buyuk bir kısmı ortalama bir zeka bolumu (ZB 100) etrafında yığılır. Cok az sayıda insan cok yuksek ve cok duşuk zeka duzeyine sahiptir. Amerikalıların %3'unun 130'un uzerindedir. (Bu değer "ustun zeka"nın eşik değeri olarak kabul edilir). Aynı oran, zeka bolumu 70'in altında kalanlar icin de soz konusudur. ZB=70-75 arası ise zeka geriliği icin eşik değer olarak kabul edilir.
5. Zeka testleri, Amerikalı zencilere karşı veya A.B.D.'de yaşayan, diğer Amerikan yerlisi ve İngilizce konuşan kişilere karşı kulturel olarak yanlı değildir. Aksine genellikle ZB puanları ırk ve sosyal sınıf farkları gozetmeden-tum Amerikalılar icin eşit doğruluk derecesinde yordama yapar.İngilizceyi iyi anlamayan bireylere, ya sozel olmayan bir test veya kendi dilinde bir zeka testi verilebilir.
6. Zekayı belirleyen beyin surecleri halen cok az anlaşılmıştır. Son araştırmalar, orneğin, noronların iletim hızına, glikoz (enerji) emilimine ve beynin elektriksel aktivitesinin etkisine eğilmektedir.
Grup Farklılıkları
7. Değişik (ırksal-etnik) grupların can eğrileri buyuk olcude birbirleri ile cakışmakla beraber bu grupların, uyelerinin ZB acısından nerede yığılma eğilimi gosterdikleri ise farklılaşır. Bazı gruplar icin (Musevi ve Doğu Asyalılar icin) can eğrileri, genelde beyaz ırktan olanlara gore biraz daha yuksek puanlarda yığılmıştır. Diğer gruplar (Zenciler ve İspanyollar), İspanyol olmayan beyazlardan biraz daha duşuk zeka puanlarında yığılmışlardır.
8. Can eğrisi, beyaz ırk icin, daha cok ortalama, 100 civarında toplanırken Amerikalı zenciler icin bu eğri daha cok ortalama, 85 civarında değer verir. İspanyolların farklı alt grupları icin, can eğrileri, zencilerle beyazlar arasındaki bir değerde yığılmışlardır. Bu kanıt, can eğrisinin ZB=100 ve uzerinde yığıldığı Musevi ve Doğu Asyalılar icin daha az kesindir.
Pratik Onemi
9. ZB, olculebilen diğer psikolojik ozellikler icinde, eğitimsel, mesleki, ekonomik ve sosyal sonuclarla guclu ilişkileri gosteren, belki de tek ozelliktir. ZB, yaşamın bazı alanlarında, (eğitim, askeri talim) bireylerin sosyal refahı ve performansı ile cok guclu bir bicimde, ilişki gosterirken, bazılarında (sosyal yeterlik-social competence) orta duzeyde fakat daha guclu, ve diğerlerinde (kanunlara bağlı hareket etme/kalma-law-abidingness) daha az fakat tutarlı ilişki gostermektedir. ZB testlerinin olctuğu ozelliğin, pratik ve sosyal acıdan onemi buyuktur.
10. Yuksek bir zeka bolumune sahip olmak yaşamda bir avantajder. Cunku, hemen her turlu etkinlik belli olcude akıl yurutme ve karar vermeyi gerektirir. Bunun tersi, duşuk bir ZB’ne sahip olmak, ozellikle iyi organize edilmemiş cevrelerde (disorganized environments) dezavantajlıdır. Şuphesiz, yuksek bir ZB’ne sahip olmak, duşuk ZB’nun yaşamda getirdiği başarısızlıktan daha fazla olarak başarıyı garantilemez. Pekcok istisna dışında, Amerikan toplumunda, başarı icin artılar, yuksek ZB bireyler icin buyuk olcude tercih nedenidir.
11. Yuksek bir ZB’ne sahip olmanın getirdiği pratik avantajlar, ozellikle, yaşam durumları daha da karmaşıklaştıkca, (yeni, garip, belirsiz, aniden değişmiş, kestirilemeyen veya cok yonlu durumlarda) artar. Orneğin, yuksek ZB’lu biri genellikle daha ust duzey karmaşık işlerde iyi calışmak ihtiyacındadır (Profesyonel meslekler, işletme); bu kişiler orta duzey karmaşıklıktaki işlerde daha avantajlıdır (el sanatları, muşteri hizmetleri ve polis mesleklerinde); fakat bu durum, sadece rutin karar vermeyi veya karışık problem cozmeyi (beceri istemeyen işlerde) gerektiren işlerde daha az avantaj sağlar.
12. Eğitim, insan yetiştirme ve oldukca karmaşık işlerdeki performansı etkileyen tek faktor zekadaki farklılıklar değildir; (Hickimse de bunlar olduğunu iddia etmemektedir.) fakat zeka, coğu zaman bu etkinliklerdeki en onemli faktordur. Bireyler yuksek (veya duşuk) zeka duzeyinde bulunmalarına gore secildiklerinde, kendi aralarında ZB bakımından o kadar cok fark yoktur, orneğin, mezuniyet sonrasında veya ozel bir eğitimde olduğu gibi. Bu tur karşılaştırmalarda da, diğer etkenlerin performans uzerindeki etkisi daha cok ortaya cıkar.
13. Belli kişilik ozellikleri; ozel yetenek, yeti ve beceriler, fiziksel ozellikler, deneyim ve bunun gibi onemli ozellikler pek cok işte başarılı olmak icin onemli bazen de gereklidir. Fakat bu ozelliklerin, genel zeka ile karşılaştırıldığı ortamlarda, farklı ortamlara ve gorevlere uygulanabilirliği ve taşınabilirliği daha sınırlı (veya bilinmez) konumdadır. Bazı uzmanlar sozu edilen diğer insan ozelliklerine, diğer "zekalar" olarak atıfta bulunmayı tercih ederler.
Grupici Farklılıkların Kaynağı ve Durağanlığı
14. Zeka bakımından, bireyler arasındaki farklılıkların kaynağında hem cevrenin hem de kalıtımın etkisi vardır. Kalıtımla ilgili tahminler 0 ile 1 arasındaki bir olcekte 0.4 ile 0.8 arasında değişir. Bu sonuclar, ZB farklılıklarının ortaya cıkmasında, cevreden cok, kalıtımın rol oynadığını gostermektedir (Kalıtımın etkisi, genotip ile fenotip arasındaki korelasyonun karesidir). Eğer tum cevre koşulları her birey icin eşit olsaydı, kalıtım etkisi % 100'e cıkardı. Cunku ZB’ne ilişkin geriye kalan tum farklardan, genetik ozelliklerin sorumlu olması gerekirdi.
15. Aynı ailenin uyeleri de, hem genetik hem de cevre faktorleri yuzunden, zeka bakımından bir farklılık gosterme eğilimindedir. Aile uyeleri, biyolojik kız ve erkek kardeşler, genetik olarak farklıdırlar. Cunku, Onlar ebeveynlerinin her biri ile tam olarak genlerinin yarısını, birbirleriyle de genlerinin sadece yarısını paylaşır. Ayrıca, kardeşler (aynı aile icinde farklı yaşantılar gecirdikleri icin) ZB bakımından da farklıdır.
16. ZB’nun daha cok kalıtımın etkisi altında olması, onun cevreden etkilenmeyeceği anlamına gelmez. Bireyler sabit bir zihinsel kapasiteyle, yani değişmez zeka duzeyleri ile doğmazlar ZB duzeyleri, (cocukluk doneminde) aşamalı olarak artarak durağanlaşır ve genellikle bu noktadan sonra cok az değişiklik gosterir.
17. Cevre, ZB farklılıklarını yaratmada onemli olmasına rağmen, duşuk ZB’lerini surekli olarak artırmak icin cevreyi nasıl değişimleyeceğimizi henuz bilmiyoruz. Bu konudaki son girişimlerin umut verici olup olmadığı, halen dikkate değer, bilimsel bir tartışma konusudur.
18. Ne genetik (diyabetler, yetersiz buyume ve fenil ketonuri durumları gozonune alınınca) ne de cevresel nedenli (yaralanmalar, zehirlenmeler, bazı ihmaller ve hastalıklar) ZB farklılıkları, konusunda caresiz değiliz. Bunların her ikisi de belli olcude onlenebilirdir.
Gruplararası Farklılıkların Kaynağı ve Durağanlığı
19. ZB can eğrisinin, farklı etnik-ırk grupları icin belli bir noktada birleştiğine dair ikna edici kanıtlar yoktur. Bazı yıllardaki araştırmalar, okul başarısındaki boşlukların, bazı ırklar, yaşlar, okul dersleri ve beceri duzeylerinde birazcık daha dar olduğunu gostermiştir. Fakat bu tablo, ZB duzeylerinin kendisindeki genel bir değişikliği yansıtma bakımından cok karışık gorunmektedir.
20. ZB eğrilerindeki ırksal-etnik kaynaklı farklar, erken yaşlarda liseyi terk edenlerle, birinci sınıfa girenlerde aynıdır. Bununla birlikte zeki genc oğrenciler, ağır oğrenenlerden daha hızlı oğrendikleri icin, aynı ZB farklılıkları, erken yaşlarda, birinci sınıf ile 12. sınıf arasında oğrenme miktarındaki farklılıklarda artışa yol acar. Buyuk capta yurutulen ulusal araştırmaların gostermekte olduğu gibi, 17 yaşındaki zencilerin okuma, matematik ve fen derslerinde performansı, ortalama olarak 13 yaşındaki İspanyol beyazların performansına daha cok benzerdir.
21. Zekada, zencilerin kendi aralarında farklı olmalarının nedenleri, beyazların kendi aralarındaki farklılıkların (veya Asyalı ve İspanyolların kendi aralarındaki) nedenleriyle temelde aynıdır. Cevre ve kalıtımın her ikisi de bu gruplar arasındaki zeka farklılıklarında etkilidir.
22. Can eğrisinin bazı ırksal ve etnik gruplar icin, neden farklı olduğuna ilişkin kesin bir cevap yoktur. Gruplar arasındaki ZB farklılıklarına ilişkin nedenler, herhangi bir gruptaki bireyler (zenciler,beyazlar veya Asyalıların icinde) arasında farklılıklara yolacan nedenlerden, oldukca farklıdır. Gercekte, coğunun yaptığı gibi, bir populasyonda yuksek (veya duşuk) ZB’lu bireylerin bulunma nedeniyle, diğer bir populasyonda yuksek (veya duşuk) ZB’li bireylerin bulunma nedenlerinin aynı olması gerektiğini varsaymak yanlıştır. Coğu uzman, cevrenin bu can eğrisini itmede onemli etkisi olduğuna inanmaktadır, fakat kalıtım da bunun icinde yer almış olabilir.
23. Irksal-etnik farklılıklar, her nasılsa aynı sosyo- ekonomik yapıdan gelen bireyler arasında daha kucuk fakat halen belirgin durumdadır. Zengin ailelerden gelen zenci oğrenciler, fakir ailelerden gelen zenci oğrencilerden daha yuksek ZB puanı alma eğilimindedirler.
24. Kendilerini zenci olarak tanımlayan hemen hemen tum Amerikalılar beyaz kokene sahiptir ve beyaz ırktan karışıklığın ortalama % 20 olduğu Amerikalılardır. Kendilerini beyaz olarak gorenler , İspanyol asıllılar ve bunun gibi diğerleri de karışık kokenlilerdir. Zeka konusunda, kendisini farklı ırksal kategorilere yerleştirmeyle ilgili yapılmış araştırmaların bulguları, coğu sosyal bilim araştırmalarında da olduğu gibi, gruplar arasındaki bazı belirgin olmayan biyolojik ve sosyal ayrılıkların karışımı ile ilgilidir (Kimse tersini iddia etmemektedir).
Sosyal Politikadaki Doğurguları
25. Bu konudaki araştırma bulguları herhangi bir sosyal politik yaklaşımı ne salık vermekte ne de engellemektedir. Zira, araştırma bulguları, asla bizim amaclarımızı belirleyemez. Bununla birlikte bu bulgular, farklı araclarla, yollarla bu amacları izlemedeki başarılı olma derecesini ve yan etkilerini kestirmede yardımcı olabilirler.

__________________