İŞLETMELERDE İŞ AHLAKI VE SOSYAL SORUMLULUK


GİRİŞ

Ahlak; bir toplum icerisinde tum insanların uyması gereken kurallar butunudur. Nasıl ki toplumda yaşayabilmek icin belli kurallara uyma zorunluluğu varsa iş hayatında da uyulması zorunlu olan kurallar vardır. Bu kurallar butunune iş ahlakı denir. İş ahlakı hukuk sisteminin iş hayatının ahlaki sorunlarına yetersiz kalmasından dolayı ortaya cıkmıştır. İşletmelerin ahlaki sorumluluklarının yanı sıra sosyal sorumlulukları da vardır. Cevrelerinde olanlara tepkisiz kalmamaları işletmenin aldığı kararlardan toplumun nasıl etkileneceğini goz onune almaları gerekmektedir.
İşletmelerin toplum icerisinde belirli bir statu kazanmaları ve varlıklarını surdurebilmeleri icin bu kurallara uyması gerektiğini bilmelidirler.
İşletmelerde iş ahlakı ve sosyal sorumluluk başlığında hazırlanan araştırma konusu uc bolum halinde ele alınmıştır. Birinci bolumde iş ahlakı kavramı, iş ahlakının gerekleri ve turleri acıklanmıştır. İkinci bolumde; sosyal sorumluluk kavramı ve sosyal sorumluluk alanları anlatılmaya calışılmıştır. Ucuncu bolum toplumsal sorumluluk ve iş ahlakı başlığında ele alınmış ve bir ornek verilerek bu bolum bitirilmiştir.

I.İŞ AHLAKI

A.İş Ahlakının Tanımı

İş ahlakı uygulamalı bir ahlak bilgisidir ve iş hayatında karşılaşılan tum ahlaki sorunları inceler. Yolsuzluk, ruşvet, hırsızlık, cetecilik, gibi konularla ulkemiz her gun yuz yuze gelmektedir. Bu sorunlar işletme ve cevresi arasında, işletme ve işletme ici arasında, işletme ve rakipleri arasında olabilir. Cunku bilindiği gibi her zaman icin yasaları ihlal eden yasalardan kacmayı becerebilen kişi ve işletmeler bulunmaktadır. İşletmelerde ahlak sorunları ahlaki ikilem ve ahlaki sapma olarak 2 gruba ayrılır. Toplumdaki yasal duzenlemeler işletmelerin ahlaki davranışlarına yardımca olsa dahi sorunların ustesinden gelmekte yetersiz kalmaktadır

Ahlaki İkilem: Ahlaki ikilemde bir goruşun, ahlaki yapıya uygun olup olmaması tartışılmalıdır. Orneğin, sigara ureten işletmelerde radyo ve televizyonda reklam yapma izni verilmesi sağlığa aykırı olan bir davranışı yani sigara tuketimini ozendirmektedir. İzin verilmemesi ise satışı yasal olan bir urunun satış olanağını ve firmanın tanıtma ozgurluğunu kısıtlamak anlamına gelebilir.

Ahlaki Sapma: Ahlaki sapmada verilen karar ahlaka uygun değildir. Fakat o goruş hala savunulmaktadır. Orneğin; bir otomobil firmasındaki satış yoneticisinin bir bayiden ruşvet alarak cok satan bir araba markası icin bayiye daha fazla kota ayırması ahlaki sapmadır.

B.İşletme Ahlakı Neden Gereklidir?

Dunya nufusu giderek artmaktadır. Bu artış sebebiyle daha fazla iş ihtiyacı ortaya cıkmaktadır. Dolayısıyla daha fazla istihdam olanakları geliştirilmelidir. İstihdam sağlanmadığı takdirde fakirler zenginlere siyasal ve sosyal şiddet uygulayacaktır.
Orneğin, gunumuzde kapkac, gasp, hırsızlı gibi ahlaki yapıya uygun olmayan sorunlar ortaya cıkmaktadır.

ØKureselleşme sonucunda ceşitli ulusların insanlarının aynı firmalarda calışması yeni ahlaki sorunların ortaya cıkmasına sebep olmaktadır. Bu tur ortamlarda insanlar birbirlerini anlamalı ve birbirlerinin kulturlerine saygı duymaları gerekir.

ØFarklı dinlerin iş dunyasındaki kultur ve değerleri nasıl etkileyeceği de iş ahlakı disiplini tarafından araştırılmaktadır.
İş ahlakı işletme acısından şu nedenlerden dolayı onem taşımaktadır:

ØCalışanlarda ve muşterilerde sosyal sorumluluk duygusunu geliştirir.

ØHissedarlara karşı sorumluluk duygusunu geliştirir.

ØDoğaya karşı sorumluk duygusunu geliştirir.

ØRakipleri ve topluma karşı sorumluluk duygusu geliştirir.

C.İş Ahlakının Turleri

1.Calışma Ahlakı

İş ahlaki terimi calışma ve meslek ahlakını da icermektedir. Calışma ahlakı denildiği zaman bir toplumda calışmaya yonelik tutumlardır. Bu tutumlar toplumdan topluma farklılık gosterebileceği gibi insandan insana da farklılık gosterebilmektedir. Bazı insanlar icin hayat calışmaktan ibaret iken bazı insanlar icin ise hayat dinlenme ve eğlenmeden ibarettir. Disiplin, verimlilik, kalite, etkinlik gibi kavramlar calışma ahlakının icerisinde yer alır.

2.Meslek Ahlakı

Bir meslek sahibi olmak sosyolojik sonuclar doğurmaktadır. Toplumda tanınan bir meslek sahibi bir cok değeri meydana getirmektedir. Bu getireceği değerle birlikte uyelerine de pek cok ayrıcalıklar sağlamaktadır. Bu yuzden yeni ortaya cıkan iş grupları bir meslek olarak tanınmak icin caba sarf ederler. Bir işin meslek sayılabilmesi icin bazı koşullar vardır. Bu koşullar şunlardır.

ØMesleklerin entelektuel bir boyutu vardır belli bir akademik eğitim suresini gerektirir.

ØBir meslek mensuplarının amacı ilk olarak kendilerine ihtiyac duyanlara hizmet etmektedir. Başkalarına ve topluma hizmet etmek icin meslek olmanın esasını teşkil eder.

ØBir meslekte butun uyelerin yer aldığı organize bir meslek orgutunun varlığı gereklidir. Bu meslek orgutu ozerk ve kendi kendini yoneten kolektif bir ozelliğe sahip olmalı ve ehliyet sahibi uyelerini kontrol etmek, mesleki eğitim icin rehberlik yapmak, mesleki uygulamalar icin kabul edilebilir standartlar geliştirmek gibi sorumluluklar taşımalıdır.

II.SOSYAL SORUMLULUK

A.Sosyal Sorumluluk Kavramı

İşletme faaliyetlerinin toplum uzerindeki etkilerinin kavranması ve karar almada bu etkilerin goz onune alınmasıdır.
Gunumuzde modern iş hayatında sadece ekonomik bir yapı olarak değil aynı zamanda sosyal ve siyasal bir yapı olarak da ele alınmaktadır. İş adamlarının okul yaptırmaları, kutuphane, hastane yaptırmaları sosyal sorumluluk bilinclerini on plana cıkardıkları anlaşılmaktadır. Turkiye’de bircok iş adamı hizmet konusunda birbirleriyle yarış icerisindedir ve bu da işletmelerin prestijlerini arttırmaktadır. İşsizlik sorununa cozum bulma cabaları, kongreler duzenlemeleri,vakıf ve dernekler kurmaları iş adamlarımızın batılı iş adamları gibi sosyal sorumluluk anlayışına uygun bir hizmet sergiledikleri gorulmektedir.

B.Sosyal Sorumluluk Alanları

Sosyal sorumluluk alanları ulkenin gelişmişlik, zenginlik duzeyi ile yakından ilgilidir. Ekonomik yonden gelişmiş fakat sosyal yonden gelişmemiş ulkelerde sosyal sorumluluk alanları farklı olacaktır. Genel olarak ekonomik ve sosyal acıdan gelişmiş ulkelerdeki işletmelerin sosyal sorumluluk alanlarını aşağıdaki başlıklar altında toplamak mumkundur.

ØTuketicilerin korunması ve tuketici haklarına saygılı olmak.

ØDoğal cevrenin korunması,

ØGucunun kotuye kullanmamak,

ØCalışma hayatının kalitesinin yukseltilmesi,

Øİstihdam alanları yaratma.

Øİş ahlakı,

ØSosyal yardımlar ve hizmetler,

ØToplumun kulturel oğelerine saygı gostermek.

III.TOPLUMSAL SORUMLULUK VE İŞ AHLAKI

İşletmeler belirli cevre koşullarında faaliyet gosteren kurumlardır. Bu nedenle aldıkları kararlardan etkilenirler ve cevrelerini de etkilerler. Bence toplum aldığı kararlardan etkilenir ve cevrelerini de etkilerler. Sosyal sorumluluk kavramı iş ahlakına gore daha geniş kapsamlı bir kavramdır. Orneğin; bir işletmenin Marmara Bolgesi’nde meydana gelen deprem felaketi icin yardımda bulunması iş ahlakından cok işletmenin sosyal sorumluluğu kapsamına duşunulebilir. Ote yandan Marmara Bolgesi’nde bir binada eksik malzeme kullanılarak binanın cokmesine neden olan bir inşaat firmasının durumu işletmenin iş ahlakından yoksun oluşuyla acıklanabilir.İş ahlakında kurallar daha acıktır ve iş ahlakı sosyal sorumluluğa gore daha uygulanabilir ve somut bir yapıya sahiptir.

A.Sosyal Sorumluluk Ve İş Ahlakı: ABD Deneyimi/ Orneği

1950'lerde, savaş sonrası ekonomik gelişme ve iyimserlik, ABD'de kamu ve ozel sektor kuruluşlarına itimat ve guvenirliliğin en ust duzeye cıkmasına neden oluyor.
1960'larda ise, savaş sonrası iyimserlik azalıyor; sosyal-ekonomik sorunlar gerek eşitsizlik ya da eşitsizliğin algılanması gerekse de artan beklentiler nedeniyle daha dikkat cekmeye başlıyor. Kentlerin sağlıksız gelişimi, cevre kirliliği toplumu daha rahatsız etmeye başlıyor. Gerek kamu gerekse ozel sektor kuruluşları "başarısız" gorulmeye başlanıyor.
Bu donemlerde, bazı aşırı tepkisel nitelikle oluşumlar cıkıyor: orneğin tuketici hakları icin şirketlere yuklenen "sistem karşıtları", cevre kirliliği ile mucadele icin yeşillerin bir tur oncusu olan cevre aktivistleri, toplum kirliliğine ve eşitsizliğe karşı hipiler.
Bu donemde diğer bir ilginc karşı cıkma ya da şirketleri sorumsuzlukla suclama orneğin otomobil endustrisine yonelik ve onderliğini Ralf Nader'in yaptığı tuketicinin hakları ve korunması akımı olmuştur. Nader ve ekibi once General Motors'un 1960 başlarında piyasaya surduğu Corvair marka arabanın guvenlik bakımından eksikliklerini ve zayıf taraflarını gundeme getirmiş ve "unsafe at any speed" (duşuk suratte bile guvensiz) sloganı ile arabanın piyasadan silinmesine yol acmıştır. Aynı ekip 1960'ların sonları ve 1970'lerin başlarında bu defa da Ford'un Pinto marka arabasının deposunun yerleştirildiği kısmın iyi insule edilmemesinden dolayı arkadan carpılma durumunda alev alıp arabanın atış topu haline geldiğini ileri surmuşlerdir. Sonucta Ford şirketi arabalarını tadilat icin geri cağırmak durumunda kalmış ve ayrıca kaza geciren arac sahiplerine tazminat odemeyi kabullenmek zorunda kalmıştır.
Otomobillerdeki emniyet kemerinden sert olmayan on paneller, darbe emici tampon ve direksiyondan dağılan on cama kadar otomobil guvenliği ile ilgili pek cok tasarım uretici firmaların karşılaştıkları bu duyarlı ve hatta "hasmane" yeni tuketici gruplarının baskısı-tehdidi karşısında hayata gecirilmiştir.İşletmelerde; iş ahlakı ve sosyal sorumluluk kavramları gunumuzde onemini gittikce artırmıştır. Bu kavramlara onem veren işletmeler daha başarılı bir duruma gelerek rekabette on plana cıkmışlardır.İş ahlakı kavramı ile “sosyal sorumluluk” kavramı arasında yakın ilişki bulunmaktadır. Sosyal sorumluluk, esasen iş ahlakının gereğidir. Yani iş ahlakı, sosyal sorumluluğu da iceren bir anlam taşır.


Dolayısıyla, sosyal sorumluluk, karar verici durumda olanların yani işletme yoneticilerinin, kendi cıkarlarını olduğu kadar toplumun genel cıkarlarını da geliştirecek ve koruyacak eylemleri yapmasındaki zorunluluktur.
Sonuc olarak denilebilir ki; işletmeler birer acık sistem olarak cevreye acılmak, cevreyle girdi ve cıktı ilişkilerine girişmek zorunda olan kuruluşlardır. Toplumun ekonomik, sosyal ve kulturel yapısından soyutlanamayan işletmeler yaşamlarını surdurebilmek icin değişen yeni koşullara uymak ve icinde bulundukları toplumla iki yonlu ve anlamlı ilişkiler kurmak zorundadırlar. Bu nedenle, işletme toplumun yapısını, ozelliklerini, gelenek ve alışkanlıklarını tanımak ve kendisini de topluma tanıtmak gereği duyar. Sosyal sorumluluklar yonunde harcanan bu cabalar ise işletmenin buyuk olcude pazarlama fonksiyonunda yer alan halkla ilişkiler işlevinin onemli bir bolumunu oluşturur.

KAYNAKCA

1.BEKTAŞ Cetin, İşletme Becerileri ve Grup Calışması, Uşak, 2005

2.BERKMAN Umit, Sosyal Sorumluluk , İş Ahlakı Gelişimi ve Yakın Geleceği, http://www.kho.edu.tr/yayinlar/bilim...-2/bilder5.doc

3.DALAY İsmail, Yonetim ve Organizasyon, Sakarya Universitesi Rektorluk Basımevi, 2001.

4.OZTURK Sevgi, Genel İşletme, Anadolu Universitesi Basımevi, Eskişehir, 1996

5.USLU Salim, Goruş Ocak Dergisi, 2001

__________________