Ozon tabakası nasıl oluştu?



Yaşam ortaya cıkmadan once, karbon dioksit, nitrojen ve diğer ağır gazlar, Dunya’nın manto tabakası ve yer kabuğu tarafından ortama bırakılıyordu. Bu gazlar dunyanın yercekimi kuvveti sayesinde tutuldu ve zaman icinde bir atmosfer meydana geldi.Yercekimi, metan (CH4), karbon dioksit (CO2), amonyak (NH3), hidrojen (H2), azot (N2), ve su buharının (H2O) bu şekilde atmosferde birikmesine neden oldu. Zaman icinde Dunya, su buharının yoğunlaşıp sıvı hale gelmesine olanak sağlayacak kadar soğudu. Bu durum beraberinde yağmurları ve kuvvetli kasırgaları getirdi. Surekli yağan yağmur denizlerin oluşmasını sağladı. Şiddetli kasırgalar sırasında oluşan elektrik dunyanın yuzeyini etkiledi.

Bu sırada atmosferde serbest halde hic oksijen yoktu cunku oksijen hidrojenle birleşip suyu, yer kabuğundaki başka elementlerle de birleşip demir oksitleri, silikatları, karbon dioksiti ve karbon monoksiti oluşturuyordu. Yaklaşık 2 milyar yıldan fazla bir sure boyunca oksijenin tamamı başka elementlere bağlanmış halde bulunuyordu.

İlk canlılar, atmosferde serbest oksijen bulunmadığı icin anaerobik yani oksijensiz solunum yapan canlılardı. (Canlıların ortaya cıkışlarıyla ilgili daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz “Dunya uzerinde yaşam nasıl başladı?” sorusunun cevabına goz atabilirsiniz.) Anaerobik solunumda sonra fotosentez evrimi gercekleşti, yani fotosentez yapabilen canlılar ortaya cıktı. Bu canlılar su ve karbon dioksiti kullanarak glikoz ve oksijen uretmeye başladılar. Serbest oksijen boylece atmosferin stratosfer adı verilen tabakasında birikmeye başladı. Morotesi ışınlar, bu tabakadaki oksijen molekullerine (O2) carparak bu molekullerin iki oksijen atomuna (O + O) bolunmesi sebep oldu. Bu oksijen atomları da oksijen molekulleriyle birleşerek ozonu oluşturdular. (O + O2 › O3). Ozon tabakası bu şekilde oluştu. Ayrıca bu tepkimeler gunumuzde de aynı şekilde oluşmakta. Ozon tabakasının ustunde yeterince oksijen bulunmadığı icin tabakanın kalınlığı sınırlı. Daha alt tabakalara da morotesi ışınlar ulaşamıyor.



Ben şunu oğrenmek istiyorum ozon tabakası delinirse olur muyuz ve neden?


Her yıl, guney yarımkurenin bahar aylarında, Antarktika Kıtası uzerinde ozon tabakasının derişimi onemli olcude azalıyor. Ozon tabakasındaki “delik” işte bu incelmeye verilen ad. Ozon tabakasındaki incelme, genelde kuresel ısınmayla karıştırılıyor; gercekte bu farklı bir konu. Ancak, insan etkinliklerinin cevre uzerindeki olumsuz etkisinin onemli bir gostergesi. Ozon tabakasındaki incelmenin en onemli sonucu, yeryuzune ulaşan ve canlılar icin tehlikeli olan morotesi ışınımın artması.
__________________