[IMG]http://img133.**************/img133/7817/image0045a0941db1.jpg[/IMG]

Ucak, cok uzun calışmalardan sonra yapılabildi. Bu alandaki gelişmelerin yavaş olmasının başlıca nedenleri, uygun bir motor bulunamaması ve ucağı, kuş ucuşlarına dayandırma cabalarıydı. «Orni-topter» denen kanat cırpan hava taşıtları ustundeki calışmalar, buyuk zaman ve emek ziyanına yolactı. Ama 1804 yılında George Cayley, bir PLANOR yaptı ve en az iki ayrı planorle ucmayı başardı. Ucma deneylerine girişen ilk havacıların buyuk bir bolumu, ucaklarının denetlenebilirliği yerine, doğal dengeyi dikkate alma yanlışlığını yaptılar. 1890 yıllarında 90-230 m' lik planor ucuşları yapmayı başaran Otto LİLİENTHAL bile, yalnızca beden hareketleriyle ucağını denetlemeyi denedi ve planorun yukseklik dumenine bağlı bir beden bağı ustunde calışmaya, ancak olumunden (1896) bir yıl once başladı.

XIX. yuzyılın ikinci yarısında A.B.D'nde, İngiltere' de ve Almanya'da pek cok ucuş denemesi yapıldı. Ne var ki bunlar, dağınık ve başarısız deneyler olmaktan oteye gecemedi. Octave Chanute'un, havacılık konusunda kanıtlanmış bilgileri toplayıp isteyenlere aktarmasına kadar, havacılar arasında bilgi alış verişi yapılmadı. Chanute, 1896 yılından başlayarak, A.B.D' nde hem ucak yapımı ustunde calıştı, hem de hareketsiz kanatlı ucuş ilkelerini yaymaya başladı. 1903'te de Paris'te havacılık dersleri verdi.

Hareketsiz kanatla ucuş ilkelerinden bazıları, 1809 yılında Cayley tarafından acıklanmıştı. Cayley, itiş gucu, hava direnci ve kaldırma kuvveti konusunda acıklamalar yaparak, eğimli AEROFOİL'in, duz levha bicimli kanattan ustun olduğunu belirtti. 1899 yılında Wright kardeşlerin yaptığı ilk planore, yanal denetim icin kablolarla bukulebilen kanatlar takıldı. Buna karşılık. A.B.D'nde S.P. Langley ile Fransa ve İngiltere'de bu konuda calışan ilk havacılar, pek başarılı olamadılar. 1903'te ucan Wright kardeşler bile. kanat hareketlerinin yeterli olmadığını anlamalarına karşın, ucak kumandaları konusunda tam bir cozum bulamadılar.

Wright'ların motorlu ucuşu gercekleştirmelerinden once, pek cok değişik proje yapıldı. Bunların en onemlisi, 1842'de W.S. Henson tarafından tasarlanan «buharlı hava araclaydı. Soz konusu ucakta, bir kuyruk takımı, kutu-ucurtma bicimli kanatlar ve kalkış -inişte kullanılacak uc tekerlekli bir iniş takımı olacaktı. Kiriş ve nervurlerle yapılmış 46 m acıklıklı kanatları ve iki tane altı palalı pervanesi olması ongorulmuştu. Ama bu ucak yapılamadı. 1894 yılında Hiram Maxim, 3.5 tonluk bir aygıtı, iki buharlı motordan sağlanan 360 beygirgucu kullanarak kaldırdı. Fransa' da Temple de la Croix, Penaud ve Ader gibi havacılık onculeri, burulmuş lastik, zemberek mekanizması ve buharlı motorları, model ucaklar ustunde denediler. İngiltere'de H.F. Phillips, Cayley'in eğimli kanat ilkesi ustunde yeniden calışmaya başladı ve basınc ile kaldırma kuvvetinin, kanadın alt ve ust yuzeylerindeki dağılımını acıkladı.

Butun bu calışmalar konusunda bilgi' toplayan Wright kardeşler, uygun buldukları duşunceleri uygulama alanına koymaya karar verdiler. Aynı zamanda, itiş-kaldırma gucleri arasındaki ilişki, pervanelerin etkileri, direnc, basınc ve yapım konusunda kendi hesaplarını da surdurmekteydiler. Ucuncu planorlerinde, istedikleri gibi bir govde yapmışlardı. Bundan sonra, ucaklarına guc verecek bir otomobil motoru aramaya başladılar. Ne var ki, istedikleri guc - ağırlık oranında bir otomobil motoru bulunmadığından, yeni bir motor yaptılar ve ilk motorlu ucuşlarını 17 Aralık 1903'te gercekleştirdiler. Aynı yıl iki ay kadar once, gene benzin-li bir motorla ucan ve CM. Manly tarafından kullanılan, S.P. Langley'in yaptığı ucak, katapult mekanizmasında ortaya cıkan bir arıza nedeniyle Potomac ırmağına duşmuştu. Wilbur ve Orville Wright'ın ucuşuysa, buyuk bir başarıyla sonuclandı.

Wright kardeşlerin başarısı, dunyanın başka bolgelerinde pek dikkat cekmedi. Ama onlar, calışmalarını surdurduler ve 1905 yılında ucuncu ucaklarını yaptılar. Oncekilerden daha başarılı olan bu ucakla, saatte yaklaşık 61 km'lik bir hızla 38 km'lik bir ucuş yapıldı. Soz konusu ucuşu izleyen iki bucuk yıl, Wright kardeşler, A.B.D. ve İngiliz hukumet yetkilileriyle yaptıkları gizli goruşmeler ve sırlarının başkaları tarafından calınacağı konusu nedeniyle calışmalarını durdurdular. 1908 yılında Wilbur Wright,iş alanı' aramak icin Avrupa'ya gitti; Orville Wright'sa, askerî ucuş deneyleri hazırlıkları icin A.B.D'nde kaldı.

Bu arada, Avrupa'da da, planor ucuşu onculerinden Chanute'un cabalarıyla yeni calışmalara başlanmıştı. Fransa'da ucuş calışmaları sonradan unlu bir ad olan Esnault-Pelterie'nin onculuğunde yapılmaktaydı; ama Wright planoru ornek alınarak yapılan ilk modeller başarısız olmuştu. İngiltere'de S.F. Cody, insan kaldıran ucurtmalarla calışmalara başlamış ve pek etkili olamayan bir planor yapmıştı. Bundan kısa bir sure once de, Fransa'da, Leon Levavasseur, kanadı kuş kanadına benzeyen bir ucak yaptı.

İlk ucak fabrikası 1905 yılında Billancourt'da (Fransa) Voisin kardeşler tarafından kuruldu. Voisin kardeşler, kendi planorlerini yapmanın yanı sıra. başkalarından da sipariş alıyorlardı. Ama Avrupa'da hÂl denge ustunde durulmaktaydı. Bir sure sonra, Brezilyalı havacılık onculerinden Santos-Dumont, hava gemileriyle (balonlar) calışmalarını bir yana bırakıp, tek ve cift yuzeyli ucaklarla ilgilenmeye başladı. Du-mont'un 1906 yılında kuyruk takımı onde olan ve motorun itme verdiği bir cift yuzeyli ucakla ucmasından sonra, 1909 yılında İngiltere'de A.V. Roe, cekişli bir cift yuzeyli, J.W. Dunne da, dunyanın ilk geriye eğik kanatlı ucaklarını yaptılar. Ne var ki, bunlarda da denge On plana alınmıştı. Bir yıl kadar sonra F.W. Lanc-hester, Newton ve Bernoulli'nin hidrodinamikte yaptıklarını, aerodinamikte gercekleştirdi ve kanat yuzeyleri ustundeki hava akımı kuramını ortaya koydu.

Wright kardeşler, 1909 yılma kadar ceşitli gosteri ucuşları yaparak, havacılık calışmalarını hızlandırmışlardı. A.B.D'nde Gleen Curtiss adlı bir havacı, hem govdesini, hem de motorunu kendisi yaptığı, kanat ucuna takılan yanal denetim sağlayan kanatcıklı «Ju-ne Bug» adlı ucağı geliştirdi. Avrupa'daki ucak yapımcıları, Henri Farman dışında, kanat uclarının eğilme-siyle ya da kanatcık takılmasıyla denetim konusunda Wright kardeşlerin izinden gittiler. Ceşitli tiplerde yeni ucaklar yapıldı. 1909 Reims havacılık seıgisinde' 30'u aşkın ucak sergilendi. Yapılan yarışmalarda, Cur-tiss'in «June Bug» tipine benzeyen bir ucak, saatte 77 km'yle hız yarışmasını, bir Antoinette, 155 m yukseklikle, yukseklik yarışmasını ve bir Farman tipi de, 180 km'yle mesafe yarışmasını kazandılar. Aynı yıl, Ble-riot, kucuk motorlu ve tek yuzeyli ucağıyla Manş denizini gecip İngiltere kıyılarına inerek, ucakların yalnızca tehlikeli oyuncaklar olmadıklarını kanıtladı.

Wright ucak tiplerinin yaygınlıklarını korumalarına karşılık, 1910 yıllarında Wright'larm bu alandaki etkileri azaldı ve ceşitli ulkelerde bağımsız modeller ortaya cıkmaya başladı. En yuksek performanslı ucakların cift yuzeyliler olmasına karşılık, tek yuzeyli ucaklar ustundeki calışmalar da surduruldu. 1910 yılında junkers Almanya'da, tellerle tutturulmak yerine, govdeye takılmış, konsol kanat tipinin patentini aldı. Bundan bir yıl sonra, gene bir Alman ucağında, yeni bir gelişme denendi ve iniş takımlarının ucuş sırasında govde altına alınabilmesini sağlayan bir mekanizma yapıldı. Aynı gunlerde, İngiltere'de, Farnborough' daki Kraliyet ucak fabrikasında oleo tipi (yağlı bir amortisor iceren teleskopik gecmeli iniş dikmesi) bir iniş takımı tasarımı yapıldı. Butun bu gelişmeler, ucak
yapımında, ağac ve tel yerine metallerin kullanımına doğru bir gecişi gosteriyordu. Ucak yapım alanındaki oteki gelişmeler de, cekiş gucu veren motorların, kanatların, kuyruk takımının ve iniş takımlarının ta-kılabileceği silindir bicimli govdelerin ortaya cıkışı oldu. Boylece, pilot, yolcular ve motor da hava akımından daha iyi bir bicimde korunabilmekteydi.

Ucakların askeri amaclarla kullanılabilecekleri de ortaya cıkmıştı. Başlangıcta, askerî ucakların yalnızca keşif gorevlerinde yararlı olabileceği duşunuldu. Ama. yolcu taşıyan ucakların başka yukler de taşıyabilecekleri acıktı. Ote yandan, ucakların akrobatik hareketleri havada kolayca vapabilecekleri, Birinci Dunya savaşından cok once gosterilmişti. Soz konusu savaş sırasında, Almanya, Fransa ve İngiltere'de yapılan ucak modellerinde buyuk gelişmeler goruldu ve kucuk motorlu, kutu-ucurtma kanatlı ucaklar tarihe karıştı. Fokker firması, Almanya'da Morane Parasol'un ustten kanat, Junkers'in de konsol kanat duşuncelerini bir araya getirip, bir dizi tek yuzeyli ucak yaptı. İngiltere cift yuzeyli ucaklardan vazgecmedi ve 1917'den sonra, cok etkili cift yuzeyli avcı ve bombardıman ucakları yaptı. Bu sırada Almanlar, daha once A.B.D' nde benimsenmiş olan, guclendirilmiş kanat kaplamalarını konsol kanatlara uygulamaya başladılar. İngiltere en sonunda tek yuzeyli ucaklara gecti; ama govde yapımında kendi buluşu olan jeodezik yapımı kullandı. Bu, aluminyum şeritlerden oluşturulmuş bir tur sepet orgusuydu ve gerilimleri once kaplamaya aktarıyor, sonra da yuzeyin her noktasına dağıtıyordu. Savaş hasarlarına karşı cok dayanıklı olduğu kanıtlanan bu yapı, cok ağır oluyor ve metal kaplama yerine kumaş kaplama gerektiriyordu. Guclendirilmiş kaplama tekniğinin cok daha iyi sonuc verdiği ortaya cıkınca, bu yapı da kullanılmaz oldu.

[IMG]http://img516.**************/img516/9663/0025ab753bd5.jpg[/IMG]

[IMG]http://img210.**************/img210/333/89509691il4qo3.png[/IMG]

__________________