Alfabe;bir dildeki sesleri karşılayan simgelerin (harflerin) oluşturduğu, belirli sırası olan işaretler topluluğudur. Alfabe terimi, kokeni Sami olan Yunan alfabesinin ilk iki harfi alfa ve beta?dan turemiştir. Alfabe yalnız sessiz harflerden oluşan Kuzey Sami yazısına bağımlı bir Yunan buluşudur. Bir dil icin ayrı ayrı zaman ve yerlerde değişik alfabeler kullanılabilir. Cunku harf denilen işaretler ?gorece?dir. Aynı ses ayrı alfabelerde değişik işaretlerle gosterilebilir. Orneklersek ?a? sesi zaman icinde değişmez ama bu ses Latin alfabesinde başka, Arap alfabesinde başka bir işaretle gosterilir. Genellikle bir ulusal alfabede ulusun dilindeki seslerin hepsi icin ayrı ayrı harfler bulunmaz, birbirine yakın sesler aynı harflerle gosterilir: Turkcede ?ke? ve ?ka? seslerinin ?k?, ?ga? ve ?ge? seslerinin ?g? harfiyle gosterilmesi gibi, kimi zaman da bir sesi iki harfle karşılanır. Turk alfabesinde ?ğ? ve ?y? harflerinin aynı yaklaşık sesi yansıtmaları gibi.

Bir dile yabancı dillerden sozcukler girdiğinde ulusal harfler bu sozcuklerin yazılışında yeterli olamayabilir. O zaman ?duzeltme işareti? denilen yardımcı işaretler kullanılır (Turkcede ?hala? ve ?hÂlÂ? sozcuklerinde olduğu gibi). Bazen de bir ulus, başka bir ulustan aldığı alfabeyi, kendi dilindeki seslere gore ekler ve işaretlerle geliştirir: Osmanlı doneminde Turklerin Arap alfabesine ekledikleri ph (o), o (ğ) u (g) harfleri Cumhuriyet doneminde kabul edilen Latin alfabesine eklenen c, ş, ğ harfleri.

Sesler harf gruplarıyla da gosterilir. Bu harf birleşimleri Avrupa dillerinde gorulen ch, tch, tsch (hepsi c sesi icin) birleşimleriyle orneklenebilir.

Bir ulusun kullandığı alfabe genellikle, o ulusun toplumsal ve dinsel yaşamına bağlıdır. Slav ulusları dinsel nedenlerle iki ayrı alfabe kullanırlar. Katolik Hristiyan olan Polonya, Cek, Slovak, Hırvat ve Slovenler Latin alfabesini; Ortodoks Hristiyan olan Ruslar, Bulgarlar ve Sırplar Kiril alfabesini kullanırlar.

Kulturun alfabe secimine etkisi Romenlerde gorulur. Latin kokenli olan Romenler 1860?a kadar Kiril alfabesini kullandılar. 1860?ta Ortodoks dininden olmalarına karşın, Latin kokenli oluşuna dayanarak Latin alfabesini aldılar. Turkler 8. yuzyıldan beri aldıkları ve etkilendikleri kultur ve dinlere gore ceşitli alfabeler kullanmışlardır. Şamanizm, Brahmanizm, Hristiyanlık (Manihaizm), Musevi ve İslÂm dinini benimseyen Turklerin kullandıkları alfabeler şoyle sıralanabilir: Gokturk, Sogd, Budist Uygur, Brahman Uygur, Hristiyan Uygur, Manihai, İbrahi ve Arap.

Gercekte alfabe, yıllar boyu ileri duzeyde gelişmiş bir yazı bicimidir. Yazı karakteriyle ses arasındaki ilişki, geleneklere gore değişkendir ve kesin olarak saptanamaz. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, tum yazı bicimleri icin bu tanımlama doğru olmayabilir. Orneğin piktograph (resim yazı), ideograph (işaret yazı) ve hiyeroglif alfabelerinde, simgeleriyle anlamları aralarındaki temel ilişki oluşturur. Bunlar ve otekiler arasında en uygunu, alfabe yazısıdır. Cin yazısı gibi olanlar duşunulduğunde, alfabenin kolay oğrenimi yadsınamaz. Bir dilden otekine aktarımı da kolaydır. Bu yuzden 3.000 yıldan bu yana cok az değişikliğe uğramıştır.

Kokeni. En eski bilinen alfabe yazısı Yunanistan?da Pylos (Navarino), Mi-ken ve Girit?te bulunmuştur ve ÎO 2000 yılından kalmadır. Bu ilk Yunan yazısının, Fenikeli tuccarların Yunanistan?a taşıdığı Kuzey Sami yazısının değişken bir bicimi olan Kanaan alfabesinden cıkartıldığı varsayılır. Alfabenin harflerinin Yunanca adları olan alfa, beta, delta, vb yine Sami kokenli olduklarım gosterir. 1929?da Suriye kıyısındaki Ras Şamra? da (eski Ugarit) ÎO 15. yuzyıla ilişkin harflerden oluşan civiyazılı tabletler bulundu. Bunların kokeninin Kuzey Samilerden cıktığı saptandı. 1933?te Lubnan?ın Byblos Bolgesi?nde elde edilen bulgular ise İO 22. yuzyıla kadar uzanıyor ve simgeler, Mısırlıların hiyeroglif yazı turune benziyordu. Bu ve bundan sonraki buluntuların ışığı altında ceşitli kuramlar geliştirdi. Sir Arthur Evans, alfabeyi Filistinlilerin Girit?ten Filistin?e ve oradan da Fenikelilerin Yunanistan?a taşıdığı kuramını one surdu. Alan Gardener ise 1916? da Mısır?ı başlangıc yeri kabul ediyor ve Mısır hiyeroglifiyle Sami alfabesi arasında yakın ilişkiler kuruyordu. Eldeki kaynaklara gore, 4 Sami alfabesinden ?Sabaea?da 29 harf vardı ve soldan sağa, aynı zamanda sağdan sola yazılıyordu.

Yunan Alfabesi. Yunan alfabesinin iki bicimi olan Khalkidik (Kalsid) ve îonik (îon) turu, onlardan cok once uygarlık kurmuş olan Anadolu?nun batı ve kuzey halklarından alındı. Kazı bulgularından elde edilen sonuclar, Yunan ile Kuzey Sami kokenli Fenike alfabesi arasındaki yakın benzerliği ortaya cıkardı. Yunanlılar, aldıkları alfabenin 22 Sami harfinden bazısını sessiz harflere donuşturduler ve birkac harf eklediler. Yunan alfabesi iki ana bolumden oluşuyordu: Doğu ve Batı alfabesi. Her biri de kendi icinde yan bolumlere ayrılıyordu.

Latin Alfabesi. Batı Yunan ve Khalkidik alfabeleri, Etruskler aracılığıyla İtalya?ya getirildi. Umbria, Toscana ve ceşitli Alp halklarının kullandığı lehceler Etrusk kokenlidir. Latin alfabesinin oluşumuna, Etrusk dil ve uygarlığının buyuk etkisi oldu. 23 harfi iceren Latin alfabesinde Y ve Z harfleri de vardır.

Ortacağ suresince İngiliz alfabesine kadar uzanan Latin harflerine sonradan İ, J, U, V ve W katıldı.

Oteki Alfabeler. Hint alfabesinin iki kokeni vardır. Kharosthi ve Brahmi. Brahmi?nin kaynağmın kesin bilinmemesine karşın, Seba ulkesi (eski Yemen) tuccarlarının getirdiği ve Guney Sami alfabe grubundan cıktığı sanılıyor. Brahmi alfabesi, tum cağdaş Hint grubu alfabelerinin kaynağıdır. Kharosthi ise, Arami (eski Suriye) alfabesinin Hint dillerinin gereksinmesine gore değişikliğe uğramış bicimidir. Pers egemenliği doneminde batı Hindistan?da kullanıldı. Yazısı ilk kez İO 3. yuzyılda ortaya cıktı.

Sasani Krallığı doneminde Perslerin Arsakid ve Sasanilerin Pahlavi alfabeleri yan yana yururlukteydi.

Cağdaş Arap alfabesi, yine Arami alfabesinin geliştirilmiş bir bicimidir. Bir eski Arap ulkesi olan Neba?da kullanıldığı ve İO 5. yuzyıla kadar uzandığı kanıtlandı. İslÂmlığın ilk doneminde iki tur Arap alfabesi gorulur. Kûfi ve Nakşi. Birincisinin kullanımı zorluğu nedeniyle resmi amaclara bağımlı kaldı. Nakşi alfabe gelişerek bugunku cağdaş Arap alfabesini oluşturdu.

İranlılar, Turkler ve oteki bazı uluslar Arap alfabesinin uzun sure kullandılar. Ancak cağımızda, tıpkı 1928 Harf Devrimi ile kabul ettiğimiz gibi Latin ya da Yunan alfabesini kullanmaya başladılar.

Arami kayıtları, İO 800?lere kadar uzanır. Kuzey Suriye?de ilk izlerine rastlanan Arami alfabesi, Kuzey Sami alfabelerinden cok daha yaygınlaştı. Asya?da civiyazısıyla birlikte kullanıldı. Arami alfabesinin gelişmiş bicimi cağdaş İbrani ve Palymra (Suriye) alfabelerinde gorulur. Anadolu?da İO 1000 yıllarının ilk yarısında bir grup alfabenin cıktığı saptandı. Bunlardan onemli olanlar arasında Karya ve Likya alfabeleri vardı. Ote yandan Frig alfabesinin kaynağı yine Yunan alfabesine dayanır. Yunan kokeninden gelen Ermeni alfabesine, Pers egemenliği sırasında, Pers harflerinin katıldığı gorulur.

Alman (Eski Germen) bolgelerinde, Yunan alfabesine yakınlığıyla bilinen Rune alfabesinin, İtalyan kokenine dayalı olduğu tartışmalıdır. İngiltere ve İrlanda?da yaşayan Keltler, olan Ogham yazısı kulanılırdı. İki Slav alfabesi olan Kyrillik (Kiril) ve Glagolitik, 9. yuzyıla kadar uzanır. İkisi de o donemin Yunan alfabesinden turemiştir. Ancak Slav dilindeki sesleri simgelemek icin ceşitli harfler eklenmiştir. Glagolitik, alfabe 17. yuzyıla kadar Hırvatistan Bolgesi?nde yaşadı. Kiril alfabesi ise Slav dilinin kullanılan alfabesi oldu.

Turk Alfabesi. Turkiye Cumhuriyeti? nde 1928?den beri kullanılan alfabede 29 harf vardır: abccdefgğhıijklmnooprsştuuvyz. Bu 29 harf Turk kultur dilindeki 32 sesi karşılar. Değişik sesleri de karşılayan harfler şunlardır: e harfi: acık ve kapalı iki sesi karşılar (koyun eti?ndeki e acık, etmek?teki e kapalı), g harfi: ga ve ge seslerini karşılar (gazete ve gelen sozcuklerindeki gibi), k harfi: ka ve ke seslerini karşılar (karşı ve kel sozcuklerindeki gibi). Ayrıca 1 harfi de kalın 1 ve ince 1 seslerini karşılar (al ve el sozcuklerindeki gibi). Ayrıca yerel ağızlarda bulunup yazı dilinde bulunmayan kimi sesler (k ile h seslerinin karışımı olan hırıltılı h sesi ve n ile g sesinin karışımı olan sağır n sesi) alfabede gosterilmez.
__________________