Oyun kuramı, İstatistik biliminin, sosyal bilimlerde (en fazla ekonomide olmak uzere), biyoloji, muhendislik, politik bilimler, bilgisayar bilimleri (temel olarak yapay zek calışmaları uzerinde) ve felsefede kullanılan bir dalıdır. Oyun kuramı, bireyin, başarısının diğerlerinin secimlerine dayalı olduğu secimler yapması olan bazı stratejik durumların matematiksel olarak davranış bicimlerini yakalamaya calışır. İlk başlarda bir bireyin kazancının otekinin zararına olduğu (sıfır toplamlı oyunlar) yarışmaları cozumlemek icin geliştirilmişse bile, daha sonradan bircok kısıta dayanan cok geniş bir etkileşim alanını incelemeye başlamıştır. Bugun, "oyun kuramı, 'sosyal' kelimesinin geniş anlamda insan ve insan-dışı oyuncuları (bilgisayarlar, hayvanlar ve bitkiler) kapsayacak bicimde tanımlandığı, sosyal bilimlerin rasyonel yonu icin bir 'birleşik alan' kuramı veya bir tur şemsiyedir." Aumann 1987.

Karar verenlerin diğer duşuncelerle uyumlu ya da rekabet halinde olduğu sosyal durumları modelleyen bir yaklaşım olması bu kuramın en temel ozelliğidir. Oyun kuramı, neoklasik ekonomilerde geliştirilmiş bilinen iyileştirme yaklaşımlarını genişletmiştir.

Oyun kuramının geleneksel uygulamaları bu oyunlarda —bireylerin davranışlarını değiştirmek istemediği— denge bulmaya calışır. Bu fikri gercekleştirmek uzere bircok denge kavramları en unlusu Nash dengesi geliştirilmiştir. Bu denge kavramları uygulama alanına gore farklı amaclara sahiptir, fakat genel olarak uyuşurlar ve ic ice gecmişlerdir. Bu yontemler eleştiriden uzak değildir ve bazı ozel denge kavramlarının uygunluğu, dengenin tumden uygunluğu ve genel olarak matematiksel modellerin faydaları uzerine tartışmalar surmektedir.

Daha oncesinde bazı gelişmeler olmuşsa da, oyun kuramı, 1944 yılında cıkan John von Neumann ve Oskar Morgenstern tarafından yazılmış olan Theory of Games and Economic Behavior (Oyunların ve Ekonomik Davranışın Kuramı) adlı kitapla başlamıştır. Bu kuram 1950'lerde bircok akademisyen tarafından geliştirilmiştir. Benzer gelişmeler 1930'lara kadar gitmekte idiyse de, 1970'lerde acıktan biyolojiye uygulanmıştır. Bircok alanda onemli bir arac olarak kabul edilmiştir. Ekonomide sekiz oyun kuramcısı Nobel Odulu almıştır ve John Maynard Smith biyolojideki uygulaması icin Crafoord Odulune layık gorulmuştur.

Bu kuram, gecmişten geleceğe, sosyal bilimlerde cok onemli bir rol oynamaktadır, ayrıca gunumuzde bircok farklı akademik alanda da kullanılmaktadır. 1970'li yılların başında oyun kuramı, evrim kuramını iceren hayvan davranışlarına uygulanmıştır. Siyaset bilimi ve etik alanlarındaki duşunceleri betimlemek icin ozellikle tutsak ikilemi gibi bircok oyundan yararlanılmıştır. Son zamanlarda oyun kuramı, yapay zekÂda ve sibernetikte kullanılmasıyla bilgisayar biliminin de dikkatini uzerinde toplamayı başarmıştır.

Akademik ilginin yanı sıra, populer kulturde de ilgi cekmiştir. Nobel Odullu oyun kuramcısı, John Forbes Nash, Sylvia Nasar tarafından kaleme alınan 1998 tarihli biyografinin ve 2001 yılında cekilen "A Beautiful Mind" filminin konusu olmuştur. 1983 yapımı WarGames filminin de ana teması oyun kuramı olmuştur. Friend or Foe, kısmen Survivor gibi televizyonda yayınlanan bazı yarışma programlarında bile oyun kuramının izlerini surmek mumkundur. Her ne kadar bazı oyun kuramsal cozumlemeler karar kuramıyla benzer gorulseler de oyun kuramı calışmaları, oyuncuların etkileşim icinde olduğu bir ortamda verilen kararlar uzerinde calışmaktadır. Diğer bir deyişle, oyun kuramı, her bir tercihin kar ve maliyetinin diğer bireylerin kararlarına bağlı olduğu durumlarda en uygun davranışın secilmesini inceler.

Eğer bir karar, diğer oyuncular ne yaparsa yapsın en iyi kararsa ona oyun teorisi lisanında baskın strateji denir. Her baskın strateji cozumu bir Nash cozumudur ama tersi doğru değildir. Teori basit şekilde şoyle ozetlenebilir: oyuncuların hepsi aynı hedefe yonlenirse, bu oyuncuların elde etme olasılıklarını azaltacak; farklı hedeflere yonelim ise arttıracaktır. Ozellikle ekonomide ve oligopol piyasalarda gecerlidir.

Şu iki ozel durumda uygulanabilecek bir kuramsal cozumlemedir:

Bir oyuncunun elde ettiği kazancın diğerinin (veya diğerlerinin) kaybını oluşturduğu mutlak celişki durumu.
Celişki ile işbirliğinin karma durumu şoyle ki, bu durumda oyuncular ortak kazanclarını artırmak icin işbirliğine girişebilirler, ancak yine de kazancın dağıtımı konusunda bir celişki sozkonusudur.
Oyun kuramında ekonomik, sosyal bir celişki soz konusudur. Oyun kuramının ekonomik, sosyal ve siyasal alanda uygulanabileceği pek cok durum bulunabilir. Oyun kuramı sonradan uluslararası politikada da kullanılmaya başlandı. II. Dunya Savaşından sonra birkac buyuk devletin uluslararası sistemi belirlediği bir ortamda bu teoriye başvurulabilir. Bu alanların başında catışma analizi ve strateji konuları gelmektedir. Bu temelde kurulan oyun modelleri başlıca iki varsayıma dayanmaktadır:

Sıfır toplamı modeli; bu modelde taraflardan birinin kazancı doğrudan bir diğerinin kaybı anlamına gelmektedir. Soğuk savaş doneminde buyuk gucler acısından bu tur bir ilişki var. Boyle bir durumda dahi taraflar kendi acılarından en rasyonel stratejiyi bulmaya calışırlarsa birisi "en iyisini" secerek bir denge noktasını yakalayabileceklerdir.
Sıfır toplamlı olmayan model. Bu model, taraflar yine esas olarak birbirlerine rakip olmakla beraber, her iki tarafın da karlı olabileceği denge durumları sozkonusu olabilmektedir. Oyun teorisinin uluslararası politikaya uyarlanışı konusunda ucuncu cabalar Thomas C. Schelling'in calışmaları olmuştur.


__________________