GELİŞME ODEVLERİ

Her an bir şeyler oğrenmek ve yeni yonlerde gelişmek insanoğlunun karşısına cıkan gorevlerin belki en onemlisidir. Doğuştan olume kadar olan yaşam suresinin her doneminde insanın durumu, rolu ve gorevleri biraz değişmekte, onun bu yeni koşullara uyabilmesi icin yeni şeyler oğ*renmesi, bazı alışkanlıklarını bırakması, yeni birtakım beceriler kazan*ması gerekmektedir. İşte hayatın her doneminde kazanılması gereken bu yeni davranış bicimlerine, aışkanlık sistemlerine gelişme odevleri de*nir. İnsanın tum gelişimine kuşbakışı bir goruş kazandıran bu kavramı Chicago Universitesinde Robent J. Havighurst ve arkadaşları geliştirmiş*tir. Havighurst bu kavramı şoyle acıklamaktadır: İnsan davranışlarında oğrenmenin payı buyuktur. İnsan doğduğu andan itibaren hayatının so*nuna kadar sırasıyle bir şeyler oğrenmek zorundadır. Hayatının ilk yılla*rında cocuk yurumeyi, konuşmayı, ana sutunden sonra kau gıdaya alış*mayı, daha sonra buyukleri ve arkadaşları ile gecinmeyi; okul cağında okumayı, yazmayı ve hesaplamayı; genclik cağında karşı cinsten akran*ları ile arkadaş olmayı, delikanlılık ya da genc kızlık niteliklerini kazan*mayı, daha sonra bir meslek alanına hazırlanmayı; yetişkin olunca ev*lenmeyi, aile gecindirmeyi, cocuk yetiştirmeyi; nihayet yaşlılıkta emekli*lik hayatına başarı ile intibak etmeyi ve belki de otuz, kırk yıl birlikte ya*şadığı eşini kaybedince yalnız yaşamayı oğrenme gorevleri ile karşılaşır. Her an yeni bir şeyler oğrenmek insan icin kacınılmazdır. İnsan hayatı her an değişmekte, gelişmekte ve yeni bicimler almaktadır. Birey bebek*ken cocuk, cocukken genc, gencken yetişkin, yetişkinken ihtiyar olmak*tadır. İnsan boylece değişen durumuna, gelişen kişiliğine ve icinde yaşa*dığı toplumun değişen koşullarına ve beklentilerine gore davranışlarını ayarlamak, alışkanlık sistemini az cok değiştirmek zorundadır. İşte in*san hayatının her doneminde kazanmakla yukumlu olduğu yeni davra*nış sistemlerine "gelişme odevleri" denmiştir. Bunlar genel olarak top*lumda sağlıklı sayılan, beğenilen ve onaylanan gelişmelerdir. Havig-hurst'un tanımına gore, gelişme odevi, insanın hayatının belirli bir zama*nında ortaya cıkan oyle bir odevdir ki, bunun o svada başardı bir şekilde yapılabilmesi, insanı mutlu kılar ve ileride karşılaşacağı odevlerde de ba*şardı olmasını kolaylaştırır. Bu odevlerde başarısız kalma ise, kişiyi mut*suz kılar, onun toplum tarafından kucumsenmesine ve ileriki odevlerinde gucluklerle karşdaşmasma sebep olur.

Gelişme Odevlerinin Zamana Bağlı Oluşu ve Birbiriyle Olan İlişkileri
Gelişme odevlerinden coğu, hayatın belirli zamanlarında ortaya cı*kar ve ancak bu sırada kişiye*1 bu alanda gelişme fırsatı verildiği takdirde en iyi başnlabilir. Hayatta gerekli olan bircok becerilerin en iyi başarıla*bilecekleri bir zaman vardır. Buna daha once değinildiği gibi en uygun oğrenme zamanı dendiği gibi oğrenmenin kritik anı da denir. Ayrıca Ha-vighurst'un tanımında da ileri surulduğu gibi, belli bir gelişim odevinde başarısızlık, ileriki hayat odevlerinde de kısmen ya da tam başarısızlık*lara sebep olur.
Bir ornek olarak yukarıda daha once değinilmiş olan konuşma ye*teneğini daha etraflı olarak ele alalım: Anadilini oğrenme, bir ile iki yaş*lan arasındaki cocukların karşılaştıkları bir gelişme odevidir. Elbette in*sanın iki yaşından sonra da dil konusunda oğreneceği bircok şeyler ol*makla birlikte, dilin temelim teşkil eden oğeler ozellikle bu yaşlarla ka*zanılır. Hayatlarının ilk yıllarında insanlar arasında yetişmekten mah*rum kalmış birkac cocuk uzerinde yapılan incelemeler, bu cocukların sonradan konuşmayı pek guc oğrendiklerini ve hic bir zaman dile tam bir şekilde hÂkim olamadıklarını meydana cıkarmıştır. Zira konuşmayı oğrenmenin kritik zamanı, birinci ile ikinci yaşlar arasıdır. Bu sırada konuşma oğrenmek olanaklarından yoksun kalanlar bu alandaki eksik*liklerini ileride tam bir şekilde gideremeyecekleri gibi, ozellikle bu yete*nekle ilgili başka gelişme odevlerinde de başarısızlığa uğrarlar. Orneğin, zamanında iyi konuşmasını oğrenemeyen cocuk, ileride olumlu arkadaş*lık ilişkileri kurmakta gucluk ceker.
Boylece ceşitli gelişme odevleri karmaşık bir şekilde birbiriyle ilişki*lidir. Herhangi bir gelişme odevinin zamanında başarılması hem o sıra*da uzerinde calışılan başka geişme odevlerinin (zamandaş) gercekleşme*sini kolaylaştırır, hem de ileriki (ardışık) gelişme odevlerinin gercekleş*mesine uygun bir zemin hazırlar. Bunun aksi de doğrudur. Herhangi bir gelişme odevinde başarısız kalmak, hem zamandaş hem de ardışık geliş*me odevlerin, olumsuz olarak etkiler.

Gelişme Odevlerinin Oluşması
Gelişme odevleri fizyolojik olgunlaşmadan, cevre ve kultur etkilerin*den, kişinin istek ve ilgilerinden; coğu zaman ise biyolojik, sosyolojik ve psikolojik olarak nitelendirebileceğimiz bu uc etmenin karışımından olu*şur.
Bazı gelişme odevleri buyuk olcude fiziksel, biyolojik bir gelişme so*nucu olarak ortaya cıkabilir. Cocuk buyudukce onda yeni tensel ve psi*kolojik gucler belirir. Orneğin, ilk yaşta cocuğun zayıf olan kasları za*manla kuvvetlenir, o, boylece ayakta durabilecek ve yuruyebilecek bir duruma girer. Cocuğun buyudukce sinir sistemi gelişir ve karmaşıkla-şır, boylece cocuk daha kucukken anlayamadığı soyut kavramları, arit*metik işlemlerini kavrayabilir duruma gelir, ergenlik (adolescence) ca*ğında gencin kendi cinsine ozgu, karşı cinsin beğendiği birtakım nitelik*leri benimsemesi; kadınların Âdet kesimi doneminde buna alışmaları da*ha ziyade biyolojik olan gelişme odevlerindendir.
Gelişme odevleri uzerinde toplumun, kulturun de buyuk rolu olur. İcinde bulunulan toplumsal cevrenin kişiden birtakım beklentileri olur. Orneğin, zamanı gelince cocuğun yurumesi, konuşması, okuyup yazma*sı ve birtakım hesap
işlemlerini becerebilmesi beklenir. Bir yetişkinin ai*lesini gecindirebilmesi, cocuğunu yetiştirmesi gerekir. Cocuk olsun ye*tişkin olsun kişi, beklenen gelişme odevlerini zamanında gereğince ger*cekleştiremediği zaman aile kaygılanır, komşular cocuğu ya da yetişkini eleştirirler. Genel olarak bu ic (biyolojik) ve dış (sosyal) etmenlerin ortak etkileri ortaya birtakım gelişme odevleri cıkarır.
Gelişme odevlerinin bir ucuncu kaynağı da, bireyin benliği ve kişili*ğidir. İnsanın istekleri, emelleri, değerler sistemi ki, bunlar insan kişili*ğinin onemli yanlarıdır, onun bazı gelişme odevlerini yuklenmesine yol acar. Gerci, kişilik, organizma ve cevrenin karşılıklı etkileşiminden olu*şursa da, bir kere bicimlendi mi aruk kişinin ileriki gelişimi uzerinde cok etkili bir guc olur. Uc dort yaşındaki bir cocuğun benliği bile geliş*me odevlerinin oluşması uzerinde etkili olabilir. Kişiliğin etkisiyle oluşan gelişme odevlerine, ornekler olarak, bir meslek secme ve bu alanda ha*zırlığa girişme, insanın davranışlarına olcut olacak bir ahlaksal değerler sistemi geliştirme, bir yaşam felsefesi oluşturma ileri surulebilir. Boyle*ce gelişme odevleri bazen tensel olgunlaşmadan, bazen icinde yaşanılan kulturun beklentilerinden, bazen de gelişen benliğin istek, emel ve de*ğerler sisteminden, bircok hallerde de butun bu etmenlerin birleşik etki*lerinden oluşur.
Bu bakımdan gelişme odevleri, eğitimde birbirine zıt iki aşırı goru*şu birleştirmektedir. Bu kavram, cocuğun serbest bırakıldığı zaman en iyi bir şekilde gelişecğini ileri suren ozgurluk kuramı ile onun toplum duzenine uyduğu olcude olgun ve mutlu bir kişi olabileceğini savunan disiplin kuramının ortasında yer alır. Gelişme odevleri kavramında hem bireyin ozgurluğu, hem de toplum duzeni gerceği dikkate alınmaktadır.

Ceşitli Cağlarda Yinelenen Gelişme Odevleri
Gelişme odevlerinin coğu, hayatın belli donemlerine ozgu olarak go-runurlerse de, bunlardan bazıları tekrar tekrar gorunur ve butun hayat boyunca suregider. Orneğin yaşıtlarla ilişki kurmayı oğrenme, hayatın her doneminde karşılaşılan gelişme odevlerinden biridir. Akranları ile gecim problemine belki ilkonce okula başlandığı zaman ciddî bir sorun olarak rastlanır. Dokuz-on yaşlarındaki cocuk bu alanda bir hayli geliş*miş olur. Fakat erinlik (buluğ) cağında niteliği bir hayli değişmiş olarak arkadaşlık ilişkileri problemi yeniden gencin karşısına cıkar. Bu cağda ayrıca karşı cinsle arkadaşık ilişkileri kurma sorunu ortaya cıkar. Daha sonra yetişkinlikte bu odev, her iki cinsle doğal bir işbirlği yapmaya ola*nak sağlayacak olgun bir arkadaşlığın geliştirilmesi yonunde yeni bir ni*telik kazanır. Nihayet yaşlılıkta aynı problem gene biraz değişik bir bi*cimde ortaya cıkar.
Hayatta kadın ve erkek rollerinde başarılı olabilme de, her cağda karşılaşılan başka bir gelişme odevidir. Orneğin, bir kadının once bir kucuk kız cocuğu, sonra bir genc kız, daha sonra gelin ve kucuk hanım, nihayet kaynana ve buyuk hanım olarak kadınlık rolunu her donemde biraz değişik olarak başarı ile surdurmesi gerekir. Değişik cağlarda er*keklerin de erkek olarak kazanmaları gereken nitelikler erkekliğe ozgu ve farklıdır. Bunlar her donemde aynı turden fakat birbirinden az cok farklı gelişme odevleri oarak kişinin karşısına cıkar. Boylece iyi bir ka*dın ya da iyi bir erkek olmayı oğrenmek butun hayatı dolduran bir geliş*me odevidir.

Gelişme Odevlerinin İcinde Bulunulan Kulturle İlişkisi
Gelişme odevlerinin coğu evrenseldir; yani toplumdan topluma de*ğişmez. Fakat bazı gelişme odevleri de belli toplumlara ozgu olur. Hatta bazen aynı bir toplumda değişik grup ya da sınıflardaki insanların ken*dilerine ozgu gelişme odevleri ile karşılaşırlar. Genellikle yurume koşma gibi biyolojik olgunlaşma ile ilgili gelişim odevleri değişik kulturlerde bir*birlerinden pek farklılık gostermez. Bunlar dunyanın neresinde olurlar*sa olsun, toplumlarda ortaktır. Fakat ozellikle toplumsal beklentilerin ağır basarak oluşturduğu gelişme odevleri muhtelif toplumlarda birbi*rinden farklılık gosterir. Orneğin, meslek secme ve bu mesleğe hazırlan*ma odevi, henuz işbolumu bulunmayan ilkel bir toplumda gayet basit bir işken, medeniyetce ileri bir toplumda guc ve karmaşık bir şekil alır.

CEŞİTLİ CAĞLARDA KARŞILAŞILAN GELİŞME ODEVLERİ Her kişi icin hayat, gercekleştirilmesi gereken zamandaş ve ardışık birtakım gelişme odevlerinin gercekleştirilmesi ile suregider. Yaşamının herhangi bir anında insan, bir ya da birkac gelişme odevi uzerinde calış*maktadır. O, coğu zaman bunu farkında olmadan yapar. Gelişme odev*lerinin bir ozelliği de, bir gunde, bir gecede gercekleştirilememeleridir. Herhangi bir gelişme odevinin gercekleştirilmesi, belki en azından altı ayda başarılabilir. Başarılı olduğu zaman bile bu gelişme odevlerinden coğu, kişiyi yıllarca uğraştırabilir. Kişi, bir gelişme odevine başladığının, ya da bunun son bulduğunun, coğu zaman farkına varmaz.
Genel olarak, hayatın belli donemlerine ozgu birtakım geişme odev*lerinin bulunduğu gorulur. Bunlar, hayatın başından sonuna kadar olan surece 8 bolume ayrılarak incelenebilir. Elbette bu cağlar kesin bir bicimde birbirinden ayrılamaz. Coğu zaman bir cağın sonu ondan sonra gelen cağın başı ile birbirine girişir.
__________________