Dikkat eksikligi ve hiperaktivite bozuklugunun uc sekli bulunmaktadir. Birincisinde dikkat eksikligi on planda ,ikinci tipinde hiperaktivite on planda ,diger tipinde ise ikisi birlikte gorulmektedir. Dikkat eksikligi ve hiperaktivite bozuklugu toplumda sik gorulmektedir. Bu cocuklarda surekli hareketlilik ile beraber dikkat eksikligi ve fevri olma durumu siktir. Bu belirtilerin gorunumu taninin gecerli olmasi icin 7 yasindan once baslamalidir.
Dikkat eksikligi belirtileri -baska nedenler yok ise -
ikkatlerini uzun sure toparlayamazlar , basladiklari islerin sonunu getirmekte gucluk cekerler , dikkat gerektiren gunluk islerden kacinirlar, esyalarini sik sik kaybederler , gunluk islerde unutkanliklari vardir, islerini duzensiz ve daginik yaparlar , genelde bir isten digerine cok sik gecis yaparlar, karsisindakini dinlememe sik sik konu degistirme gorulur, dikkatleri ilgisiz uyaranlarla sik sik dagilir, calismalari plansizdir , emirleri anlamakta gucluk cekerler, yaptiklari islerde dikkatsizce hatalar yaparlar.Hiperaktivite belirtileri-baska nedenler yok ise- :Yerinde duramama hali vardir, devamli kipir kipir haldedirler, kendi yasitlarina gore belirgin farklilik ile surekli hareket halindedirler, Her seye karisma , mobilyalarin uzerinde gezme , ev icinde kosusturma , bir is yaparken sik sik ayaga kalkma gezinme halindedirler, konusmanin sonu gelmeden araya girerler, baskalari onlarin sozunu kesememekten yakinir,elleri ayaklari kipir kipirdir, ellerinde surekli bir seylerle oynarlar, olasi sonuclarini dusunmeden tehlikeli islere girme gorulur, sakinlik isteyen grup ici etkinliklere katilmakta zorlanirlar, etraftaki insanlar tarafindan sik sik hareketlilik konusunda uyarilirlar.
Hiperaktivite ve dikkat eksikligi olan cocuklarda okul cagindan once ve okul caginda hareketlilik ve dikkat eksikligi belirgin olarak goze carpar. Bu dikkat eksikligi ve hiperaktivite ozellikleri sadece bir ortamda degil birkac ortamda kendini belli eder . Hiperaktif cocuklarin islevselligi belirgin olarak bozulur , ozellikle okul doneminde goreceli bir basarisizlik ve sik sik ogretmeninden uyari alma gorulur. Derse konsantre olamadigi ve dikkat eksikligi oldugu icin , cogu zaman zeka normal hatta normalin ustunde olmasina ragmen derslerde basarisizlik gorulur.
Dikkat eksikligi ve hiperaktivite bozuklugu olan cocuklarda ek diger psikiyatrik durumlar olabilir. Bu psikiyatrik durumlar arasinda ogrenme guclukleri , karsi gelme bozuklugu , davranis bozuklugu , anksiyete bozukluklari sayilabilir .Onemli olan bu taninin psikiyatrik muayene ve testler ile kesinlestirilmesi gerekir.
Tedavi konusunda ilac tedavisi on plandadir. Turkiyede mevcut ilaclar ile dikkat eksikligi ve hiperaktivite semptomlari buyuk oranda kontrol altina alinabilmektedir. Gerekirse ilac tedavisinin yani sira ek olarak pedagojik egitim ile dikkat suresini artirma ve davranisci yaklasimlar vardir. Ilac tedavisinin ne kadar devam edecegi klinik gorunum ve semptomlarin devam etmesine gore tespit edilir.
Hiperaktif cocugun ailesinin yonlendirilmesi onemlidir. Ailenin bu turlu bir cocugu idare etmesi guc olur , Genelde cocugun sosyal iliskileri bozulur ve arkadas iliskilerinde sorunlar yasanir . Ders basarisizligi da bu duruma eklenince cocugun kendine olan ozguveni azalir , alinganligi artar. Bu nedenle ailenin ve cocugun psikososyal acidan desteklenmesi cok onemli bir konudur.
Diger yandan cocugun okul icerisindeki durumu ogretmenin yonlendirmesi ve davranislari onemli olmaktadir. Yanlis tutumlar cocuklarin hareketliligini daha da artirmakta , mevcut problemlerin cozumunu guclestirmektedir. Okul -aile - doktor isbirligi bu durumda cok onemlidir.
7- YEME PROBLEMLERI
Pika: Yenilebilir olmayan maddelerin bebek yada kucuk cocuklar tarafindan yenilmesi ile karakterizedir . Bunlar boya , sac ,siva , kil ,kum , elbise kumasi , vb olabilir. Tani diger psikiyatrik ve bedensel durumlarda goz onune alinarak kesinlestirildikten sonra gerekli tedavi yapilmalidir.Pika durumunda eslik eden bazi bedensel hastaliklar olabilir. Cocuklardaki zeka sorunlari , yaygin gelisimsel gerilikler gibi hastalikarla birlikte pika durumu beraber gorulebilir. Bu durumda nedene yonelik tedavi yapilmalidir.
Ruminasyon Bozuklugu: Belli bir gelisme doneminden sonra bebek yada kucuk cocuklarin yiyecekleri yedikten sonra ayni yiyecegi mideden tekrar agiza getirerek tekrar cignemesi ile karakterizedir. Bu durumda cocuk kafasini arkaya dogru birakir ve yiyecegi agzina getirir . Bu durumdaki cocuklarin bazi psikiyatrik problemleri olabilir. Genelde kendi haline birakilan uyari ve sevgi yonunden yeteri destek alamayan cocuklarda daha siktir .Tani kesinlestikten sonra gerekli tedavi yapilmalidir.
Beslenme Bozuklugu: Belirgin bir kilo alamama yada kilo aldiktan sonra kilo kaybi ile giden bir durumdur. Bu durumda bedensel hastaliklarin olup olmadigi ayrintili olarak incelenmelidir . Beslenme problemi olan cocuklarda anne babanin yanlis yemek egitimi , bu konuda cocuga cok israrci ve mudahaleci davranilmasi , zamaninda anne sutunden kati gidalara gecilmemesi, cocuklukta gorulen depresyon ve kaygi durumlari gibi bir cok etken ile birlikte olabilir. Diger nedenler yok ise psikiyatrik olarak gerekli tedavi yapilmalidir.
Anoreksiya Nervoza : Belli bir beden imaji kaygisini takiben ozellikle ergenlik donemindeki kiz cocuklarinin surekli olarak yemeyi reddetme ve belirgin kilo kaybi ile giden bir hastaligidir. Anoreksiyada kisi kendi kilosunu fazla bulur ve vucut gorunumu konusunda asiri kaygilidir. Bu durumda depresyon gibi durumlar cok sik eslik edebilir . Ilerleyen kilo kaybi ile birlikte bazi problemler olusabilir. Cocugun kilo durumunun duzenli takip edilmesi onemlidir. Kilo kaybi durdurulamadigi durumda hastaneye yatma durumu kacinilmaz olabilir. Adet duzensizlikleri bir cok hastada bu durum ile birlikte vardir. Ek olarak baska psikiyatrik rahatsizliklar soz konusu olabilir. Tedavide ilac ve psikoterapi yaklasimi vardir.
I8-TIK PROBLEMLERI
Tik birden ortaya cikan ,hizli , yineleyici bir motor hareket ya da ses cikarma seklinde olabilir. Tik stres ile alevlenebilir , kaygi ile artar. Uykuda veya oyalayici etkinlikler sirasinda azalir. Tik durumu olan cocuklar sosyal ve aile cevrelerinde ciddi sikintilara maruz kalabilirler. Bu nedenle kayginin daha da artmasi nedeni ile tikler cocukta giderek artabilir. Yapilan bazi calismalarda cok asiri kontrolcu , cocugunun her hareketine mudahalede bulunan , cok titiz davranan annelerin cocuklarinda daha sik goruldugu gosterilmistir.
Bu tikler Motor Tikler Olarak : Goz kirpma , omuz silkme , oksurme , basit yuz hareketleri, degisik yuz mimikleri olarak gorulebilir.
Ses Tikleri ise burun cekme , hirlama , bogaz temizleme ve baska olarak farkli bir sesi cikarma seklinde olabilir.
Kompleks tiklerde ise hem motor hem ses tikleri birlikte vardir.
Cocuklarda gelip gecici tikleri kalici ve kronik tiklerden ve tourette sendromundan ayirt etmek gerekir. Tourette sondromu ile beraber baska psikiyatrik durumlar (ozellikle obsesif kompulsif bozukluk ) birlikte gorulebilir.
Tik ortaya cikan cocuklarda tike bagli kaygiyi artirmamak icin cocugun dikkati o yone cekilmemeye calisilir. Ayrica mevcut tikler icin ilac tedavisi mumkun olabilir. Ancak tiklerin tamamen gecip gecmeyecegi ilerleyen surec icerisinde belli olmaktadir. Eslik eden baska psikiyatrik durumlarin olup olmadigi kontrol edilmelidir.Aileye gereken danismanligin yapilmasi onemlidir. Cocuga saglanacak psikososyal destek ile birlikte aileye gerekli tavsiyelerin bulunulmasi tiklerin kalici olup olmamasi acisindan onemlidir.
I9- ALTINI ISLATMA VE ALTINI KIRLETME PROBLEMLERININ GORUNUMU
Altini islatma : Altini islatma gece ve gunduz olabilmektedir. Bu durum tuvalet kontrolu bes yasindan sonra hala saglanamamissa ve haftada en az iki kez oluyorsa bu problemden yani altini islatma probleminden bahsedebiliriz. Altini islatma birincil ve ikincil olabilmektedir.
Birincil olan altini islatma durumunda , cocuk hic tuvalet kontrolu saglayamamistir ve daha cok bedensel ve genetik etkenler on plandadir. Yani altini islatan cocuklarin anne ve babalarinda da bu durum belli bir yasa kada bulunabilmektedir . Ayni zamanda cocugun altini islatmasi ile birlikte direncli bazi mikroorganizmalar ile infeksiyon o bolgede gelisebilir.
Ikincil olanda ise cocugun belli bir donem tuvalet kontrolu saglamasina ragmen daha sonradan bu kontrolunun kaybolmasi ile karakterizedir . Daha cok psikolojik faktorler etkilidir.
Altini islatma erkek cocuklarda kizlardan daha fazla gorulmektedir. Altini islatmanin ozellikle ikincil olan tipinde cocukta stres faktorleri bulunabilir. Genelde cocuklar karsilastiklari stres faktorlerine karsi hayatin daha eski donemlerine geri donerek cevap verirler. Bu nedenle sonradan altini islatmaya baslayan cocuklarda muhakkak olabilecek ek psikiyatrik sorunlar gozden gecirilmelidir.
Altini islatma olayi psikiyatrik muayene yapildiktan ve diger faktorler ekarte edildikten sonra oncelikle davranisci tedaviler daha sonra ilac tedavileri ile tedavi edilmektedir. Yanlis tuvalet egitimi , zamansiz tuvalet egitimi bu konuda onemli hazirlayici etkenlerdir.
Altini kirletme :Altini kirletme gece ve gunduz olabilir. Dort yasindan sonra tuvalet kontrolu saglanmamissa ve en az ayda bir kez tekrarliyorsa bu problemden bahsedebiliriz. Genelde sindirim sistemi rahatsizliklari primer ve sekonder yerlesebilir. Psikiyatrik muayene yapildiktan sonra eslik eden durumlar varsa mudahale edilmelidir. Davranisci tedavi ve ilac tedavisi ile bu problem halledilebilir. Cocugu altina bez baglamak , cocugun bu yasina uygun olmayan davranisi karsisinda sessiz kalmak , asiri cezalandirma yoluna gitmek , cocugun probleminin artmasina neden olur.
Altini kirletme ve altini islatma problemlerinde cocukta mevcut olabilecek psikiyatrik problemlerin ele alinarak halledilmesi gerekir . Bu turlu problemler baska turlu problemlerin habercisi olabilir. Bu yonu nedeni ile anne babalarin bu durumlari kucumsememeleri gerekir.
Altini islatma ve altini kirletme zamaninda tedavi edilmez ise , cocugun yasina uygun normal psikososyal gelisimi bozulur , anne baba -cocuk iliskilerinde problemler yasanir, cocugun sosyal cevresinde (okul , arkadas vb ) uyum problemlerine yol acar , cocugun stres olayina uygun tepki ortaya koymamasini pekistirir, ikincil olarak bazi bedensel problemlerin gelismesine yol acar .
IIGIIG10-AYRILMA KAYGISI PROBLEMI
Bu bozuklugun temel ozelligi cocugun baglandigi kisilerden veya evden ayrilik durumu oldugunda asiri kaygi ve endise duymasidir. Bu kaygi durumu cocugun yasi ve durumu goz onune alindiginda cok asiri miktarda gorulmektedir. Ayrildiklari zaman asiri derecede kaygili ve sikintili gozukurler aglamakli halleri olabilir, evden ayrildiklarinda sevdikerinin basina onemli zararlar gelecegine inanirlar . Sik sik irtibat kurmak isterler . Bu yuzden sevdiklerinden ve evlerinden ayrilmak istemezler . Anne babalarindan ayri bir sekilde herhangi bir sosyal ortamda bulunmak istemezler .
Anne babalarindan ayrilmak istemedikleri gibi yalniz baslarina kalmak istemezler. Okula gittiklerinde veya baska ayri ortamlarda sikintilari artar. Annelerini golge gibi takip etmek isterler. Uyku zamani zorlanirlar , anne babalarindan ayri uyumak istemezler, gece onlarin basina gelebilecek kotu seylerle alakali kabus gorebilirler. Herhangi bir sekilde ayrilacaklari zaman karin agrisi , bas agrisi gibi belirtileri gosterebilirler.
Ozellikle cocugun okula veya anaokuluna basladigi donemlerde bu durum belirgin olarak ortaya cikar ve cocuk kesinlikle okula veya baska herhangi bir benzer kuruma gitmek istemez ve bu konuda elinden geleni yapar.
Psikoterapi ve ilac tedavisi ile tedavi edilmeye calisilir. Cocugun yasina uygun psikolojik gelisimi acisindan bu turlu problemlerin halledilmesi cok onemlidir. Annelerin cocuklarinin bu turlu durumunu daha onceden farkina vardiklarinda gerekli onlemleri ( onu sosyal ortamlara alistirmaya calismak , bazen yalniz birakmak , ufak ayriliklara alistirmaya calismak vb.) almalari uygun olur. Eslik eden baska problemlerin olup olmadigi arastirilmalidir. Cocukluk cagi depresyonlarinda , sosyal fobilerde , kaygi durumlarinda , travma sonrasi stres bozuklugunda , aileyi etkilemeye devam eden stres faktorlerinde , bu turlu bir duruma daha fazla rastlanir ve ayrilma kaygisi durumunun siddetini bu turlu durumlar artirir.
CIIS11-SECICI KONUSMAMAZLIK PROBLEMI
Cocuk normal olarak konusmasina ragmen , baska diger sosyal ortamlarda konusmama ile karakterize bir durumdur. Cocugun bu durumu en az bir ay sure ile devam etmelidir. Bu cocuklar asiri utangac , sessiz sakin yapida olabildikleri gibi evde normal olarak gorulebilirler . Bu durumun baslangici genelde bes yasindan oncedir. Bu durumda olan cocuklarda ek olarak cocukluk cagi depresyonu , asiri kati , titiz ve yargilayici anne baba tutumu , ayrilik kaygisi gibi durumlar birlikte gorulme olasiligi fazladir . Bu bozuklugun tedavisi baska psikiyatrik durumun eslik edip etmemesine gore ilac ve psikoterapi yaklasimi ile ele alinabilir. Cocugun boyle bir durumunun farkina varilmasi durumunda anne babanin bazi onlemler alarak cocugun psikososyal gelisimini yonlendirmeleri gerekir. Bu durumda onun ozguvenini artiracak onlemler alinmalidir.
IGG12-TEPKISEL BAGLANMA BOZUKLUGU
Bes yasindan once gelisen ve tek nedeni sagliksiz cocuk bakimi ile ilgili bir baglanma ve iletisim problemidir. Cocukta mevcut iliski kurma ve baglanma probleminin tek nedeni cocuga dogumun ilk yillarindan itibaren yetersiz bakim , sagliksiz iliski ile beraber gelisir. Cocuk toplumsal iletisim ve yasinda uygun tepki verme konusunda yetersizdir. Cocuk secici olmayan baglanmalar ve uygunsuz toplumsal iliskiler sergiler.Cocugun gelisimini gosterdigi ortamda bakim veren kisinin surekli degismesi ile de boyle bir durum gelisebilir.
Cocukta iliski kurmada duygusal yakinlik gostermede belli bir bozukluk vardir. Cocugun gelisim sureci icerisinde ice cekilme , konusma gecikmesi , insanlara karsi ilgisizlik , cevreye karsi duyarsizlik olabilir. Ek olarak bu cocuklar otistik belirtiler de gosterebilirler . Bu belirtiler arasinda insanlara ve yasitlarina ilgisizlik ,yasina uygun konusmanin gelismemesi , tekrar eden hareketler , insanlara karsi ilgisizlik , goz kontagi kurmama , nesnelere karsi asiri ilgi, donen cisimlere ilgi , kendine ozgu torensel davranislar , kendi etrafinda donme , sallanma , saatlerce belli bir hareketi tekrar edebilme , beslenme konusunda duzensizlik , lik , etraftaki duygusal degisime ilgisizlik ,yasitlarina karsi ilgisizlik ,parmak ucunda yurume , yandan bakis , taklit gerektiren oyunlari oynamama , TV ve muzige asiri ilgi vb
Gerekli pedagojik mudahalenin yapilmasi ve sebep olan nedenlerin ortadan kaldirilmasi ile gerekli tedavi duzenlenmelidir. Cocugun gelisim donemindeki boyle bir inhibisyon cocugun mental motor gelismini kotu yonde etkiler. Baska psikiyatrik nedenler ve eslik eden durumlar arastirilmalidir. Ne kadar erken mudahale yapilirsa o kadar iyi sonuc alinir. Cocugun bu durumu genelde cocugun asiri TV izlemesi ile karakterize olabilir . Bu cocuklara TV izlemenin engellenmesi gerekir . ayni zamanda mumkun oldugu kadar cok insanlar ile birlikte olmalari , onlara yonelik duygusal yakinlik kurulmasi , onun ile gunun belirli saatlerinde birlikte sadece ona ayrilmis olarak vakit gecirme , mumkunse krese veya anaokuluna gitmelerini saglama gibi onlemler bir an once alinmalidir . Otistik bozukluk ile karisabileceginden ayirici taninin yapilmasi ile beraber bir an once egitime baslanmalidir .
Bu turlu bir durumun hic olmamasi icinde anne babalarin cocugun dogumundan itibaren onun duygusal ihtiyaclarini karsilamalari ile engellenebilir. Cok sik bakici degismesi , calisan annelerin iste yorulduktan sonra cocuk ile duygusal yakinlik kuramamasi , aile ici stres faktorleri nedeni ile cocuklarin ihmal olmasi , anne veya babanin kendilerine ait psikiyatrik problemlerinden dolayi cocuk ile ilgilenememeleri , cocugun gun icerisinde saatlerce TV karsisinda kalmasi , gibi nedenler ile bu durum olusabilir..
__________________