Foca (Phokaia) adalarında yaşayan foklardan adını alan Phokaia, Aiollar tarafindan MO 11. yuzyılda kuruldu. O zamanlarda en onemli İyonya'nin yerleşim yerlerinden biri olan Phokaia'de İyon yerleşimi MO 9. yuzyıl da baslamistir. Tarihte usta denizci olarak bilinen Phokaialılar, ayrica muhendislikteki gelismileri ve başarıları ile Ege, Akdeniz ve Karadeniz'e de bircok sayıda koloni kurmuslardir. Focalılar'ın tarihte bildigimiz en onemlileri kurmus oldugu kolonilerden bazilar : Karadeniz'deki Amysos (simdiki Samsun); Canakkale Boğazı'ndaki Lampsakos (simdiki Lapseki); Midilli Adası'nda Methymna (simdiki Molyvoz); ve Avrupadaki Elea -simdiki Velia- (İtalya); Alalia (Korsika); Massalia -simdiki Marsilya- (Fransa) bunlardan bazilaridir.

Ayrica Phokaialılar İonya'da, doğal altın-gumuş karışımı kullanarak "elektron" sikkeyi tarihte ilk defa bastıranlardan biri olarak bilinmektedirler. Elbette bu medeni ilerleme o zamanin bircok uygarliklarinida etkilemis ve onlari anadoluya cekmistir. Cenevizliler simdiki Yenifoca'yi ilk kuranlardandir.

Foca sirasiyla tarihte; 13. yuzyılda Caka Bey tarafindan alinarak Anadolu Beyliklerine, ve daha sonrada Saruhanoğulları Beyliği 'nin yonetimine gecmistir. 1455'te ise Fatih Sultan Mehmet buyuk fetihten sonra Foca'yı alarak Osmanlı İmparatorluğu topraklarına dahil etmistir.

Bu gibi medeniyetliklere ve topluluklara merkez olusturdugu icin Foca onemli bir arkeolojik merkez haline gelmistir. 1953 yilinda başlayip ve gunumuze kadar aralıksiz devam edip gelen kazılarda, Helenistik doneminden kalan tiyatro, Athena Tapınağı ve Kutsal Alanı, Liman Kutsal Alanı (Kybele'ye ait olduğu duşunulmekte) ile Pers Anıt Mezarı (Foca’nın 7 km doğusundaki "Taş Ev" olarak bilinen) basariyla ortaya cıkarılmıştır. Bahse konu Pers Anıtı; bolgeyi MO 492 yılında istila eden Ahamenid-Pers Ordusu komutanları icin bir anıt olarak yapılmış; daha sonra mezar, ağıl, gozetleme noktası, mola yeri gibi amaclar icin kullanılmıştır. Anıt; Anadolu' da bulunan ender Pers yapılarından birisidir.


Kaynak