Bor Tarihcesi

Bor tuzları, 4000 yıl once ilk kez Tibet?de kullanmıştır. Bor, Mısırlılarda mumyalamada, Romalılarda cam yapımında , antik cağlarda Babilliler ve Etilerde, altın ve gumuş işletmeciliğinde lehim olarak , Eski Yunan ve Romalılarda zemine serpilerek arena temizliği icin kullanılmıştır.
Bor madeni Avrupa?ya, Tibet?ten Marko Polo tarafından getirilmiştir. 875 yılında ise, Araplar ilk kez bor tuzlarından ilac yapmışlardır.
İlk borik asit; 1700 li yılların başında demir sulfat ile boraksın ısıtılması ile kimya oğretmeni William Homberg tarafından elde edilmiştir.
Elementel bor ise 1808 yılında Fransız Kimyacı Gay-Lussac ile Baron Louis Thenard ve bağımsız olarak aynı zamanda İngiliz kimyacı Sir Humpry Davy tarafından bulunmuştur.
Modern bor endustrisi ise 13. yy? da Marco Polo tarafından Tibet? ten Avrupa?ya getirilmesiyle başlamıştır. 1771 yılında, İtalya?nın Tuscani bolgesindeki sıcak su kaynaklarında Sassolit bulunduğu anlaşılmıştır. 1830 yılında İtalya?da borik asit uretimi başlamıştır.
1852? de Şili? de endustriyel anlamda ilk boraks madenciliği başlamıştır. Nevada, Calıfornia, Caliko Moutain ve Kramer yoresindeki yatakların bulunarak işletilmeye alınmasıyla ABD dunya bor gereksinimini karşılayan birinci ulke haline gelmiştir..
Turkiye? de ilk işletmenin 1861 yılında cıkartılan Maadin Nizannamesi uyarınca 1865 yılında bir Fransız şirketine 20 senelik işletme imtiyazı verilmesiyle başladığı bilinmektedir.


İLK BOR MADENİNİN ANADOLUDAKİ KEŞFİ :

1850 yılında, Fransız muhendis Camille Desmazures?e İstanbul?da alcı taşından yapılmış bir heykel hediye edilmiştir. Fransız muhendis Desmazures, heykel uzerinde yaptırdığı analiz sonucunda, heykelin yuksek oranda boraks icerdiği anlamıştır. Bu şekilde, Anadolu?da bor madeninin varlığı
ortaya cıkmıştır. Heykelin yapıldığı madenin geldiği yore ise, Balıkesir?in Susurluk ilcesinin Sultan Cayırı?dır. Desmazures, Anadolu?da pandermit adı verilen bor madenine ulaşmış oldu.. Desmazures ve ortağı Groppler, Pandermit madenini 20 sene sureyle alcı taşı olarak Avrupa?ya satmışlardır. Boraks uzerindeki bu oyun, uzun yıllar bu şekilde surmuştur.
Osmanlılarca, Bu cevherin bor madeni olduğunun anlaşılması uzerine, bu kez de yabancılar cevheri, buğdaylar altında yurt dışına kacırılmaya devam etmişlerdir. Bu kurulan duzene, kapitulasyon sarmalında olan Osmanlı Hukumetinin karşı cıkması olanaksızdı.. Cunku yabancı ulkelerin Elcileri ve onların atadığı Komiserler, Osmanlı İmparatorluğu?nu idare ediyorlardı.


ANADOLU BOR MADENİ UZERİNDE OYNANAN OYUNLAR :

Bu arada icimizden olanlar acaba ne yapıyorlardı? Ermeni vatandaşlarımızdan Artin Dadyan Paşa Dışişleri Muşteşarı, Agop Kazasyan Paşa once Hazine Bakanı sonra da Maliye Bakanı olmuştur. Sakız Ohannes Paşa ise, sırayla Dışişleri Bakanlığı Ozel Kalemi sonra da Hazine Bakanı olmuştur. Osmanlı?nın Ermeni Bakanları, Yerli şirketlere işletme ruhsatı vermeyip Yabancı şirketlere veriyorlardı.


ANADOLU MADENLERİ UZERİNDE YAPILAN ULUSAL MUCADELE

1919?dan 1923 yılına kadar ulusal Kurtuluş Savaşı veren Turk ulusu, 1923?den sonra Anadolu?daki yabancı kumpanyalardan kurtulma savaşı vermiştir. Bu savaş, Osmanlı borclarının kontrolu amacıyla kurulmuş olan Duyun-u Umumiye ve Galata bankerlerine karşı verilmekteydi. Doğal kaynaklarımız
olan madenlerimiz, yabancıların alacakları karşılığı korkunc bir şekilde talan edilmiştir. Bu talanı, Cumhuriyet oncesi kurulan demiryolu guzergahını inceleyerek de gorebiliriz. Demiryollarının,
Ankara?ya giderken Balıkesir?i dolaşmasındaki erek neydi? Yabancı şirketler, demiryolu hatları boyunca aldıkları ruhsatlarla, maden işletmeciliği yapmışlardır.
Turk Bor madenleri, 1904 yılında İngiliz William Vitaler?e gecmiştir. Yabancı Şirketlerce, Anadolu?da Boraks madeni cıkartılmasına Cumhuriyet devrinde de devam etmiştir. 1927 tarihinde ise, Turk bor madenleri John Oved Rıd?e daha sonra da Lord Meven Mervil?in eline gecmiştir. 1938 yılında ise, Desmont Abel Smith elinde bulunan Boraks Madenlerini, Dunya Tekeli US Borax Consolidated Ltd?ye devretmiştir. Turk Bor Madenlerinin Ulusal Kurumlara gecişi Bor madeni uzerindeki Amerikan ? İngiliz egemenliği, ancak 1935?de kurulan ulusal kurumumuz ETİBANK sayesinde kırılır.
1950 yılına kadar, US Borax Turkiye`deki tek bor ureticidir. US Borax, 2. Dunya Savaşı sırasında Turkiye?den yılda 15-16 bin ton ihracat yapmıştır. Ama aynı şirket, Turklerin Almanya?ya satış yapmasını engellemiştir. Turkiye?nin Bor ihracatı, 2000 tona duşurulmuştur.
1955 yılında US Borax, Turklere %2 hissesini vererek, Turk Borax Madenciliği adını almıştır. Bu şirkette calışan ambar memuru Huseyin Zeren, Turk Muhendislerin, yabancılarla yaptığı işbirliğini ortaya cıkarmıştır.
1956 tarihinde Kutahya Emet?te bor madeni bulundu. 1959 yılında ise, Kırka bolgesinde, Mortaş grubu (Yırcalı), Turk Borax (US Borax) ve Maden Tetkik Araştıma (MTA) bor araştırıyordu. Bu sahada araştırma yapan MTA?lı muhendis Sefer Demircan ise, bolgedeki ilk tinkal cevherini bulmuştur. Demircan, Rezervi MTA?ya bildireceğine Sırrı Yırcalı?ya bildirmiştir. Yırcalı (Mortaş), bir cok bor maden sahasını kapatarak, US Borax?la ortaklık ilişkisini girdi. Bu ortaklık, maden meslek dergisi olan?Metal Bulletin?de de ilan edildi.
__________________