KAYALARDA TEK EKSENLİ BASMA DAYANIMI TAYİNİ
DETERMINATION OF UNCONFINED COMPRESSIVE STRENGTH OF ROCKS

0. KONU

Bu norm, kayaclardan alınan silindirik ile basma dayanımlarının tayinine ilişkindir.


1. DENEY ARACLARI
1.1 Yukleme cihazı (kaya mekaniği presi)

Yukleme cihazı, kayac numunelerine tek eksenli yuk uygulama ve bu yuk miktarını olcme olanağı sağlamalıdır. Kayac numunesini kırabilecek kapasitede olmalıdır. Madde 3'de belirtilen hızlara sahip olmalıdır. Bu deney icin EİE İdaresi laboratuvarında 1560 KN (156 ton) kapasiteli kaya mekaniği presi kullanılmaktadır.

1.2 Yukleme Tablaları

Preste, Rockwell sertliği 58 HRC’den az olmayan yukleme plakaları kullanılır. Yukleme plakalarından biri oynak biri kuresel yatak uzerinde oturmalı diğeri ise sabit olmalıdır. Yukleme tablalarının yuzeyleri duz ve puruzsuz olmalı, bir yuzeydeki en alcak ve en yuksek noktalar arasındaki yukseklik farkı 0.025 mm'yi aşmamalıdır. Kuresel yatak uzerinde oturtulan tablanın yuksekliği en az karot capı en cok karot capının iki katı kadar olabilir. Oynak tablaya ait kuresel yatağın merkezi, kayac numunesinin yuk uygulama yuzey merkezi ile aynı olacak bicimde ayarlanabilmelidir. Yukleme plakasının oynak kısma kuresel yatak icine tam olarak oturmalıdır. Numune oynak tabla ayarlanarak her iki tabla yuzeyine iyice oturacak şekilde yerleştirilmelidir. Aşındırıcı ozelliğe sahip kayaclar yuzeyleri puruzlu hale getirebileceğinden zaman zaman plaka yuzeyleri taşlanmalıdır.

2. DENEY NUMUNELERİ

2.1 Deneyde kullanılacak numuneler, duzgun dairesel silindir biciminde olmalıdır. Silindirik numunelerde boy (L), cap (D) oranı [IMG]http://img210.**************/img210/2307/83777612es0.png[/IMG] 2.0-2.5 olmalıdır. 54 mm (NX karot) den daha kucuk caplı numuneler tercih edilmemeli, deneyde kullanılmamalıdır. Bazı ozel durumlarda 54 mm’den daha kucuk caplı numuneler kullanılmış ise deney raporunda bu durum mutlaka belirtilmelidir. Numune iki ucundan birbirine parelel ve uzun eksene dik olarak kesilmelidir. İki uc yuzey puruzluğu 0,025 mm’den az oluncaya kadar yuzeyler taşlanmalı ve parlatılmalıdır. İki yuzeyin uzun eksenle yaptıkları dik acıdan sapma 1000 mm’de 1 mm'yi gecmemelidir. Hazırlanması deney numunesinin yan yuzlerinin alt ve ust yuzeylere dikliği ve puruzluluğu alt ve ust yuzeylerin puruzsuzluğu ve duzluğu komparator saatiyle olculur. Bu işlem icin numune V yatak uzerine yerleştirilir. Numunenin silindirik yuzeylerinin duzgunluğu Şekil-1’de gorulduğu gibi; alt ve ust duzeylerin duzgunluğu Şekil-2’de gorulduğu gibi araştırılır.

2.2 Deney numunesinin capı, numune boyunun ortasına rastlayan yerde, olculerek bulunur. Cap 0,25 mm duyarlıkta olculur. Bulunan bu cap, numunenin yuk uygulanan enkesit alanının hesaplanmasında kullanılır.

2.3 Deney sırasındaki numunenin icerdiği su oranı, basınc dayanım test sonuclarına onemli olcude etki edebilir. Numuneler hazırlandıktan sonra deney yapılıncaya kadar en az 15 gun oda sıcaklığında ve normal atmosfer koşullarında tutulmalıdır. Basınc dayanım testini tum kuru olarak yapılması istenildiğinde, etuvde 105+-5°C’de değişmez ağırlığa kadar kurutulur. Numunenin değişik su iceri oranlarında deney yapılması gerekli olabilir. Her uc durumda da numunenin, deneyin yapıldığı andaki nem miktarı deney raporunda belirtilmelidir.

3. DENEYİN YAPILIŞI

Deneyler en az 10 numune uzerinde yapılır. Her deneyden once kuresel yatağın oynaklığı kontrol edilir. Yukleme tablalarının ve deney numunesinin yuzeyleri iyice silinerek temizlenir ve deney numunesi alt tablanın uzerine yerleştirilir. Deney numune ekseni ile kuresel yatak uzerindeki tablanın basınc merkezi aynı olacak bicimde gerekli ayarlama yapılır. Numuneye uygulanacak yukun yuzeye eşit olarak dağılımını sağlamak icin, oynak tabla numune yuzeyine tumuyle değecek bicimde ayarlanır.

Yukleme, surekli olarak, olabildiği kadar değişmez bir yukleme hızı kırılmayı 5-15 dakikalık bir sure icinde oluşturacak bicimde ayarlanır.

4. HESAPLAMALAR

Numunenin tek eksenli basınc dayanımı, kırılma sırasında elde edilen en buyuk yuk değerinin (P) numune enkesit alanına bolunmesi ile hesaplanır. Sonuc en yakın 1 kgf/cm2’lik bir doğrulukla gosterilir. Her bir deney numunesi icin bulunan sonucların ortalama değeri alınarak kayacın basınc dayanımı bulunur.

5. SONUCLARIN GOSTERİLMESİ

Raporda uygulanan yontem ve sonuclar ile varsa deney sonuclarını değiştirebilecek etkenlerin sakıncalarını onlemek uzere alınmış olan onlemler de belirtilmelidir.


6. YARARLANILAN KAYNAKLAR
TS 2028
ASTM D 2938

[IMG]http://img210.**************/img210/9688/88078016bi7.png[/IMG]
Şekil-1 Silindirik yuzeylerin duzgunluğunun kontrolu

[IMG]http://img210.**************/img210/9084/16411336zd1.png[/IMG]
Şekil-2 Alt ve ust yuzlerinin puruzluluk ve duzgunluğun kontrolu

Kaynak:Elektrik İşleri Etut İdaresi Genel Mudurluğu
__________________