1.DEPREM NEDİR?

Dunyanın oluşumundan beri doğal guclerin neden olduğu, yer kabuğunun derin tabakalarının yer değiştirmesi ya da yanardağların puskurme durumuna gecmesi sonucu oluşan ani devimin yer sarsıntısına deprem denir. Depremlerin buyuk bir bolumu levhaların bitişme yerleri uzerinde olur.Bir levha kayarak diğerine dayandığı zaman arada kalan kayalar sıkışır ve yerlerinden oynar ya da kırılır.Bu durum da şok dalgaları adı verilen guclu titreşimler kayaların icinden gecerek yuzeye erişir.(Bakınız Ek 1)
1.1 DEPREM TURLERİ :
Depremler oluş nedenlerine gore degişik turlerde olabilir. Dunyada olan depremlerin buyuk bir bolumu yukarıda anlatılan bicimde oluşmakla birlikte az miktarda da olsa baska doğal nedenlerle de olan deprem turleri bulunmaktadır. Yukarıda anlatılan levhaların hareketi sonucu olan depremler genellikle "TEKTONİK" depremler olarak nitelenir ve bu depremler coğunlukla levhalar sınırlarında olusurlar.Yeryuzunde olan depremlerin %90'ı bu gruba girer. Turkiye'de olan depremler de buyuk coğunlukla tektonik depremlerdir.
İkinci tip depremler "VOLKANİK" depremlerdir. Bunlar volkanların puskurmesi sonucu oluşurlar.Yerin derinliklerinde ergimiş maddenin yeryuzune cıkışı sırasındaki fiziksel ve kimyasal olaylar sonucunda oluşan gazların yapmış oldukları patlamalarla bu tur depremlerin maydana geldiği bilinmektedir. Bunlar da yanardağlarla ilgili olduklarından yereldirler ve onemli zarara neden olmazlar. Japonya ve İtalya'da olusan depremlerin bir kısmı bu gruba girmektedir. Turkiye'de aktif yanardağ olmadığı icin bu tip depremler olmamaktadır.
Bir başka tip depremler de "COKUNTU" depremlerdir. Bunlar yer altındaki boşlukların (mağara), komur ocaklarında galerilerin, tuz ve jipsli arazilerde erime sonucu oluşan boşlukları tavan blokunun cokmesi ile oluşurlar. Hissedilme alanları yerel olup enerjileri azdır fazla zarar getirmezler. Buyuk heyelanlar ve gokten duşen meteorların da kucuk sarsıntılara neden olduğu bilinmektedir.
Odağı deniz dibinde olan Derin Deniz Depremlerinden sonra, denizlerde kıyılara kadar oluşan ve bazen kıyılarda buyuk hasarlara neden olan dalgalar oluşur ki bunlara (Tsunami) denir. Deniz depremlerinin cok gorulduğu Japonya'da Tsunami'den 1896 yılında 30.000 kisi olmustur.


1.2 DEPREMİN ŞİDDETLERİ VE NEDENLERİ

Depremin yer yuzeyindeki etkileri depremin şiddeti olarak tanımlanır. Depremlerin şiddet dereceleri cok ceşitlidir; kimisi, yalnız cok duyarlı sismograflarla tespit edilebilecek zayıf depremlerdir, kimisi toprağın yarılmasına ve yerleşim bolgelerinde yıkımlara yol acabilecek derece de şiddetlidir.Bu konuda tehlikeli sonuclar doğurabilecek yanılmalardan sakınmak icin, değerlendirmede temel sayılabilecek ceşitli unsurları iyice bilmek şarttır.Uzerinde durulabilecek ilk unsur, toprağın derinliklerideki belirli bir bolgede meydana gelen ana sarsıntıdır.Bu sarsıntı, kabaca bir tahminle “merkez” veya “alt merkez” denilen bir noktaya bağlanır (“ust merkez” terimi ise, bu noktanın yeryuzundeki karşılığını gosterir).

Depremlerin bir nedeni volkanik bolgelerde yerkabuğunun altındaki erimiş kayacların hareket etmesidir.Ancak Bu tur depremler hafif sarsıntı yaratır.Asıl buyuk depremler yerkabuğundaki kırıkların oluşturduğu fay hatları boyunca gorulur.Buyuk depremlerin toprakustu ve toprakaltı etkileri cok buyuk boyutlara ulaşır, coğu kez, yuzeysel toprak kabartmaları, cokmeler ve kırıklar oluşur. Depremin yeryuzunde oluşturduğu sarsıntı ve yol actığı yıkım depremin şiddetine bağlıdır. Dışmerkez yakınındaki yerlerde depremin şiddeti en fazladır. Buralarda yapılar sarsıntıyla yıkılabilir, toprakta catlaklar oluşabilir.


1.3 DEPREM NASIL OLCULUR ?

Bir depremin Magnitudu (acığa cıkan yada harcanan toplam enerji miktarı), coğunlukla Richter Olceğine gore belirlenir. Adını Amerikalı Charles F. Richter’den alan bu olcek, sismik dalgaların genliğine dayanılarak hazırlanmış logaritmik bir cetveldir. Olcek, bir birimlik magnitut artışı, depremin boyutlarında 10 katı bir artışa karşılık gelecek bicimde duzenlenmiştir. Orneğin, Richter Olceği’ne gore magnitudu 8 olan bir deprem, magnitudu 4 olan bir depremden 10 bin kez daha buyuktur. Başka bir ornek ise Richter olceğiyle 7 kuvvetindeki bir deprem 4 kuvvetindeki depremden 1.000 kat daha şiddetlidir.

Depremleri inceleyen bilim dalına sismoloji, depremlerle oluşan sismik dalgaların sure ve genlik gibi ozelliklerini kaydeden aygıta da sismograf denir. Sismograf bir cerceve, ona asılı bir ağırlık ve bunların birbiri karşısındaki konumlarında meydana gelen değişikliği kağıt uzerine aktaran bir duzenekten oluşur. (Bakınız EK 2)

1.4 DEPREM NERELERDE OLUŞUR?
Deprem herhangi bir yerde ve herhangi bir zamanda oluşabilir. Genel olarak depremlerin kabuğu oluşturan levhaların sınırlarında oluştuğu soylenebilir. Dunyanın ceşitli yerlerinde benzer nitelikte depremlerin tekrarlandığı gozlenmiştir ve buraları hep levha sınırlarındadır. Depremlerin yoğun olarak gozlendiği bolgeler yeryuzunde uc ana kuşak oluşturur.
1.KUŞAK (Pasifik Deprem Kuşağı): Şili’den kuzeye doğru Guney Amerika kıyıları, Orta Amerika, Meksika, ABD’nin batı kıyıları ve Alaska’nın guneyinden Aleutian Adaları, Japonya, Filipinler, Yeni Gine, Guney Pasifik Adaları ve Yeni Zelanda’yı icine alan en buyuk deprem kuşağıdır. Yeryuzundeki buyuk depremlerin yuzde 81’i bu kuşak uzerinde gercekleşir.

2.KUŞAK (Alpine): Endonezya’dan (Java-Sumatra) başlayıp Himalayalar ve Akdeniz uzerinden Atlantik Okyanusu’na ulaşan kuşaktır. Yeryuzundeki buyuk depremlerin yuzde 17’si bu kuşakta oluşur.

3.KUŞAK (Atlantik): Bu kuşak, Atlantik Okyanusu ortasında yer alan levha sınırı (Atlantik Okyanus Sırtı) boyunca uzanır.
1.5 MSK Siddet Cetveli :

I- Duyulmayan
(a) : Titreşimler insanlar tarafından hissedilmeyip, yalnız sismograflarca kaydedilirler.

II- Cok Hafif
(a) : Sarsıntılar yapıların en ust katlarında ,dinlenme bulunan az kişi tarafından hissedilir.

III- Hafif eprem ev icerisinde az kişi, dışarıda ise sadece uygun şartlar altındaki kişiler tarafından hissedilir. Sarsıntı, yoldan gecen hafif bir kamyonetin meydana getirdiği sallantı gibidir. Dikkatli kişiler, ust katlarda daha belirli olan asılmış eşyalardaki hafif sallantıyı izleyebilirler.

IV- Orta Şiddetli : Deprem ev icerisinde cok, dışarıda ise az kişi tarafından hissedilir. Sarsıntı, yoldan gecen ağır yuklu bir kamyonun oluşturduğu sallantı gibidir. Kapı, pencere ve mutfak eşyaları v.s. titrer, asılı eşyalar biraz sallanır. Ağzı acık kaplarda olan sıvılar biraz dokulur. Arac icerisindeki kişiler sallantıyı hissetmezler.

V- Şiddetli : Deprem, yapı icerisinde herkes, dışarıda ise cok kişi tarafından hissedilir. Uyumakta olan cok kişi uyanır, az sayıda dışarı kacan olur. Hayvanlar huysuzlanmaya başlar. Yapılar baştan aşağıya titrerler, asılmış eşyalar ve duvarlara asılmış resimler onemli derecede sarsılır. Sarkaclı saatler durur. Az miktarda sabit olmayan eşyalar yerlerini değistirebilirler ya da devrilebilirler. Acık kapı ve pencereler şiddetle itilip kapanırlar, iyi kilitlenmemiş kapalı kapılar acılabilir. İyice dolu, ağzı acık kaplardaki sıvılar dokulur. Sarsıntı yapı icerisine ağır bir eşyanın duşmesi gibi hissedilir.

VI- Cok Şiddetli : Deprem ev icerisinde ve dışarıda hemen hemen herkes ratafından hissedilir. Ev icerisindeki bircok kişi korkar ve dışarı kacarlar, bazı kişiler dengelerini kaybederler. Evcil hayvanlar ağıllarından dışarı kacarlar. Bazı hallerde tabak, bardak v.s.gibi cam eşyalar kırılabilir, kitaplar raflardan aşağıya duşerler. Ağır mobilyalar yerlerini değiştirirler.


VII- Hasar Yapıcı : Herkes korkar ve dışarı kacar, pek cok kişi oturdukları yerden kalkmakta gucluk cekerler. Sarsıntı, arac kullanan kişiler tarafından onemli olarak hissedilir. Sular calkalanır ve bulanır. Kaynak suyu debisi ve yeraltı su duzeyi değişebilir. Bazı durumlarda kaynak suları kesilir ya da kuru kaynaklar yeniden akmaya başlar. Bir kısım kum cakıl birikintilerinde kaymalar olur. Yollarda heyelan ve catlama olabilir. Yeraltı boruları ek yerlerinden hasara uğrayabilir. Taş duvarlarda catlak ve yarıklar oluşur.

VIII- Yıkıcı : Korku ve panik meydana gelir. Arac kullanan kişiler rahatsız olur. Ağac dalları kırılıp, duşer. En ağır mobilyalar bile hareket eder ya da yer değiştirerek devrilir. Asılı lambalar zarar gorur. Boruların ek yerleri kırılır. Abide ve heykeller hareket eder ya da burkulur. Mezar taşları devrilir. Taş duvarlar yıkılır. Dik şevli yol kenarlarında ve vadi iclerinde kucuk yer kaymaları olabilir. Zeminde farklı genişliklerde cm olcusunde catlaklar oluşabilir. Gol suları bulanır, yeni kaynaklar meydana cıkabilir. Kuru kaynak sularının akıntıları ve yeraltı su duzeyleri değişir.

IX- Cok Yıkıcı : Genel panik. Mobilyalarda onemli hasar olur. Hayvanlar rast gele ote beriye kacışır ve bağrışırlar. Heykel ve sutunlar duşer. Bentlerde onemli hasarlar olur. Toprak altındaki borular kırılır. Demiryolu rayları eğrilip, bukulur yollar bozulur. Duzluk yerlerde cokca su, kum ve camur tasmaları gorulur. Zeminde 10 cm. genişliğine dek catlaklar oluşur. Eğimli yerlerde ve nehir teraslarında bu catlaklar 10 cm.den daha buyuktur. Bunların dışında, cok sayıda hafif catlaklar gorulur. Kaya duşmeleri, bircok yer kaymaları ve dağ kaymaları, sularda buyuk dalgalanmalar meydana gelebilir. Kuru kayalar yeniden sulanır, sulu olanlar kurur.

X- Ağır Yıkıcı :Baraj, bent ve koprulerde onemli hasarlar olur. Tren yolu rayları eğrilir. Yeraltındaki borular kırılır ya da eğrilir. Asfalt ve parke yollarda kasisler oluşur. Zeminde birkac desimetre olcusunde catlaklar oluşabilir. Bazen 1 m. genişliğinde catlaklar da olabilir. Nehir teraslarında ve dik meyilli yerlerde buyuk heyelanlar olur. Buyuk kaya duşmeleri meydana gelir. Yeraltı su seviyesi değişir. Kanal, gol ve nehir suları karalar uzerine taşar. Yeni goller oluşabilir.

XI - Cok Ağır Yıkıcı : İyi yapılmış yapılarda, koprulerde, su bentleri, barajlar ve tren yolu raylarında tehlikeli hasarlar olur. Yol ve caddeler kullanılmaz hale gelir. Yeraltındaki borular kırılır. Yer, yatay ve duşey doğrultudaki hareketler nedeniyle geniş yarık ve catlaklar tarafından onemli bicimde bozulur. Cok sayıda yer kayması ve kaya duşmesi meydana gelir. Kum ve camur fışkırmaları gorulur.

XII- Yok Edici (Manzara Değişir) : Pratik olarak toprağın altında ve ustundeki tum yapılar baştanbaşa yıkıntıya uğrar. Yer yuzeyi busbutun değişir. Geniş olcude catlak ve yarıklarda, yatay ve duşey hareketlerin yon miktarları izlenebilir. Kaya duşmeleri ve nehir versanlarındaki gocmeler cok geniş bir bolgeyi kaplarlar. Yeni goller ve cağlayanlar oluşur.
__________________