İskilip'te gelişen uygarlığı kavrayabilmek icin ozelde şu maddelerin genel insan uygarlık tarihinde yerini iyice gormek gerekir; tuz, sirke, şarap, pekmez. Tuz, Roma uygarlığının adına yollar inşa ettiği bir vazgecilmez uygarlık maddesidir. Adına savaşların yapıldığı, askerlerin maaşlarının tuzla odendiği, devletlerin gelir icin tuzdan vergi aldığını gormek bir vakıadır. İskilip bağlamında Roma'ya bakarsak sırf bu nedenle Pontlarla savaşıp onların yerine kendileri İskilip coğrafyasına egemen olmuşlar ve yollar yapıp bu yollara Mil Taşları dikmişlerdir.Burada bahsi gecen "TUZ" İskilip'te yalnızca Yerlikoy'de ve Cukurkoy'de (İki komşu koy) bulunmaktadır. Yerli Koy'de bulunan tuz işletmesinin gecmişini kimse bilmemektedir. Buradan anlaşıldığına gore Yerlikoy Romalılar doneminden beri bir yerleşim yeridir. Nitekim koyun kuzey kesiminde "Oren Yeri" diye bir yer vardır. Burada bina temel izlerine rastlanmaktadır. Ayrıca koyun karşısında Yamac denilen bir tepede cok sayıda bina temeli vardır. Şu anda bina izleri rahatlıkla gozlemlenebilmektedir. Burada bir uctan bir ucu 3 km olan buyukce bir şehir bulunduğu bilinmektedir. Belki de Oren Yeri'ndeki yerleşimle Yamac'taki yerleşim birleşik, tek bir yerleşimdi. Yamacta son zamanlara kadar kullanılan, Acı Kuyu denilen bir kuyu da (Sarnıc) vardı. Saray Burun denilen yerde bu şehrin yoneticilerine ait bir saray olduğu soylenmektedir. Tam buradan gecen Tekke Cayı'nın oyduğu cay yatağında harman tuğlasıyla orulmuş duvar kalıntıları vardır. Koyun guneyinde bulunan ve onceleri bağlık olan arazide, İskilip-Cukurkoy-mezarlık istikametinden gelip, "Muggatin Bağı" nın oradan gecip Saray Buruna (Batı yonune) doğru giden taş doşeli bir de yol vardır. Bu yolun İpek Yolu olduğu da soylenmektedir. Yukarıda İskilip tarihinde bahsi gecen yol (veya yollardan biri) bu yol olamaz mı?
Bakır cağında İskilip'te bakır izabe ocağı (dokumhane) olduğu bilinmektedir. Gunumuzde elde edilen bulgu ve belgeler bağlamında Hatti doneminin kayıp olduğu sanılan İskila kenti olduğu kabul edilir.
Yazılı kaynaklar bağlamında İskilip; Paflagonlar'ın son kralının krallık merkezi, Galatlar'ın ise Ankara'dan sonraki ikinci krallık merkezidir.


Kaynak
__________________