İnsanoğlu ilk ateşi 750.000 yıl once işler duruma getirdi. An­cak, ateşin ne olduğu sorusunun gercek cevabını ancak gectiği­miz 300 yıl icinde bulabildik…


İnsanın eski cağların karanlığından kurtuluşu ateşin bulunmasıyla oldu. Ateşin ilk kez ne zaman kontrol altı­na alındığınıysa kimse bilmiyor. Fransa’daki Escale Mağarası’nda bu­lunan eski ocaklar, modern insanın atası olan “Homo erectus”un 750.000 yıl once ateşi kullandığını gosteriyor. Ateşle birlikte, insanlık ısındı ve ay­dınlandı. Vahşi hayvanlardan korun­masını oğrendi. Ve ateşi tarlaları te­mizlemede kullandı. Ceşitli uygarlık­lar, ateşi kullanmasını oğrenerek ce­şitli aletler ve canak comlek yapmayı başardılar, metalleri erittiler. Endustri cağında ise ateş, mekanik işlerde kul­lanıldı.


İleri teknolojiye doğru atılan ilk ve en onemli adım, hic kuşkusuz ateşin kontrol edilebilmesiydi… İlk insan icin ateş, kendilerine sadece yıldırım, orman yangını ve lav şeklinde sunulan kutsal bir armağandı… Kendileri ateş yakamadıklarından, ilk insanlar yavaş yanan kutuklerle ya da kaplardaki odunkomuruyle ateşi surekli canlı tutuyorlardı.


Bu buyuk ihtimalle ikinci bir buluştu ve taştan tahtadan aletler yaparken tesadufen ortaya cıkmıştı. İlkel toplumlar uzerinde yapılan araştırmalar, ilk ateş yakma yonteminin “surtme” olduğunu gosteriyor.

Eskiden Avrupalı koyluler, bir boşluğa tahtadan bir delgi koyar ve elleriyle bunu dondururlerdi. Bu işlem, delginin cevresine bir ip sarıp, her iki taraftan cekerek hızlandırılıyordu.


Yakan camlar

Eski Yunanlılar, guneş ışınlarını yoğunlaştırmak icin mercek ve icbukey aynalar kullandılar. Oyun yazan Aristophanes. MO. 423 yılında yazdığı sanılan “Bulutlar” adlı oyununda, yanan merceklerden soz ediyordu. Bundan 200 yıl sonra Arşimet, Sirakuza kuşatmasında Roma gemilerini yakmak icin bir ayna kullanmıştı. Yakan camlan Meksika Aztekleri ve Cinliler de biliyorlardı.


Değerli armağan ateş, elden ele dolaşıyor…

Papua-Yeni Gineli kadınlar, kor halindeki kutukleri elden ele geciriyorlar.

Ateş yakmanın zor olduğu durumlarda en onemli kural, yanan ateşin tamamen sonmesini engellemekti.

İnsanlar ateşe gozleri gibi bakıyorlardı. Korlar ise değerli tohum gorevi goruyordu…

Alevlerin gardiyanı…

Bir Paskalya Adası yerlisi ateşi seyrediyor. İnsanın var olabilmesinin onemli bir desteği olan ateş, korumaya, gozetmeye değer bir guc… Modern cağlara gelinceye kadar, yay ve delgi kullanımı gibi ateş yakma yontemleri buyuk ustalık gerektiriyordu…

Vurarak ateş yakma

Vurarak ateş yakma yontemleri Taş Devrine kadar uzanıyor. Taş Devri insanları, taşlan birbirine vurarak kıvılcım cıkarmayı oğrenmişlerdi. Bu teknik, 5.000 yıl once demirin bulunmasıyla daha etkili hale geldi. Kuzey Amerika kıtasının en kuzeyinde yaşayan Eskimolar, kuvars ile kukurt iceren demirli piriti birbirine vurarak yavaş yanan bir kıvılcım cıkarmışlardı. Cinliler ise ateşlerini porselen ile bambuyu birbirine surterek yakıyorlardı. Avrupa’da, 19. yuzyılın ortalarına kadar en etkili ateş yakma yontemi, celik, cakmaktaşı ve kav kullanılarak yapılandı.

Ateş yakmada devrim, fosforun bulunmasıyla oldu

1669 yılında bir Alman simyager, gumuşu altına cevirmeye calışırken şans eseri fosforu ayrıştırdı. Elementin yanma ozelliğinden etkilenen bazı 17. yuzyıl kimyagerleri, bunu ateş yakma araclarının uretiminde kullandılar. Ancak, ortaya cabuk alev alan ve tehlikeli maddeler cıktı. Fosforun cok az bir miktarının bile cok pahalıya satılması nedeniyle ilk kibritler de cok kıymetliydi.

Kibrit denemeleri

Pratik bir kibrit yaratabilme araştırmaları 1781 yılında, bir grup Fransız kimyagerin “fosforlu mum” ya da “eterik kibriti” bulmasından sonra başladı. Fransızlar’ın buluşu, icinde ucu fosfora batırılmış bir kağıt bulunan kapalı cam tupten ibaretti. Tup kırıldığında, iceri hava giriyor ve fosforun kendini yakmasını sağlıyordu. Amerika’da kullanılan ve ilkinden daha zararlı olan bir başka buluş da, sulfurik asit dolu bir şişeydi. Sulfurik asitin icineyse kimyasallarla işlemden gecirilmiş ufak kibrit copleri atılmıştı.


Rum ateşinin dehşeti…

İlk kez 7. yuzyılda kullanılan Rum ateşi, doğal petrol,

zift ve diğer maddelerin karışımından oluşuyordu.

Asıl başarısı duşmanı paniğe sokmak olan Rum ateşi,

mancınıklar yardımıyla duşmanın uzerine atılıyordu…

İlk kibrit

Gunumuzun kibritlerine benzeyen ilk kibritler, 1827 yılında İngiliz eczacı John Walker tarafından yapıldı. O da formulu, askeri roketler yapan Congreve adlı birinden almıştı. Her kutusu 1 şiling olan “Congreve”ler. sulfurle kaplanmış ve ucu potasyum klorure bulanmış kibrit copleriydi. Bunları yakmak icin, katlanmış zımpara kağıdına hızlıca surtmek gerekiyordu.

Walker, buluşunun patentini almadı. Boylece, uc yıl sonra buluşu Samuel Jones tarafından taklit edildi ve urun piyasaya “Lucifers” adıyla cıktı. Aynı tarihlerde. Charles Sauria adlı Fransız kimyager, nereye surtulurse yanan ilk kibriti buldu. Bunu. Walker’ın formulundeki potasyum klorur yerine, beyaz fosfor kullanarak başarmıştı. Ancak, beyaz fosforun olduren bir zehir olması her şeyi değiştirdi. 1845 yılından sonra bu yeni buluşun dumanını mecburen koklayan insanlarda cene kemiği,”nekroz”a uğrayarak curuyordu. Beyaz fosforun yasaklanması 1906 yılını buldu…

Guvenli kibrit

Bu, İsvecli kimyacı Pasch’ın zehirli olmayan kırmızı ya da amorf fosforu bulmasından 62 yıl sonraydı. Oysa. Pasch’ın buluşu, 1855 yılında vatandaşı J. E. Lundstrom ta­rafından piyasaya sunulmuştu. Lundstrom’un kibritleri emniyetliy­di; cunku, kırmızı fosfor zehirli bir madde değildi. Bu madde, bir kibri­tin ucu yerine, yanma derecesi 182 gibi yuksek olan potasyum klorur iceren bir yuzeye surulmuştu.

Amerika, kibrit teknolojisinde ve guvenlik standartlarında, Avru­pa’nın arkasında kaldı. Guvenli kib­ritler icin ilk girişim 1900 yılında oldu. Diamond Match şirketi, Fran­sız patentini alarak işe koyuldu; ama bu formul pek işe yaramadı. Cunku Amerika’daki iklim koşulla­rı. Avrupa’dakinden hayli farklıydı. Fransız patentinin, bir bilimadamı tarafından Amerika koşullarına uy­durulması 11 yıl aldı.

Amerikalılardan kibrit paketi

Bununla birlikte, Amerikalılar da, kibrit teknolojisinde ve pazarlama­sında pek cok ilke imza attılar. 1892 yılında, Diamond Match şirketi, ilk kibrit paketlerini piyasaya sunarak bu konuda onculuk yaptı. Bu buluş, 1896 yılından sonra, kibritler, kibrit kutularında sunulana kadar gecile­medi. Bugun, Amerika’da hÂl yay­gın olarak kibrit paketleri kullanılı­yor. Bunların yuzde 90′ı da otellerde ve restorantlarda bedava olarak sunuluyor.

Diğer Amerikan buluşlarına ge­lince… Kullanılan ozel bir solusyon, kibritin yakıldıktan sonra icten ice yanmaya devam etmesini onluyor. Bir de suya dayanıklı kibritler var. Bunlar, 8 saat su icinde kalsa bile yanabiliyor.

“Rum ateşi”nden, ateş topu gullelere… Molotof kokteyli’nden bombalara…

Barut bulunmadan once, savaşlarda basit kundakcılık aletleri kullanılıyor­du. M.O. 31 yılında Romalılar, Marcus Antonius ve Kleopat­ra’yı, gemilerine ya­nan mangal komuru ve zift atarak yenmiş­lerdi.

Katı yakıtlarla ya­pılan yakıcı madde­lerle ilgili en onemli sorun, zor tutuşmala­rı ve cabuk sonmele­riydi. Bu problem, doğal petrol, zift ve sulfur karışımı olan “Rum ateşi”nin bu­lunmasıyla cozuldu. Rum ateşi, değdiği her yere yapışıyordu. Yunanlılardan, Muslu­manlar on­ların bu sırrını oğren­diler ve Haclılar’a karşı kullandılar. Rum ateşini Avru­pa’ya getiren Haclılar oldu. Cinliler de buna benzer bir karı­şım kullanmışlardı. Amerikan İc Sava­şı’nda, komur katranı ve neftyağı karışın­dan oluşan bir sı­vıdan yararlanıldı.

Tahta savaş gemi­leri icin en buyuk teh­like hic kuşkusuz ateşti. Ozellikle de gulleler ateş topları halinde gemilere duştuğunde… Alev makinelerinin ilk kul­lanıldığı kara savaşı Birinci Dunya Sava­şı’ydı. Molotof koktey­li, 1940 yılında Rus­lar’a karşı kullanıl­mıştı. Kundak bom­baları ise ancak ikinci Dunya Savaşı’nda kullanıldı. Bu bomba­lar elbette ki son de­rece vahim sonuclar doğurdu…


Kaynak : Teknik Portal

__________________