Dunyanın ic yapısı konusunda, jeolojik ve jeofizik calışmalar sonucu elde edilen verilerin desteklediği bir yeryuzu modeli bulunmaktadır. Bu modele gore, yerkurenin dış kısmında yaklaşık 70-100 km. kalınlığında oluşmuş bir taşkure (Litosfer) vardır. Kıtalar ve okyanuslar bu taşkurede yer alır.Litosfer ile cekirdek arasında kalan ve kalınlığı 2.900 km olan kuşağa Manto adı verilir. Manto'nun altındaki cekirdeğin Nikel-Demir karışımından oluştuğu kabul edilmektedir.Yerin, yuzeyden derine gidildikce ısının arttığı bilinmektedir. Enine deprem dalgalarının yerin cekirdeğinde yayılamadığı olgusundan giderek cekirdeğin sıvı bir ortam olması gerektiği sonucuna varılmaktadır.
Manto genelde katı olmakla beraber yuzeyden derine inildikce icinde yerel sıvı ortamları bulundurmaktadır.
Taşkurenin altında astenosfer denilen yumuşak Ust Manto bulunmaktadır.Burada oluşan kuvvetler, ozellikle konveksiyon akımları nedeni ile, taş kabuk parcalanmakta ve bircok "Levha"lara bolunmektedir. Ust Manto'da oluşan konveksiyon akımları, radyoaktivite nedeni ile oluşan yuksek ısıya bağlanmaktadır. Konveksiyon akımları yukarılara yukseldikce taş yuvarda gerilmelere ve daha sonra da zayıf zonların kırılmasıyla levhaların oluşmasına neden olmaktadır. Halen 10 kadar buyuk levha ve cok sayıda kucuk levhalar vardır. Bu levhalar uzerinde duran kıtalarla birlikte, Astenosfer uzerinde sal gibi yuzmekte olup, birbirlerine gore insanların hissedemeyeceği bir hızla hareket etmektedirler.
Konveksiyon akımlarının yukseldiği yerlerde levhalar birbirlerinden uzaklaşmakta ve buradan cıkan sıcak magmada okyanus ortası sırtlarını oluşturmaktadır. Levhaların birbirlerine değdikleri bolgelerde surtunmeler ve sıkışmalar olmakta, surtunen levhalardan biri aşağıya Manto'ya batmakta ve eriyerek yitme zonlarını oluşturmaktadır. Konveksiyon akımlarının neden olduğu bu ardışıklı olay tatkurenin altında devam edip gitmektedir.
İşte yerkabuğunu oluşturan levhaların birbirine surtundukleri, birbirlerini sıkıştırdıkları, birbirlerinin ustune cıktıkları ya da altına girdikleri bu levhaların sınırları dunyada depremlerin oldukları yerler olarak karşımıza cıkmaktadır. Dunyada olan depremlerin hemen buyuk coğunluğu bu levhaların birbirlerini zorladıkları levha sınırlarında dar kuşaklar uzerinde oluşmaktadır.
Yukarıda, yerkabuğunu oluşturan "Levha"ların, Astenosferdeki konveksiyon akımları nedeniyle hareket halinde olduklarını ve bu nedenle birbirlerini ittiklerini veya birbirlerinden acıldıklarını ve bu olayların meydana geldiği zonların da deprem bolgelerini oluşturduğunu soylemiştik.
Birbirlerini iten ya da diğerinin altına giren iki levha arasında, harekete engel olan bir surtunme kuvveti vardır. Bir levhanın hareket edebilmesi icin bu surtunme kuvvetinin giderilmesi gerekir.
İtilmekte olan bir levha ile bir diğer levha arasında surtunme kuvveti aşıldığı zaman bir hareket oluşur. Bu hareket cok kısa bir zaman biriminde gercekleşir ve şok niteliğindedir. Sonunda cok uzaklara kadar yayılabilen deprem (sarsıntı) dalgaları ortaya cıkar.Bu dalgalar gectiği ortamları sarsarak ve depremin oluş yonunden uzaklaştıkca enerjisi azalarak yayılır. Bu sırada yeryuzunde, bazen gozle gorulebilen, kilometrelerce uzanabilen ve FAY adı verilen arazi kırıkları oluşabilir. Bu kırıklar bazen yeryuzunde gozlenemez, yuzey tabakaları ile gizlenmiş olabilir. Bazen de eski bir depremden oluşmuş ve yeryuzune kadar cıkmış, ancak zamanla ortulmuş bir fay yeniden oynayabilir.
Depremlerinin oluşumunun bu şekilde ve "Elastik Geri Sekme Kuramı" adı altında anlatımı 1911 yılında Amerikalı Reid tarafından yapılmıştır ve laboratuarlarda da denenerek ispatlanmıştır.
Bu kurama gore, herhangi bir noktada, zamana bağımlı olarak, yavaş yavaş oluşan birim deformasyon birikiminin elastik olarak depoladığı enerji, kritik bir değere eriştiğinde, fay duzlemi boyunca var olan surtunme kuvvetini yenerek, fay cizgisinin her iki tarafındaki kayac bloklarının birbirine goreli hareketlerini oluşturmaktadır. Bu olay ani yer değiştirme hareketidir. Bu ani yer değiştirmeler ise bir noktada biriken birim deformasyon enerjisinin acığa cıkması, boşalması, diğer bir deyişle mekanik enerjiye donuşmesi ile ve sonuc olarak yer katmanlarının kırılma ve yırtılma hareketi ile olmaktadır.
Aslında kayaların, onceden bir birim yer değiştirme birikimine uğramadan kırılmaları olanaksızdır. Bu birim yer değiştirme hareketlerini, hareketsiz gorulen yerkabuğunda, ust mantoda oluşan konveksiyon akımları oluşturmakta, kayalar belirli bir deformasyona kadar dayanıklılık gosterebilmekte ve sonrada kırılmaktadır. İşte bu kırılmalar sonucu depremler oluşmaktadır. Bu olaydan sonra da kayalardan uzak zamandan beri birikmiş olan gerilmelerin ve enerjinin bir kısmı ya da tamamı giderilmiş olmaktadır.
Coğunlukla bu deprem olayı esnasında oluşan faylarda, elastik geri sekmeler (atım), fayın her iki tarafında ve ters yonde oluşmaktadırlar.
FAYLAR genellikle hareket yonlerine gore isimlendirilirler. Daha cok yatay hareket sonucu meydana gelen faylara "Doğrultu Atımlı Fay"denir. Fayın oluşturduğu iki ayrı blokun birbirlerine goreli olarak sağa veya sola hareketlerinden de bahsedile bilinir ki bunlar sağ veya sol yonlu doğrultulu atımlı faya bir ornektir.
Duşey hareketlerle meydana gelen faylara da "Eğim Atımlı Fay"denir. Fayların coğunda hem yatay, hem de duşey hareket bulunabilir.



DEPREM NEDİR?


Fayların hareket etmesine deprem deniliyor. Fay hareketleri bazen enine, bazende dikine oluyor.Hareket ettikce kırılmalar, kırılma oldukca da dalga dalga yayılıyor

Deprem Nedir ve Nasıl Oluşur?



Depremler yeryuzunu şekillendiren jeolojik olaylardandır. Fay dediğimiz kırıklar boyunca yer kabuğunda meydana gelen hareketler depremleri oluşturur. Bunlardan bizim duyabileceğimiz kadar buyuk şiddette olanlarına deprem denir. Depremler, once hafif bir sarsıntı ve yer icerisinden top seslerini andıran gurultuler ile başlar, sarsıntı birden şiddetlenir en yuksek mertebeye cıkar ve en cok hasar yaptıktan sonra aniden yavaşlar, bir sure hafif sarsıntılar biciminde devam eder ve sonunda duyulmaz olur. Buyuk depremler sonucunda yuzlerce kilometre uzunluğunda faylar ve bunlara bağlı olarak yarıklar ve catlaklar meydana gelir.


Dunyanın En Yoğun Deprem Kuşakları Hangileri?

1. Kuşak :

Pasifik Deprem Kuşağı denilen bu kuşakta yeryuzundeki depremlerin yuzde 81'i gercekleşiyor. Bu bolge Şili'den kuzeye doğru Guney Amerika kıyıları, Orta Amerika, Meksika ABD'nin batı kıyıları ve Alaska'nın guneyinden Aleutian Adaları, Japonya, Filipinler, Yeni Gine, Guney Pasifik Adaları ve Yeni Zelanda'yı icine alıyor.

2. Kuşak :

Alpine adlı bu kuşak yeryuzundeki depremlerin yuzde 17'sine sahne oluyor. Endonezya'dan başlayarak Himalayalar ve Akdeniz uzerinden Atlantik Okyanusu'na ulaşıyor.

3. Kuşak :

Atlantik bolgesi denilen bu kuşak ise Atlantik Okyanus Sırtı boyunca uzanıyor.


Turkiye Neden Riskli?

Turkiye cok yakın jeolojik zamanlarda epirojenik hareketler sonucu toptan yukselmiş ve bu sırada faylarda yer yer parcalanmalar olmuştur.
Genc kabuk hareketlerinin yol actığı bu basınc ve gerilemeler, gunumuzde de devam ettiğinden ulkeyi kesen faylardan bircoğu diriliklerini koruyor ve zaman zaman yatay ve duşey doğrultuda oynuyor. Nitekim Turkiye'de 20. yy'da 6.0'dan buyuk 50 kadar yıkıcı deprem olmuştur.


FAY NEDİR?

Yeryuzunu oluşturan kayacların bir yuzey boyunca kırılması ve oluşan iki parcanın birbirine gore yer değiştirmesidir.
Uc tur fay vardır : Normal fay, bindirme fayı ve yanal atımlı fay. Normal Fay, kırıklardan ustte olan bloğun aşağıya doğru hareket etmesidir. Etkiledikleri bolgenin uzamasına neden olur. Bindirme fayı ise, iki kırık bloktan birinin diğerinin ustune bindirmesidir.
Sonucu ise etkilenen alanın daralması şeklindedir. Yanal atımlı fayda ise, blok yatay bicimde hareket eder. Turkiye’deki en buyuk fay olan Kuzey Anadolu Fayı yanal atımlı bir faydır.Hareket sadece yatay olur. O bolgeyi daraltır veya uzatır.

Kuzey Anadolu Fay Hattı Nedir?

Doğuda, Bingol'un Karlıova cokuntusunden başlayıp batıda Bolu şehir merkezi civarında catallanan ve once iki, Geyve'nin batısında da uc ana kol boyunca Ege Denizi'nin kuzeyine kadar uzanan fay hattıdır. İzmit Depremimde bu fay hattında meydana gelmiştir. Bu fay hattı, 1948 yılında İhsan Ketin tarafından keşfedilmiştir.



TURKİYE DEPREM BOLGELERİ HARİTASI HAKKINDA ACIKLAMALAR
Bu harita, mevcut bilgilerin ışığı altında hazırlanmış, Bakanlar Kurulu’nun 18.4.1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yururluğe girmiş bulunmaktadır. Onceki haritalardan farklı olarak olasılık metodu hesaplarına gore cizilen eşivme kontur haritası esas alınarak deprem bolgeleri tesbit edilmiştir. Buna gore, normal bir yapı 50 yıllık ekonomik omru icinde %90 ihtimal ile bu ivme değerlerinden fazla bir yuklenmeye maruz kalmayacağı tahmin edilmektedir. Ekonomik omru daha uzun veya onemli yapılar icin karşılaşabilecekleri en buyuk ivme değerlerinin ayrıca hesaplanması gerekir.
- Deprem Bolgeleri Haritası ile Afet Bolgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yonetmelik bir birini tamamlamaktadır. Bu yonetmeliğe gore deprem bolgelerinde kabul edilen hesap ivmeleri, 1.derece icin 0.4g , 2.derece icin 0.3g , 3.derece icin 0.2g , 4.derece icin 0.1g olarak alınmalıdır. 5.derece icin deprem hesabı yapmak zorunlu değildir.
Turkiye Deprem Bolgeleri, ivme değerlerine gore aşağıdaki şekilde derecelendirilmiştir.
1. Derece deprem bolgesi: beklenen ivme değeri 0.40 g 'den buyuk
2. Derece deprem bolgesi: beklenen ivme değeri 0.40 g ile 0.30 g arasında
3. Derece deprem bolgesi: beklenen ivme değeri 0.30 g ile 0.20 g arasında
4. Derece deprem bolgesi: beklenen ivme değeri 0.20 g ile 0.10 g arasında
5. Derece deprem bolgesi: beklenen ivme değeri 0.10 g 'den az
g: yer cekimi(981 cm/sxs).
- Yerleşim birimlerinin hangi deprem bolgesinde yer aldığı orneklerde acıklanmıştır. Haritada yer almayan yerleşim birimleri icin, bağlı olduğu il veya ilce merkezine ait deprem bolgesi esas alınacaktır.
Ornek 1.Adana merkezi 2. derece deprem bolgesindedir.
Ornek 2.Adana'nın, Ceyhan ilcesi merkez bucağı, Kosreli bucağı ve Sağkaya bucağı 2. derece deprem bolgesindedir. Ceyhan belediyesi de dahil olmak uzere adı yazılmayan Doruk, Kurtkulağı, Sarımazı, Mercimek, Kurtpınar, Hamdilli ve Mustafabeyli belediyeleri 2. derece deprem bolgesindedir.
Ornek 3.Adana'nın Duzici ilcesi merkez bucağı 1. derece deprem bolgesindedir. Duzici’ne bağlı Bocekli belediyesi 2. derece deprem bolgesi olup, adı yazılmayan Ellek belediyesi 1. derece deprem bolgesindedir.
Ornek 4.Adana'nın Osmaniye ilcesi merkez bucağı 1. derece deprem bolgesindedir. İlceye bağlı Kaypak, Toprakkale ve Yarpuz bucakları 1. derece, Tecirli bucağı ise 2. derece deprem bolgesindedir.
Ornek 5.Adıyaman'nın merkez ilcesi merkez bucağı 2. derece deprem bolgesindedir. İlceye bağlı Yaylakonak belediyesi 1. derece deprem bolgesindedir.

DEPREME KARŞI ALNABİLECEK ONLEMLER


Depremden once yapılması gerekenler


· Yaşadığınız / Bulunduğunuz mekanı inceleyin. Korunma icin bulunacağınız yeri ve muhtemel kacış yolunu belirleyin.
· Eğer bulunduğunuz noktadan kendinizi 10-15 saniye icinde bina dışına cıkartacak ve guvenli bir acık alana ulaştıracak pozisyonunuz varsa, bu yolu saptayın. (Bu yontem sadece giriş altı, giriş ve 1. katta olanlar icin gecerlidir.)
Deprem sırasında ilk 10-15 saniye binayı terkedebilmek acısından cok onemlidir. Daha once yaşanan depremlerden elde edilen istitastiki verilere gore, binalarda yıkıma yol acan unsur, hissettiğiniz ilk sarsıntı değil, binanın rezonansa girmesidir. Bu da size anılan sureyi kazandırmaktadır.
Bu sure icinde kacma eylemini gercekleştirebilecek bir yontem bulduğunuz takdirde, tatbik ederek zamanı saptayın. Boylelikle hem kesin kacış surenizi oğrenebilir, hem bu sureyi daha da kısaltacak yontemler geliştirebilirsiniz.
UNUTMAYIN
Kişisel kacış zamanı ile, birilerine yardım ederek (eşiniz, cocuğunuz, iş arkadaşınız ya da bir sakat) kaybedeceğiniz zaman cok farklıdır. Farklı senaryolar geliştirmenizde ve sure tutarak denemenizde yarar vardır.
· Kapı veya cam kenarında ya da bulunduğunuz yeri 10-15 saniye icinde terkedebilecek bir mesafede iseniz, herhangi bir acil cıkış anında kullanacağınız guzergah uzerinde size engel olabilecek saksı, masa, sandalye, koltuk, sandık ve benzeri unsurları ortadan kaldırınız.
· Bazı durumlarda ani bir acil cıkış olanağı yaratabilirsiniz. (giriş katındaki camı kırarak dışarı cıkmak gibi). Bu cam kalın ya da sekurit (sağlamlaştırılmış) olabilir. Bunu kırmak icin bir yangın sondurme tupunu kacış yolu uzerinde bulundurabilirsiniz. Unutmayın, vucudunuzda kesiklere ve yırtılmalara yol acmayı engellemek icin once camı kendinize zarar vermeden kırmalısınız.
· Binayı terkederken mutlaka başınızı yuksekten veya tavandan duşen nesnelerden (tuğla, kiremit, avize v.b.) korumalısınız. Bu aşamada yastık bir işe yaramayacak, aksine cevrenizi gormenize ve sesleri duymanıza engel olacaktır. Bir kask veya baret, bulamazsanız bir sandalye, bir tahta parcası, buyuk ve kalın bir kitap işinize yarayabilir.
· Eğer binayı 10-15 saniye icinde terkedemiyorsanız, kesinlikle merdivenlerden, merdiven boşluklarından uzak durunuz. Asansor bir tuzaktır. Kullanmayınız. Yıkılan binalarda en yuksek oranda olum bu noktalarda meydana gelmektedir. Birinci kattan daha yuksekteyseniz, atlamayı denemeyiniz. Yaşanan depremlerde olumle ve ciddi yaralanmalarla sonuclanan olayların buyuk bir bolumu yuksekten atlamayla ilişkilidir. Bunun yerine yuksek binalarda yapılması zorunlu olan harici yangın merdivenlerini kullanınız. Demir konstruksyondan inşa edilen bu merdivenler, binadan bağımsız olduğu icin yıkım darbesinden daha zor etkilenecek ve bağlı olduğu yerden kopması halinde, ceperlerindeki kuşaklar nedeniyle duşme anında bir koruma alanı oluşturacaktır. Dahili yangın merdivenleri koruyucu bir alan yaratmayacaktır.
· Eğer bulunduğunuz bina depreme dayanıklı ve bulunduğunuz mekandaki masa celik veya kalın masif ahşap malzemeye sahipse başınıza duşebilecek eşyalardan sizi koruyabilir. Ama tavan cokmesi halinde hicbir koruyucu ozelliği olmayacaktır.
ORNEK: Japonya’da oğrencilerin sığındığı masa altları.
Bu masalar aslında boğazları birleştirilmiş birer celik kafestir. Bu ozelliği nedeniyle sıralar halinde masa birarada duşunulduğunde coken tavanı karşılayıcı ciddi bir direnc noktası oluşturmaktadır. Oysa Turkiyede kullanılan basit tahta veya zayıf sıraların boyle bir ağırlığı taşıyamayacağı kesindir.
· Bir “Yaşam Ucgeni Alanı” yaratın. Masa, yatak altı gibi yerler yerine, Ağırlık merkezi yere yakın celik dolaplar (boyu uzunsa ve yapabiliyorsanız yana devirin), para kasaları, camaşır ve bulaşık makinesi gibi nesnelerin yanına yatın ve cenin pozisyonu alın.
UNUTMAYIN: Herhangi bir yıkılma anında bu nesneler belki ezilecek ama asla yok olmayacaklardır. Yanlarında yaratacağı alan sizin yaşam ucgeniniz olacaktır.
Mutfak iyi bir saklanma ve “Yaşam ucgeni” ayaratılabilecek uygun bir ortamdır. Tezgah altında ve yanında yer alan fırın, bulaşık makinası ve buzdolabı, bu bolumun ezilme oranını en aza indirger. Ancak, setustu dolaplardan dokulecek tabak, canak ve bardak gibi cisimlere karşı bir onlem alınması, rafların duşmesine engel olmak icin de duvarla olan bağlantılarının sabitleştirilmesinde yarar vardır.
Yaşanan depremlerden elde edilen veriler, mutfak ve banyoların en uygun yerler olduğunu gostermektedir. Cunku enkaz altında kalındığı takdirde, bu bolumlerde hem yaşam ucgeni yaratabileceğiniz unsurlar vardır, hem de patlayan borulardan sızan suyu icerek vucudunuzu crash sendromundan koruyabilme olanağı mevcuttur. Enkaz altında kalan kişileri bekleyen en cidi tehlike bobrek yetmezliği nedeniyle ortaya cıkan sendromlardır.
· Bulunmamanız gereken bir yer de kapı pervazlarıdır. Kapı pervazlarının taşıyıcı hicbir ozelliği yoktur. Celik kapılara da guvenmeyin. Bunların da taşıyıcı ozelliği olmadığı gibi, hem tehlike anında kırılması mumkun değildir, hem de uzerinize devrilme riski bulunmaktadır.
· Depreme uykuda yakalandığınız takdirde, kullanmanız gereken 10-15 saniyelik sure bir hayli azalacaktır. Bunun icin yatağınızın iki yanına 1m3’luk tahta sandıklar yaptırmanız ve iclerini kitaplarla doldurduktan sonra, kalın bir iple cevresini sarmanız yararlı olabilir. Kitaplar da buyuk bir ağırlık altında ezilmeyecek, sardığınız kalın ip ise sandığın patlamasına engel olacaktır. Boyle bir hazırlığınız yoksa, yatağın hemen kenarına ve yanına yan yatarak cenin pozisyonu alın.

Deprem Sırasında Yapılması Gerekenler


Bir depdem sırasında nasıl davranmanız gerektiğine ilişkin bilgiler edinerek ve bunları uygulayarak kendinizi sakinleştirebilir, kendinizi ve ailenizi korumak icin daha hazırlıklı olabilir ve başkalarına yardımcı olabilirsiniz.
Oncelikle evinizin her bir odasındaki guvenli noktaları belirleyin. Guvenlikli noktaya yerleşme alıştırmalarıyla bu bilgiyi pekiştirin. Bu, ozellikle cocuklar icin onemli bir adımdır.
Deprem başladığında nerede olursanız olun, hemen kendinizi korumaya alın ve sarsıntı durana kadar orada kalın.
Eğer Bina İcindeyseniz;
· Orada kalın; dışarıya koşmayın.
· Sağlam bir masa, mobilya vb. eşya altında ya da yanında kendinizi korumaya alın ve ona tutunun.
Eğer koridordaysanız;
· Duvarın dibine sinin.
· Eşikte durmayın; kapı carpacak ve yaralanmanıza neden olacaktır.
· Başınızı ve yuzunuzu koruyun.
· Pencereler, cam bolmeler, aynalar, ocaklar, kitaplıklar, yuksek mobilyalar ve gevşek yapı elemanlarından uzak durun.
Eğer Tekerlekli Sandalyede iseniz;
· Tekerlekleri kilitleyerek başınızı ve boynunuzu korumaya alın.
Eğer Oteldeyseniz;
· Otel odanızda sığınabileceğiniz en guvenli noktayı belirleyin.
· Otel guvenlik talimatını okuyun ve katta bulunan acil cıkış noktalarını oğrenin.
· Otelde kalırken, ayakkabılarınızı yatak altında, elbiselerinizi yakınınızda tutun.
· Seyahate cıkarken yanınıza kucuk bir radyo ile el lambası almayı ihmal etmeyin.
· Asansor kullanmayın.
Deprem sırasında asansordeyseniz;
· Kat cıkış duğmelerine basarak katta durdurun ve en seri bicimde asansoru terkedin.
Eğer Acıkhavadaysanız;
· Olduğunuz yerde kalın.
· Pencerelerden, binalardan, elektrik tellerinden ve direklerden uzak, guvenli bir noktaya doğru gitmeye calışın.
Eğer Aractaysanız;
· Guvenli bir yere yanaştırmaya calışın.
· Yolu kapatmamaya ozen gosterin.
· Koprulerden, alt ve ustgecitlerden ve binalardan olabildiğince uzağa park etmeye calışın.
Eğer Kalabalık bir Topluluktaysanız;
· Ezilmeyeceğiniz bir noktaya sığınmaya calışın.
· Yuksek yapıların bulunduğu yaya yolları ozellikle tehlikelidir.
· Eğer icerdeyseniz, devrilen kolonlar vb. carpacağı icin dışarıya koşmayın.
· Alışveriş merkezlerinde, en yakın mağazaya sığının.
· Pencerelerden, vitrinlerden, projektorlerden, ağır eşyalarla dolu raflardan uzak durun.
Eğer Okuldaysanız;
· Bir sıra ya da masa altına sığının ve ona sıkıca tutunun.
· Yuzunuzu pencereden uzak tutun.
Eğer Otobusteyseniz;
· Otobus durana kadar koltuğunuzda kalın.
Her nerede olursanız olun, zeminin şiddetle hareket etmesi olasılığına hazır olun. Ortunun, kendinizi sağlam bir nesnenin korumasına alın. Bunu yapamıyorsanız, yere cokun, başınızı ve yuzunuzu koruyacak bicimde kapanın. İlk sarsıntıyı izleyecek diğer sarsıntılara da hazır olun.
__________________