Niğde Adı Nereden Geliyor?

Kentin en eski adının Nahita veya Nekide olduğu sanılıyor. Bu addan ilk once unlu tarihci İbn Bibi bahsetmiştir. 14. yuzyılda Nakide kelimesi Nikde,Nigde okunacak şekilde yazılmış, Cumhuriyet doneminde de Niğde şekline cevrilmiştir.

Tarihin İlk İzleri: Niğde'nin tarihi ile ilk buluntular, neolitik doneme(M.O. 7250-5500) rastlar. Bunlar Bor Bahceli Kasabası Roma Havuzu yakınındaki Koşk Hoyuk'ten ve Bor Pınarbaşı Hoyuğunden cıkartılan eserlerdir. Anadolu'da Hitit donemi olarak isimlendirilen M.O. 2000-7000 yıllarına ait eserler ise Komurcu Koyu Golludağ Orenyeri'nden cıkartılmıştır. Helenistik donemde ise (M.O.330-30) Niğde bolgesi Buyuk İskender'in komutanlarından Eumenes'in kurduğu Bergama Krallığı'na dahil olmuştur. Tepe Bağları ve Ulukışla Porsuk Hoyuk kazılarından bu doneme ait eserler cıkartılmıştır.

Roma İmparatorluğu Zamanı: M.O. 30 - MS. 395 yıllarını kapsayan Roma devrinde Niğde bolgesi tarihinin en onemli konumlarından birini yaşamıştır. Bu donemde Tyana(Kemerhisar Kasabası) cevresinde yoğun bir yapılaşma gorulur. Saraylar,mabedler,su kemerleri ve yerleşim birimleriyle oldukca buyuk bir kent konumuna getirilmiştir. M.S. 395 yılında ise Anadolu Bizans hukumdarlığı altına girmiştir. Ozellikle Kapadokya ve Ihlara Bolgesi bu donemi yansıtır. Niğde bolgesi Bizans hukumdarlığında iken Sasani,Pers ve Arabların istilalarına uğramıştır. Tyana kenti 931 yılındaki Arap İstilası sonucu buyuk olcude yıkılmıştır. Bu donemin en guzel ve gorkemli eserlerinden birisi Gumuşler Kasabası yakınındaki Gumuşler Orenyeri ve Manastırıdır.

Turklerin Egemenliği Başlıyor: 1166 ve onu takip eden yıllarda Niğde Yoresi Turklerin eline gecmiştir. Ozellikle Anadolu Selcuklular'dan I.Alaeddin Keykubat zamanında parlak bir donem daha yaşanmıştır. Donemin valisi Zeyneddin Beşare'nin yaptırdığı Alaedin Camii(1223) ve daha sonra yaptırılan Hudavent Hatun Turbesi(1312) donemin gunumuze bıraktığı miraslardandır. Anadolu Selcukluları Kosedağ Savaşında(1243) Moğollara yenilence bolge Moğolların uc beyliği olan İlhanlıların idaresine gecmiştir. 1357 yılında ise Karamanoğulları bolgenin yeni sahibi olmuşlar ve Akmedrese'yi yapmışlardır(1409). 1471 yılında ise Fatih Sultan Mehmet Karamanoğullarını yenilgiye uğratarak Niğde'yi ve diğer bolgeleri almıştır. Osmanlı doneminde Niğde eski onemini buyuk olcude yitirmiştir. Cumhuriyetin kurulmasıyla 1923 yılında il statusune kavuşmuştur.

NİĞDE'NİN COĞRAFİ YAPISI

Coğrafi Konumu:

Niğde İli:İc Anadolu bolgesinin guneydoğusunda Orta Toroslar icinde yer alan Bolkarlar ve Aladağların kuzeye kıvrımlanarak sokuldukları alanın kuzeyinde kalır. 7.312 kilometrekare alana sahip Niğde ilinin denizden yuksekliği 1.300 metredir. Batı kesimler dalgalı duzluk, diğer kesimler ise dağlık bir yapıya sahiptir. Kuzeybatıda Aksaray, kuzeyde Nevşehir, kuzeydoğuda Kayseri, batı ve guneybatıda Konya, guneyde İcel, guneydoğu ve doğuda Adana illeri ile komşudur.

Matematiksel Konumu:
37 derece 25 dakika kuzey ve 38 derece 58 dakika kuzey paralelleri ile, batıda 33 derece 10 dakika batı ve 35 derece 25 dakika batı merdiyenleri arasında yer almaktadır.

İklim:
Niğde ilinde bozkır iklimi hukum surer. Ortalama yıllık yağış 349 mm.dir. Bu yağışın buyuk bolumu kış aylarında meydana gelir. Turkiye'nin en az yağış alan bolgelerinden biridir. Bugune değin olculen en duşuk sıcaklık -27 derecedir(5 Ocak 1942), olculen en yuksek sıcaklık ise 38 derecedir;(30 Temmuz 1962).

Dağlar:
İlin guney ve guneydoğu sınırlarını Bolkar Dağları oluşturmaktadır. bolkarların en yuksek noktası 3.524 metre ile Medetsiz tepesidir. Torosların diğer bir kolu olan aladağlar ise ilin doğusunda bulunmaktadır. Kayseri ve Adana illeri ile sınırı belirleyen Aladağların en yuksek noktası ise 3.756 metre ile Demirkazık zirvesidir. Niğde'nin kuzeybatı kesimini Melendiz dağları kaplamaktadır. Beşparmak tepesi 2.963 metre ile Melendiz dağlarının en yuksek noktasıdır, Golludağ ise 2.172 metredir ve ilin yine kuzeybatısında yer alır. Niğde ilinin batı kesimini kaplayan Hasan Dağı 3.253 metredir ve Aksaray ili sınırında yer alır.

Ovalar:
İlin onemli ovaları ise; ortalama 1.350 m yukseklikteki Misli Ovası, 1.400 metre yukseklikteki Melendiz Ovası, 1.100 metre yukseklikteki Altınhisar Ovası ve 1.100 metre yukseklikteki Bor Ovası'dır.

Vadiler:
Camardı Ecemiş Vadisi, Ciftlik Nar Vadisi ve Niğde Karasu Vadileri ilin başlıca vadileridir.

Akarsular:
Karasu, Melendiz Cayı, Uluırmak ve Cakıt Cayı başlıca akarsulardır. Ecemiş ve Cakıt Suyu, sularını Cukurovaya akıtır. Uluırmak'ın suyu Ihlara Vadisi'ne ulaşır. Karasu ise Akkaya Barajı'nı besler.

Goller:
Aladağlar ve Bolkarlar uzerinde buzul aşınmasıyla oluşmuş bircok gol bulunmaktadır. Akgol, Alagol, Cinigol, Yedigoller ve Karagol bunların başlıcalarıdır. Narlıgol ise cokme neticesinde oluşmuştur.Golludağ uzerinde bir krater golu bulunmaktadır.

Barajlar:
Karapınar ve Baldıra dereleri ile beslenen Gebere Barajı, Gumuşler ve cevresini sulamak icin kurulmuş Gumuşler Barajı, Bor ovasını sulamak amacıyla yapılmış Akkaya Barajı.

Bitki Ortusu:
Yağışların azlığı sebebiyle ormanlık bolge azdır. Ormanlar Toroslar bolgesinde, Hasan ve Melendiz dağlarının yuksek yamaclarında bulunur.

Yeraltı Zenginlikleri:
Hasandağı, Melendiz ve Erciyes dağlarından kaynaklanan malzemeler bolgenin kuzey ve kuzeydoğusunu yorgan gibi ortmuştur. Bu jeolojik yapı yer altına zenginlik getirmiştir. Bakır, cinko, demir, civa, altın ve gumuş başta olmak uzere bol miktarda metalik maddeler bulunmaktadır. Ayrıca sıcak su kaynakları ve karbondioksit kaynakları acısından zengin bir yapı mevcuttur

MİLLİ MUCADELE DONEMİNDE

Coğrafi konumu itibariyle Niğde, Akdeniz bolgesini Orta Anadolu'ya ve Sivas başyaylasına dolayısıyla Doğu Anadolu'ya, Ereğli ve Ankara yolları ile de Batı ve Karadeniz bolgelerine bağlayan iki cok onemli boğazı kontrol altında tutmakta idi. Bunlardan birincisi Gulek Boğazı, ikincisi ise Zamantı-Yahyalı yolu idi.

Cukurova bolgesi işgale başlanır başlanmaz Niğde’de bulunan 41 nci Tumen’in mevcut askerleri ve Niğde, Bor ve Pozantı gonullulerinin oluşturdukları Kuvayı Milliye, Pozantı’nın olası bir işgale karşı muhafazası icin bolgeye yerleşti. Stratejik noktaları kontrol altına aldı ve buradan gelecek herhangi bir duşman saldırısını bertaraf etmeye hazır bir konuma geldi. Bu iyi tahkimat ve konuşlanma sayesinde bu bolgeden duşman girememiştir.

Pozantı’da alınan bu tedbirlerin diğer bir geciş yolu olan Zamantı-Yahyalı yolu uzerinde de alınması gerekiyordu. Fransızların Kozan’ı ele gecirdikten sonra yukarıdaki yol ile Aladağlar’ı aşıp Orta Anadolu’ya girecekleri anlaşılınca, hemen bu bolgede faaliyetler başladı. Aladağlar’ın gerek guneyi, gerekse kuzeyinde hızlı bir harekete girişildi.

1920 yılı Kasım ayı başlarında Yahyalı’da adı gecen yolu kontrol altında tutacak 50 kişilik bir birlik oluşturuldu. Bu birliğin komuta kademesi, askerinin bir kısmı ile silah ve muhimmatını Niğde ‘den temin ediyordu.

Fransızların ilerleme ihtimalleri arttıkca bu yoldaki tahkimat ve alınan tedbirlerde artıyordu. Nitekim 20 nci Kolordu Komutanı A.Fuad Bey’in Cukurova Bolge Komutanı Kemal Bey’e verdiği emirde;

“Niğde Bolgesinde tertip edilen mufrezeler, kararlaştırıldığı gibi Karaisalı bolgesine gideceklerdir. Yahyalı’da bir nizamiye boluğu ile milli mufrezeler, Sis dolaylarına hareket edeceklerdir...”

Alınan bu tedbirlere rağmen, bazı Ermenilerin onculuk ettiği bir grup Fransız oncu birliği Ulupınar Koyu yakınlarındaki bir mağraya kadar ulaşabildiler ve burayı karakol yaparak bir muddet burada kalmaya calıştılar. Bunu haber alan 41 nci Tumen Komutanlığı, Şukru Efendi komutasındaki bir taburu bolgeye gonderdi. Anılan birlik Yahyalı’ya ulaşınca Ulucami yanındaki medreseyi kendisine karargah yaptı, cevre koyler, aşiretler ve Yahyalı ahalisini teşkilatlandırarak bir strateji hazırlamaya başladı. 41 nci Tumen Komutan Yardımcısı Yarbay Mumtaz Bey’in bolgeye gelip komutayı ele almasından hemen sonra başlayan catışma kısa surede başarıya ulaştı, duşman askeri imha edilmişti. Fransızlara yardım eden Ermenilerin pek coğu bu catışmada Fransızlarla birlikte muamele gorduler, geriye kalanlar ise bolgeyi terk ettiler.

Stratejik olarak bu askeri tedbirleri başarıyla uygulayan Niğde teşkilatı aynı zamanda bolgede meydana gelebilecek anarşik eşkıya hareketlerine karşı da icabeden tedbirleri aldı. Bu suretle Niğde ve civarında Turkiye geneli itibariyle yuksek bir ortalamada bulunan gayr-i muslimlerin olası taşkınlıkları ve ic isyanlarına karşı da gereken tedbirler alınmıştı.

Bilindiği uzere bu donemde cephede eksikliği hissedilen yeğane şey, muhimmat ve erzak idi. Bunların temini hususunda Buyuk Millet Meclisi tarafından ilan edilen Tekalif-i Milliye Kanunu herkesin malumudur. Bu buyuk ihtiyac, butun yurt capında hamiyetperver insanlarımız tarafından karşılanmaya calışıldı. Bu hususta da Niğde uzerine duşen vazifeyi hakkıyla yerine getirdi. Gıda maddeleri olarak ozellikle buğday, arpa, baklagiller, soğan vs. gibi temel besin maddeleri ihtiyac duyulan yerlere gonderildi. Niğde’den yapılan bu hayiti destek Mustafa Kemal tarafından yollanan takdirnamelerle odullendirilmiştir.

Niğde’den yapılan lojistik destek sadece gıda maddeleriyle sınırlı kalmadı. Nakil Vasıtaları, arac-gerec ve giyecek maddeleriyle de devam etti. Niğde’nin yetiştirdiği emekli veya terhis olmuş subay, er vs. askerlerde gonullu birlikler olarak Batı ve Adana cephelerinde vuruşmuşlardır. Niğde, gerek Heyet-i Temsiliye doneminde, gerekse Buyuk Millet Meclisi doneminde Anadolu hareketini gonulden desteklemiş ve bu desteğini Sivas ve Ankara’ya gonderdiği delegelerle de ispatlamıştır.

CUMHURİYET DONEMİ

Osmanlı’nın cokuş donemi ile başlayan ve cok uzun zamandır suregelen kargaşa ve belirsizlik, Milli Mucadele ile başlayan, Cumhuriyetle devam eden yeni donemde son buldu. Cumhuriyetle başlayan istikrar, butun Turkiye’de olduğu gibi, Niğde’de de bayındırlık, eğitim, sağlık, sosyal ve kulturel alanlarda buyuk gelişmeleri beraberinde getirdi.
Buyuk bir kasaba goruntusunde olan Niğde Merkezi Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren yapılan değerli calışmalarla cehresini değiştirmeye başladı.
Ataturk ve O’nun kurduğu Cumhuriyeti gonulden benimseyen, her zaman ona desteğini devam ettiren İllerin başında Niğde gelmektedir. Cumhuriyetin ilan edildiği gun bu mutlu gunu top atışlarıyla kutlayan ilk şehir Niğde’dir.

GEZÎ VE MESÎRE ALANLARI

1. Kayardı Bağları Mesire Alanı
İl merkezinin 2km. batısında, Ha¬mamlı Koyu'ne kadar devam eden, Uzandı Deresi kenarındaki yeşillik alandır ve gezi-mesire icin cok elverişli bir bolgedir.

2. Fertek Fatih Parkı (Mandilmos)
İl merkezine 10 km. mesafedeki Fertek Kasabası'ndadır. Belediye tarafından yapılan cevre duzenlemeleriyle, mesire icin uygundur.

3. Bahceli Gezi ve Mesire Alanı
Bor îlcesi sınırları icindeki. Bahceli Kasabası'na cok yakın bir alandır. Niğde'nin cok onemli tarihi değerlerinden biri olan Roma Havuzu etrafın¬daki yeşil alan, mesire yeri olarak kul¬lanılmaktadır. Bu bolge yakın bir za¬manda cevre duzenlemesi yapılarak, geniş halk kitlelerinin kullanımına acılacaktır. Ayrıca bolgeye 2 km. uzaklıktaki Kemerhisar Kasabası'nda bulunan M.S. II. yuzyıl Roma Donemi eserleri olan Su Kemerleri ile bir¬likte Roma Havuzu cok onemli bir gezi bolgesidir.

4. Gebere Barajı Mesire Alanı
İl Merkezinin 12 km kuzeyindeki ba¬raj goletinin cevresindeki bolgedir.

5. Gumuşler Barajı Mesire Alanı
İl merkezine 9 km. uzaklıktaki Gumuşler Kasabasına yakın baraj goletinin cevresindeki bolgedir.

6. Ketencimen Mesire Alanı
Niğde ve Ciftlik İlcesi sınırları arasında, Tepekoy’e yakın konumdaki bolgedir.

7. Demirkazık Gezi ve Mesire Alanı
Dağcılık ve Kış Turizmi acısından onem taşıyan Aladağlar’ın eteklerinden gecen Ecemiş Cayı ve Demirkazık Dağevi cevresindeki bolge, mesire alanı olarak kullanılmaktadır. Dağevinden başlayıp Kayseri-Yahyalı Kapuzbaşı Şelaleleri’nde son bulan trekking ve gezi rotası, Niğde turizmi acısından buyuk onem taşır. Camardı İlcesi’ndedir.

8. Darboğaz-Meydan Gezi ve Mesire Alanı
Yine dağcılık ve kış turizmi acısından onem taşıyan bir bolgedir. Ulukışla İlcesi sınırları icinde bulunan Bolkarlar da trekking icin oldukca elverişlidir. Darboğaz Kasabası cevresin ve kasabaya 8 km. uzaklıktaki Meydan Yaylası mesire alanı olarak kullanılmaktadır.

Kaynak : Ansiklopedi.
__________________