LİTOSFER

Yeryuvarı dıştan ice doğru ceşitli bileşim ve fiziksel ozelliklerdeki kalın katmanlardan yapılmıştır. Bu katmanlardan herbiri kuresel şekillidir.En dıştan ice doğru sırasıyla atmosfer(hava kure), biyosfer(canlı kure),hidrosfer(su kure) ve litosfer(kayac kure) yer alır. Litosfer'in altında ise,, Pirosfer ve Barisfer bulunmaktadır. Litosferde Si ve Al maddelerinin yoğunluğundan, bu tabakaya Sial adıda verilir. Barisfer + Pirosfer = Endosfer adı verilir.
Yeryuzunun 100 km derinliğinden başlayarak manto icindeki kayaclar sağlamlıklarını buyuk olcude kaybedecek kadar yuksek sıcaklığa ulaşırlar.Kayacların karamela veya zift gibi plastik,kolayca şekil değiştirebilen hale geldikleri bolgelere Astenosfer(zayıf kure) denir.Astenosfer 350 km. derinliğe kadar uzanır.Astenosfer uzerinde dışa doğru yaklaşık 100 km. kalınlığında katı yer katmanını oluşturan kayaclar, plastik astenosferden daha sert ve rijittir.Bu sert dış bolgeye Litosfer(kayac kure) denir.Litosfer,okyanus tabanlarında yaklaşık 70 km.,kıtalarda ise 100 km. kalınlıkta olabilir.Levha (plaka) adı verilen ve buyuk kırık zonlarıyla sınırlanan cok sayıda mozaik şeklindeki parcalardan oluşmuştur.Yeryuvarında litosferik levhalar,yine ust mantoya ait olan ve 70-100 km. derinden başlayıp 200 km. derine kadar inen ve duşuk hız zonu olarak nitelenen astenosfer uzerinde yuzer durumdadır.

Şimdi bu on bilgiden sonra yeryuvarın yapısını ve levha hareketlerini biraz detaylıca irdeleyelim:

Yerkure’nin ici ile ilgili bilgilerimiz en ust katmanlar dışında ikinci elden. Yerbilim (jeoloji) calışmaları ile yapısı anlaşılmaya calışılan Yerkure’ye ait bilgilerin coğu, sismik dalgaların incelenmesi sayesinde elde ediliyor. Depremler sonucu oluşan doğal veya bilim adamlarının oluşturduğu yapay sismik dalgaların, farklı yapılardaki katmanlarda farklı davrandıkları biliniyor. Yerkure icinde hareket eden bu dalgaların davranışlarının incelenmesi sonucunda Yerkure’nin ic yapısı anlaşılabiliyor.

Yerkure’nin merkezinde katı haldeki nikel ve demirden oluşan İc Cekirdek (Inner Core) bulunuyor. Bu cekirdeği cevreleyen Dış Cekirdek (Outer Core) ise, icindeki sulfur ve oksijen nedeniyle ergime noktası duştuğu icin sıvı halde bulunan nikel ve demirden oluşuyor. 4.5 milyar yıldır soğumasına rağmen hala cok sıcak olan cekirdek, Yerkure’nin manyetik alanının oluşmasındaki etken. Daha sonra gelen ve Alt Manto ve Ust Manto diye ikiye ayrılan Manto (Mantle) ise, kısmen ya da tumuyle eriyik durumdaki kayaclardan oluşan magmayı iceriyor. Demir, magnezyum, silikon ve oksijence zengin mineralleri iceren Manto’dan sonra, bu katmanların en incesi olan ve okyanuslar ile kıtaları barındıran Yerkabuğu (Crust) bulunuyor. Oksijen ve silikonca zengin Yerkabuğu’nda, okyanus tabanlarını oluşturan bazalt, en cok bulunan kayac. Kıtalardan oluşan kabuk kısmı ise bazalt ile daha az yoğun olan granit, kumtaşı, kirectaşı gibi kayacları barındırıyor.

[IMG]http://img529.**************/img529/1963/yerwu2.gif[/IMG]

Yerkure’nin ust katmanları fiziksel olarak ayrı bir bolumlemeyle de incelenebilir. Litosfer (taşkure) adı verilen sert katman, Yerkabuğu ve Ust Manto’nun en ust kısmından oluşur. Astenosfer ise Litosfer’in altındaki, plastik ozellikleri gosteren akışkan Ust Manto bolumudur. Litosfer tek parca değildir, okyanus ve kıtaların sınırlarından farklı şekilde levhalara bolunmuştur.

[IMG]http://img518.**************/img518/7086/resim21mi4.gif[/IMG]


Manto katmanı, yeryuzundeki hareketliliğin en buyuk nedenidir. Manto’nun alt bolumleri ust bolumlerine gore cok daha sıcaktır. Burada oluşan konveksiyonda, daha sıcak olan magma yukselir, soğur, katılaşır ve Ust Manto’daki daha soğuk kayaların batmasına neden olur. Batan bu kayalar, tekrar ısınır, ergir ve yukselir. Henuz tam anlamıyla modellenemeyen bu devinim, Litosfer’deki levhaların hareket etmesine neden olur.