Gece gosterilerinde ve şenliklerde renk renk ışıklar sacan havai fişekler yakından gorenlerinizin bildiği uzere genellikle kartondan yapılan ve icine izel bir patlayıcı karışımı doldurulan uzun tup bicimindeki bir kovandan oluşur. "Piroteknik karışım" dene bu fişek dolduları havanın oksijen olmadan da yanabilen ozel bir karışımdır. Kapalı bir kabın icinden yanan mum icerideki havanın oksijenini bitince soner; oysa fişek kovanının icinde hic hava bulunmadığı halde bu karışım tukeninceye kadar yanmayı surdurur. Cunku karışındaki maddelerden biri surekli olarak oksijen acığa cıkarır ve kapalı kovandaki yanma olayının gercekleşmesini sağlar.

Yuzyıllarca fişek karışımında oksijen verici madde olarak guhercile(potasyum nitrat) kullanıldı. Bu tuz butun doğu ulkelerinde bulunduğu icin fişkecilik doğuda ozellikle Cin'de gelişmiş ve guhercile kukurt odunkomuru karışımından hazırlanan ilk fişekler burada yapılmıştır. Aynı maddelerin karışımı olan barutun daha doğrusu kara barutun Avrupa'da tanınması ve ateşli silah mermilerinde patlayıcı olarak kullanılması ancak 14. yuzyıla rastlar. Oysa bu tarihten cok onceleri Cin'de barut doldurulmuş havai fişekler savaş ve gosteri amacıyla kullanılıyordu.

Avrupalılar havai fişek yapmayı Cinliler'den oğrendiler ve 13. yuzyıl boyunca fişekcilil once İtalya'da sonra Fransa'da ve butun obur Avrupa ulkelerinde hızla gelişti. Başlangıcta yalnızca dinsel festivallerde duzenlenen havai fişek gosterileri 18. yuzyılda buyuk Avrupa kentlerinde cok ilgi ceken gosteriler haline geldi. Sonucları hemen her ulkede ulusal kutlamaların ayrılmaz parcası olan bu gosterileri genellikle uzmanlar yonetirdi.

19. yuzyılın başlarına kadar havai fişek yalnızca bildiğimiz sarı alev renginde ışıklarını sacardı. 18. yuzyılda potasyum nitratın kimyasal bileşimle elde edilmesi renkli fişeklerin yapılmasına olanak hazırladı. Cunku potasyum kloratlı karışım yeterince acığa cıkaracak bicimde yandığında bu karışıma katılan ceşitli metaller gaz haline gelerek alevi renklendirebiliyordu. boylece baryum tuzlarıyla yeşil stronisyunla kırmız sodyumla da sarı kıvılcımlar sacan havai fişekler yapıldı. Bakır ise potasyum nitratın yanmasıyla acığa cıkan klor gazının etkisiyle mavi renk verir.

Havai fişeklerin bir bolumu renk renk alevler ve yıldızlar sacarak yanar; bunların kovanları incedir ve icindeki patlayıcı karışım tukenene kadar yanmayı surdurur. Kıvılcımlar sacarak havaya fırlayacak bicimde yapılan ikinci tip havai fişeklerin kovanı ise yanmayacak kadar kalın ve sağlamdır. Bunlar kovanın icindeki yanma sonucunda acığa cıkan gazların basıncıyla havaya fırlar ve karışımın tam olarak yanmamış parcacıklarını bir kıvılcım yağmuru gibi dort bir yana sacarak gorkemli goruntuler oluştururlar. Bu patlamalı kıvılcım yağmurunu yaratmak icin kovana genellikle demir ve celik parcaları kandil isi ya da bol miktarda odunkomuru koyulur.

Havai fişekler gectiğimiz ay Hollanda'da yaşanan havai fişek fabrikasının patlaması gibi cok ciddi sonuclara yol acabileceği gibi bir cok ulkede cocukların roket ya da maytap bicimindeki fişeklerden zarar gormelerini onlemek uzere satışı yasaklanmıştır ve havai fişek gosterileri uzmanların denetlemi altında duzenlenmesi gerekir. Gunumuzde ise bu kurallar hice sayılarak ozellikle yazlık mekanların onune gelenlerin atış poligonuna donuşmesi umarım uyarılarımı gerceğe donuşturecek olayların yaşanmasına engel olur.

Alıntı
__________________