KURULUŞUNDAN BUGUNE ANADOLU AJANSI

Anadolu Ajansının tarihi, Turkiye Cumhuriyetinin tarihi ile adeta ozdeştir. Oyle ki, Turkiye Buyuk Millet Meclisi acılmadan 17 gun once 6 Nisan 1920'de kurulan Anadolu Ajansı, devleti kuran bu kurumun cıkardığı ilk yasaları duyurdu; Milli Mucadelenin ve Kurtuluş Savaşının her aşamasına, Cumhuriyet devrimlerine tanıklık etti.

Anadolu Ajansı, Ataturk adı ile de adeta ozdeştir. Anadolu Ajansı muhabirleri, kurucusu Mustafa Kemal Ataturk'un her calışmasında yanında oldular; yurt gezilerini izlediler, halka seslenişini, gosterdiği hedefleri, en iyi bicimde duyurdular; haberleriyle Ataturk'un gercekleştirdiği devrimlerinin kok salması icin, caba gosterdiler. AA muhabirlerinin yazdıkları haberler, Ataturk ve Turkiye Cumhuriyeti konularında hazırlanan kronolojilerde yer aldı; Ataturk'un soylev ve demecleri ile ilgili eserlerde, Ataturk'un yurt gezilerini anlatan kitaplarda, tarih ve anı kitaplarında Anadolu Ajansının haberlerinden sıkca yararlanıldı. AA muhabirleri, Ataturk'un, Turkiye Cumhuriyeti ve halkı icin gercekleştirdiği her guzel şeyde yaşadığı sevince, mutluluğuna tanıklık ettiler; hastalığında, O'nun sağlığına ilişkin haberleri duyururken huzunlendiler. Ataturk'un olumunde ise vatandaşlara da dağıtılan ve onların gozyaşları icinde okudukları hukumetin Resmi Tebliğinin yer aldığı bulteni yazmanın acısını iclerinde hissettiler.
Anadolu Ajansının tarihi, Turk Basın Tarihi, Turk Edebiyatı Tarihi icin de onem taşımaktadır. Turk basınının gelişmesine onculuk eden Yunus Nadi Abalıoğlu, Ruşen Eşref Unaydın, Falih Rıfkı Atay gibi kalemler, Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi Turk Edebiyatının onemli yazarları ve araştırmacıları ve daha niceleri, Anadolu Ajansının kuruluşundan itibaren kurumda gorev aldılar, onun gelişmesi icin uğraş verdiler.
Anadolu Ajansı, Turk dış politikasının, Turkiye'nin sosyal, ekonomik ve gunluk yaşamının da tanığıdır. O yuzden AA'nın haberleri ve fotoğrafları, butun araştırmacılar icin birinci elden kaynak niteliğini taşımaktadır.



AA'DAN ONCE


Anadolu Ajansı, Milli Mucadelenin başlarında, girişilen milli davanın sesinin her yana duyurulmasına yonelik doğru ve yansız haberciliğe duyulan buyuk ihtiyactan ortaya cıktı.
Anadolu Ajansı kurulmadan once; Birinci Dunya Savaşından yenik cıkmış, 30 Ekim 1918de ağır koşullar iceren Mondros Mutarekesini imzalamış Osmanlı İmparatorluğu merkezinde, Turkiye-Havas Reuter ajansı calışmalarını surdurmekteydi. Mondros Mutarekesinin ardından İstanbulu fiilen işgal eden Muttefikler ile Damat Ferit Paşa Hukumeti arasında varılan uzlaşma gereğince yabancılara haber imtiyazı verilerek kurulan Turkiye-Havas Reuter ajansının yayınladığı haberler, Turkiyenin cıkarlarına değildi. Mustafa Kemal Paşa da bu ajansın uydurma, karışıklık cıkarmaya ve zihinleri bulandırmaya yonelik haberlerinden rahatsızlık duymaktaydı.
İzmirin 15 Mayıs 1919da Yunanlılar tarafından işgalinden dort gun sonra 19 Mayısta Samsun'a cıkarak Milli Mucadelenin meşalesini tutuşturan Mustafa Kemal Paşa,Anadoluda giriştiği kurtuluş hareketinin sesini duyurmak amacıyla ceşitli girişimlerde bulundu.

AA'nın kuruluşundan once, 4-11 Eylul 1919 tarihlerinde toplanan Sivas Kongresinde alınan kararların duyurulması amacıyla adını kendi koyduğu İradei Milliye gazetesinin 14 Eylul 1919 da yayınlanmasını sağlayan Mustafa Kemal, 27 Aralık 1919 da Ankara'ya gelişinden hemen sonra, ilk işlerden biri olarak gazete konusuna el attı ve 10 Ocak 1920'de yayın hayatına başlamasına onculuk ettiği Hakimiyeti Milliye gazetesinin de adını koydu.


AA KURULUYOR


İstanbul'un 16 Mart 1920'de resmen işgali ve Meclisi Mebusanın kapanması uzerine Mustafa Kemal Paşa, Ankara'da toplanacak Meclis icin secim yapılmasını bir yazı ile 19 Martta illere, komutanlıklara bildirdi. Artık İstanbul'da kalınamayacağını goren bazı aydınlar da bir suredir Milli Mucadeleye katılmanın yollarını aramaktaydı. Bu gelişme, Anadolu Ajansı'nın kuruluşunu da sağlayacaktı.
Ankara'ya doğru yola cıkan iki ayrı kafilede yer alan Yeni Gun gazetesinin sahibi Yunus Nadi (Abalıoğlu) ile gazeteci yazar Halide Edip (Adıvar), 31 Mart'ta Geyve'de buluştular. Trenle yollarına devam eden millici iki aydın, Geyve-Akhisar (şimdiki adıyla Pamukova) istasyonundaki mola sırasında Ankaraya gider gitmez ilk iş olarak bir ajans teşkilatı kurulmasının gerekliliğini goruştuler. Yunus Nadi ve Halide Edip, ajansın adını konuşurlarken; Turk, Ankara,Anadolu secenekleri arasından Anadolu Ajansı'nda karar kıldılar.



ANADOLU AJANSI İSMİNE NASIL KARAR VERİLDİ?

Yunus Nadi anılarında, Halide Edip ile istasyondaki mola sırasında aralarında gecen konuşmayı şoyle anlatıyor:
Mart 31, sene 920. Geyve'ye muvasalatımızın dorduncu gunu ve ucuncu sabahıdır. Bugun Ankara'ya doğru yolumuza devam edeceğiz, cunku beklediğimiz Halide Edib hanım kafilesi dun akşam ustu Geyveye geldiler.
Halide Edib hanım ile ancak Akhisar istasyonundaki bir mola sırasında ayak ustu biraz goruşebildim.
Bu konuşma sırasında Halide Edip, Anadolunun haklı davasını butun dunyaya anlatabilmek amacıyla bir ajans teşkilatı kurma onerisinde bulunur:
... gider gitmez bir ajans teşkilatı kuralım, o vasıta ile dahile ve harice soyleriz.
- Birinci şart hanımefendi. Sonra tabii bunun teferruatı gelir; mesela ilk merhalede neşriyat, ki başlı başına teşkilata ihtiyac gosterir. Sonra propagandanın envaı...
- Tabii sıra ile hepsi yapılır. Fakat benim fikrimce ilk iş ajans olmalıdır. Hatta isterseniz adını burada koyuverelim: Mesela Turk Ajansı, mesela Ankara Ajansı, mesela Anadolu Ajansı... daha da bulunabilir.
- Bana (Anadolu Ajansı) en iyi bir isim gibi gorunuyor.
- Bana da oyle. Değil mi, evvela kendini ve mumkunse butun vatanı kurtaracak olan Anadoludur. O halde kararımızı vermiş olalım: Anadolu Ajansı...
- Evet Anadolu Ajansı hanımefendi...


Ateş Altında Haber Yolculuğu

Anadolu Ajansının ateş altındaki haber yolculuğu da Yunus Nadi ile Halide Edip'in, Geyve'nin Akhisar kazası istasyonunda yaptıkları, işte bu konuşmayla başladı.


Kafile Ankara'ya 1 Nisan 1920�de ulaştı. Yunus Nadi'nin ifadesiyle 4 veya 5 Nisan akşamı Mustafa Kemal Paşanın karargahı ''Ziraat Mektebi''nde (şimdi Devlet Meteoroloji İşleri Genel Mudurluğu), yemekten sonra Anadolu Ajansının kurulması gundeme getirildi.



Tarihi Genelge

Bu toplantının sabahı ise 6 Nisan 1920'de Anadolu Ajansının kuruluşu gercekleştirildi. Mustafa Kemal, Anadolu Ajansının kuruluşunu duyurmak icin hemen harekete gecti. Mustafa Kemal Paşa, Heyeti Temsiliye adına bu calışmaları bizzat yapmakla, hem Anadolu Ajansının ustleneceği işleve verdiği onemi gostermekte hem de daha başından ona etkinlik kazandırmayı amaclamaktaydı. Mustafa Kemal, Milli Mucadelenin ateşini tutuşturduğu butun yurda; askeri ve sivil makamlara gonderdiği tarihi genelge ile Anadolu Ajansının kuruluşunu duyurmakla kalmadı; girişilen mucadelenin ic ve dış kamuoyuna duyurulmasının onemine de işaret etti.
Anadolu Ajansının kurulduğuna ilişkin tarihi genelgenin ulaştırıldığı sivil merkezlerden biri de Sivas Kadınlar Cemiyeti'ydi. Gunumuz Turkcesiyle bu telgraf şoyle:

Alıntı:


İslamın canevi olan Osmanlı Saltanatı merkezinin duşman işgaline gecmesi, butun ulke ve ulusumuzun en buyuk tehliaaale karşılaşması sonucu olarak butun Rumeli ve Anadolunun giriştiği ulusal ve kutsal savaşım sırasında, Musluman kişilerin ic ve dış en doğru havadis ile aydınlanmalarının zorunlu bir gereksinme olduğu onemle goz onune alınmış, bunun sonucu, burada en yetkili kişilerden oluşan bir ozel kurul yonetiminde, (Anadolu Ajansı) adı altında bir kurum kurulmuştur. Anadolu Ajansının en hızlı araclarla vereceği havadis ve bilgi aslında, Temsilciler Kurulumuzun belgeli ve asıl kaynaklarının sonucu olacağı icin, bu ajans bildirimlerinin oraca ve ozellikle Mudafaa i Hukuk orgutumuzce dahi secilecek caddelere ve toplanılacak yerlere asılması, dağıtımı, dahası bucak ve koylere dek ulaştırılması yolunda, olabildiğince cok yayınlanabilmesi icin ivedili duzenlemeler
yapılması, sonucundan da bilgi verilmesi onemle rica olunur. 8.4.36 (20)



Mustafa Kemal Paşanın genelgesi dikkatle okununca, goruluyor ki, yalnızca havadis değil, en doğru havadis uzerinde durulmaktadır. Mustafa Kemal Paşanın, Anadolu Ajansının en hızlı araclarla vereceği havadis derken altını cizdiği konu, haber ajanslarının uyması gereken evrensel ilkelerin başında gelir: Bunlar, haber ajanslarının doğru,tam ve objektif haberleri, hızlı bicimde iletme zorunluluğudur. Ve zaman icinde; Anadolu Ajansının, kuruluşundaki bu ilkelerden hic ayrılmadığı gorulecektir.





Anadolu Ajansı Calışmalarına Başlıyor


Kuruluşu tum yurda duyurulan Anadolu Ajansı, bir sure Halide Edip'in de sozunu ettiği Mustafa Kemal Paşanın karargahı konumundaki; şimdi Devlet Meteoroloji İşleri Genel Mudurluğu olan Ziraat Mektebinde ayrılan bir odada calışmalarını yuruttu. Yunus Nadi de Ajansın ilk calışmalarını anlatırken, Hakimiyeti Milliye'ye yeni bir ruh ve şekil vermeye calıştığından soz ettikten sonra, Ajansın ilk gunlerinde yapılanları şoyle anlatıyor:
Aynı zamanda Halide Edip hanımla Anadolu Ajansının servislerini yapmağa başladık. O sene Ankara'nın kırk ikindi yağmurları kesretle yağıyor ve adeta bazen kış manzarası verdiği oluyordu. Ajans icin Paşanın karargahı olan Ziraat Mektebinde bir oda olarak merkez ittihaz ettik. Her gun oraya cıkıyorum ve Halide hanımla calışıyoruz. Bu işte cok gecmeden İstanbul mebusu Ali Rıza beyde bize iltihak etti.

AJANS'IN İLK GUNLERİ

Halide Edip de Ankaraya geldiğinin beşinci gunu Karargahta, dar ve uzun odalardan birinin kendisine ayrıldığını anlatıyor. Buranın eşyası, dosya rafları, sandalye, iki masa ve eski bir yazı makinesinden ibarettir. Halide Edip, Anadolu Ajansının ilk burosu sayılabilecek bu odada, daha once sozunu ettiği İngilizce gazetelerin siyasete ilişkin kısımlarını tercume ediyor, Mustafa Kemal Paşanın katibi Hayati Beyin getirdiği telgraflar arasından Anadolu Ajansı veya Hakimiyeti Milliye gazetesi icin gerekli parcaları kesiyor, bundan başka da Mustafa Kemal'in diğer haberleşmelerine ilişkin yazıları hazırlıyordu. Bu işlerde Halide Edip'e, Afganistandan gelmiş, Abdurrahman adında, bir parmağıyla, fakat başarıyla yazı makinesi kullanabilen genc bir Afgan yardım ediyordu7.
Ajans, Ziraat Mektebinden sonra, Ulus'ta Oğretmen Okulu binasının bodrum katında calışmalarını yuruttu ve calışmalarını birkac yer değiştirerek surdurdukten sonra da akıbeti bilinmeyen Samanpazarı'ndaki iki katlı binaya taşındı.



İlk Haberler


AA'nın ic ve dış dunya haberleri, 12 Nisan 1920'den itibaren, Mustafa Kemal'in, Halide Edip'e Osmanlı Bankasından temin edeceğini vaat ettiği daktilo makinesiyle yazılarak, Anadolu Ajansı Tebligatı başlığı altında kamuoyuna duyuruldu. Anadolu Ajansının gorevine başladığını duyurduğu ve ilk haberlerin yer aldığı, Anadolu Halkına Cağrı niteliği taşıyan 12 Nisan 1920 tarihli yayının ilk paragrafı şoyleydi:

Alıntı:
Anadolu Ajansı


Devlet Merkezimizin duşman işgali altına gecmesi uzerine Anadolu ve Rumelinin Mudafaa-i Hukuk azim ve kararlılığı icinde yiğitce harekete gectiği şu sıralarda din ve vatan kardeşlerimizin en doğru haber ve bilgiler alabilmelerini sağlamak icin kurulan Anadolu Ajansı bugunden itibaren goreve başlıyor. Bugun alınan haber ve bilgilerin oralarda da mumkun olduğu kadar fazla kimse tarafından okunup bilinmesi gereğini arz ve acıklamağa yer yoktur. Bu amacla oralarda dahi ozel orgutler meydana getirerek her gun vereceğimiz bilgilerin telgrafhane kapılarında siyah levhalar uzerine yazılması ve yeterli arac olan yerlerde basılması, yayınlanması ve dağıtılması, nahiyelere ve hatta koylere kadar gonderilmesi hususlarının yerine getirilmesini hepinizin vatan ve millet sevgisinden ve yardımlarından rica ederiz. Bu başlangıctan sonra, bugunku son bilgiler aşağıdadır: (...)12 Nisan 1920





TEKELİ, Safa: Ataturk ve Anadolu Ajansı
__________________