GİRİŞ

Tanım:

Derinlik kayaclarına esasen feldspat, kuvars ve az oranda mikadan oluşan, taneli, kristalin bir kayactır. Granit adı tanelerden oluşan kayac anlamına gelir. Granit acık renkli, dağılımları ve tane boyları yaklaşık olarak eşittir. Nadiren veya bazı hallerde tane boyutları ve renkleri değişir. Mikroskop altında, taneler arasında hicbir hammaddeye rastlanmaz. Mineraller idiyomorf (ozşekilli), allotriyomorf (yarı ozşekilli) ksenemorf (ozşekilsiz) şekillerde olabilir. Granit, magmadan sıvı halden, soğuma sonucu katılaşır. Bu oluşum daha once mevcut mineralin basit bir ergimesi veya basit bir sokulumu ile oluşmaz.

Granit tanımına karşı Granitoyid:

Şimdiye kadar kullanılan granit sozcuğu, bundan boyle granitoyid sozcuğu diye anılacaktır. Cunku, tanesel yapıya sahip olan, asidik ve ortac bileşimleri ile mineralojik-petrografik ve jeokimyasal bir topluluk oluşturan ve aynı jeolojik bulunuş şekillerine sahip olan derinlik kayacları, son yıllarda, hemen hemen tum araştırmacılar tarafından granitoyid olarak tanımlanmıştır.

[IMG]http://img529.**************/img529/2218/imagehpref5.jpg[/IMG]

Granitoyidler:

Yerkabuğunun derin zonlarında veya sığ derinliklerinde oluşmuş en onemli
kayaclardandır. Granitler kristalli (holokristalen) ve faneritikdirleri (taneler
gozle gorulebilen).
QAP ucgen diyagramında kuvars’ın % 20 ile % 60 arasında olduğu tum
alanlar, genel olarak “GRANİTOYİD” alanı olarak bilinir.

[IMG]http://img56.**************/img56/9968/granitoiddj4.jpg[/IMG]


Granit ailesinin derinlik kayacları : Granit, Granodiyorit, Tonalit ( kuvarslı
diyorit )’ tir.
Yarı derinlik kayaları : mikrogranit ( granit ve kuvars porfir ),
Mikrogranodiyorit ( granodiyorit porfir ), mikrotonalit ( tonalit porfir )’ dir.
Dayk ve damar sistemlerini temsil eden ; Aplit ve Pegmatit’ler de bu gruba
dahildir.
Yuzey kayaları : Riyolit, Riyodasit ve Dasit’ tir.

1- Mineralojik Bileşim: Esas mineraller, Kuvars, alkali feldspat (ortoklas veya mikroklin ), asit plajioklas ( albit veya oligoklas ) ve siyah mika ( biyotit ). Bazen hornblend ve nadiren piroksen de bulunabilir. Esas minerallerin yuzde oranları aşağıdaki gibidir;
Kuvars : % 10 – 40
Alkali feldspat : % 30 – 60
Asit plajioklas : % 0 - 35
Mafik mineraller : % 10 - 35
(Biyotit, Hornblend)

2- Tali Mineraller: Coğu hallerde gozle farkedilmeleri imkansızdır. Ancak mikroskop altında teşhis edilebilirler. Zirkon, sfen, apatit, rutil, topaz, manyetit, ilmenit.

3- İkincil mineraller: Birincil minerallerin ayrışması sonucu ortaya cıkarlar : kaolen, klorit, serisit, epidot, kalsit, turmalin.

Granitik Kayaclarda Doku:

Kristallenme derecesine gore : Holokristalen
Kristal şekline gore : idiyomorfik (oz şekilli), hipidiyomorfik (yarı oz şekilli),
ksenomorfik (oz şekilsiz).
Tanelerin boy ilişkisine gore : Granuler ( eş taneli ), Porfirik (irili-ufaklı taneler)
Granitik kayalarda bazı ozel doku turleri : orbikuler (yuzuksu), rapakivi , grafik
ve mirmekitik dokuları.
Tek kristal icinde gozlenen dokular : pertitik doku, antipertitik doku (alkali
feldspat ve plajioklaslarda)
Deformasyon dokuları : dinamik metamorfizma doku turleri.

[IMG]http://img513.**************/img513/1559/dokumw8.jpg[/IMG]
[IMG]http://img149.**************/img149/1842/taneboyuza8.jpg[/IMG]

Granitlerin Alterasyon Ceşitleri:

Serisitleşme : Gerek alkali feldspat ve gerekse plajioklasların beyaz ve
kucuk mika pullarına donuşmesi olayıdır.
Kaolenleşme : Feldspatların kil minerallerine donuşmesine denir.
Albitleşme : Sodyumca zengin eriyiklerin etkisiyle, potasyumlu
feldspatların kısmen veya tamamen albite donuşmesine denir.
Silisleşme : Gec hidrotermal eriyiklerin tesiriyle kayac icinde bol miktarda
ikincil kuvars kristalleşmesine denir.
Turmalinleşme : Kalay ve altın yataklarının oluşumu esnasında aynı
zamanda bol miktarda turmalin kristalleri de teşekkul eder.
Sosuritleşme : Plajioklasların, albit, epidot ( zoizit ), kalsit, serisit ve
kuvarstan ibaret bir mineral grubuna donuşmesine denir.
Kloritleşme : Amfibol, biyotit ve piroksen gibi mafik minerallerin klorite
donuşmesine denir.
Greyzenleşme : Greyzen, granit familyasına ait tipik bir ayrışım
kayacıdır. Esas olarak kuvars ile muskovit ve zinvaldit’ten ( veya lepidolit)
oluşur.


KABUKTA YERLEŞME DERİNLİĞİNE GORE GRANİTLER


Bulunuş yerlerini uc zon altında toplanır. Bu zonların derinlik ve sıcaklıkları yan kayacların metamorfizma derecesi ve deformasyon tipine dayanılarak şoyle hesaplanmaktadır.

Epizon: 0 ile 6-7km derinlik arasında, sıcaklık 1.1 ‘ dir.

Mineralojik bileşiminde koyu renkli mineral olarak biyotit olağandır.
Hornblend icermezler. Muskovit, bazen kordiyerit ve granat mineralleride
icerebilir. Apatit koyu renkli mineraller icinde kapanım olarak değil ayrı
kristaller halinde bulunur. Kayacların kimyasal bileşiminin aluminyumca
zengin ozellik gostermesi nedeniyle sillimanit veya andaluzit de bulunabilir.
Metapelitik, ksenolitler ve yuvarlak zirkon tanelerinin varlığı sedimanter
kokene işaret eder. S tipi granitler Li-mikası, topaz ve turmalin mineralleri ile
bileşiminde Volfram ve Kalay bulunan mineralleri iceren grayzen ve
pegmatitlerle coğunlukla ilişkilidir.

Kıtasal carpışma alanlarında yer alırlar.
Granit ve lokomonzogranitler ile temsil edilirler

3- A TİPİ GRANİTOİD

Coğunlukla alkali karaktere sahip granitlerdir. Rift zonlarında ve duraylı
kıtasal bolgelerde bulunurlar. A takısı anorojenik ozellikle ilişkilerini
belirtmektedir. I ve S tipi granitoidlere gore daha az, ancak daha yaygın
olarak bulunan kayaclardır. Alkalin, anorojenik ve susuz ozellikte olan
granitoyidlerdir. Duraylı kratonlarda ve rift alanlarında gelişir. Yaygın pertit
oluşumları icerir. Yuksek Fe / Mg oranına sahiptirler.

Mineralojil Bileşim:
Mineralojik olarak kuvars, alkali feldspat, az plajiyoklaszın yanı sıra Fe
bakımından zengin mika, amfibol ve proksen mineralleri, peralkali bileşimde
olanları arfvedsonit, ribekit gibi alkali amfiboller icerirler. F varlığı A tipi
granitoid tayininde onemli bir kriterdir.


4- M TİPİ GRANİTOYİD

Genellikle plajiyogranitlerle temsil edilirler. Bazı kıtasal levha kenarlarında
bulunan ve kimyasal bileşimleri ada yaylarında bulunan volkanik kayacların
kimyasal ve izotopik bileşimlerine benzeyen granitik kayaclardır. I tipi
granitlerin bir alt turu olarak duşunulebilirler. Muhtemelen dalan okyanus
kabuğunun erimesi ile ilişkili olarak mantodan tureyen cozeltilerden itibaren
oluşurlar. M takısı manto kokenine işaret etmektedir.

Mineralojik bileşim:
Egemen mafik mineralleri hornblend biyotit ve proksendir. Bazik bileşimli
magmatik ksenolitlerde icerirler. Granofirik dokuda gosterebilen kayacta
ortoklas mineralleri son evrede ara dolgusu olarak bulunurlar.

A/CNK [molar Al2O3 / (CaO+Na2O+K2O)] < 1.0 ‘ dir.




Ofiyolit dizilerinde ve seyrek olarak okyanusal ada yaylarında gelişir ve
manto kokenlidir.

[IMG]http://img237.**************/img237/1095/granittipleritm9.jpg[/IMG]

Orojenik olarak kıtasal kabuk
kalınlaşmasının yukselme ve acılma
cokuntuleri icin şematik modeller.
Yitim zonu ya kıtasal carpışma (a1)
yada kıta yayı sıkışması
(a2) tarafından kabuk kalınlaşmasına
neden olur. Bunların herbiri orojenik
magma icin karakteristikleridir. Her
iki mekanizma (b)'de olduğu gibi
kabuk kalınlaşmasına ve
muhtemelen kalın mekanik termal
sınır kaymanlarına sebep olur.
(b)’ deki durağan durum ya basınc
durumlarında (c1) yada kalın, yoğun
termal sınır tabakaları iletimli
erozyon yada tabakalar tarafından
taşınır(c2). Kabuğun acılmasının
yada cokmesinin sonucu litosfer
incelir ve sıcak astenosfer
yukselir(d). Yukselen sıcaklık
akışkana (d), basınctan kurtulan
yukselen astenosferin eriyikleri
eklenir. Mafik manto ve silisik kabuk
eriyikleriyle gec-orojeniğin bimodal
magmatizması icinde sonuclanır.


Winter (2001) An Introduction to
Igneous and Metamorphic
Petrology. Prentice Hall.

[IMG]http://img266.**************/img266/8509/granitoyidtipleriou2.jpg[/IMG]



GRANiTOYİDLERİN ANA TEKTOJENETİK GRUPLARI



Okyanus sırtı granitoyidleri ( ORG )
Volkanik yay granitoyidleri ( VAG )
Levha ici granitoyidleri ( WPG )
Carpışma urunu granitoyidleri ( COLG )


1- Okyanus sırtı granitoyidleri ( ORG )

Ofiyolitik topluluklar icinde gorulen kucuk granitoyid cıkmalarından elde
edilmiştir. Bu cıkmalara “okyanusal plajiyogranitler” denir. Bu terim,
okyanus sırtlarından cok, okyanusal kabuk icinde sokulum halinde
bulunan okyanusal kabuğun bizzat bir bolumunu oluşturan granitoyidleri
tanımlamaktadır.
Ana koyu renkli mineralleri: Hornblend’dir.
Bu gruba kuvars diyorit ve tonalit bileşimine sahiptir.

2- Volkanik yay granyitoidleri ( VAG )
Toleyitikten kalk-alkalin ve şoşonitik bileşime kadar değişen bu kayaclar,
okyanusal konumdan kıtasal konuma kadar değişen tektonik ortamlarda
bulunabilmektedir. Kalk-alkalin kayacların bol miktarda bulunduğu bu ornekler
Aynı zamanda toleyitik kayac serileri de icerirler. Bu plutonların hepsi kalk-
alkalin, yuksek potasyumlu kalk-alkalin ve şoşonitik serilere aittir.
Onemli koyu mineralleri : biyotit vehornblend’dir. Kuvars monzonit,
granodiyorit ve dar anlamda granit bileşimine sahiptir.

3- Levha ici granitoyidleri ( WPG )
Bunlar, icine sokulum yaptıkları kabuksal malzemenin durumuna gore alt
gruplara bolumlenebilir. Bunlar ;
Normal kalınlığa sahip kıtasal kabuk icine sokulum yapan granitoyidler
Epeyce inceltilmiş kıtasal kabuk icine sokulum yapan granitoyidler
Okyanusal kabuk icine sokulum yapan granitoyidlerdir.

Kuvars siyenit, dar anlamda granit ve alkali feldspat granit bileşimine sahiptir.
Koyu renkli mineralleri : sodik amfibol  sodik piroksen, biyotit + sodik amfibol
parajenezine kadar değişebilmektedir.


4- Carpışma urunu granitoyidleri ( COLG )
Tipik olarak granit bolgesine duşen sin-tektonik bu granitoyidler; muskovit iceren peralumino karakterli ve daha cok S-tipi granitoyidlerde gorulen ozelliklere sahip granitoyidlerdir. Biyotit ve hornblend icerir. Kıta-kıta, kıta-yay, yay-yay carpışmalarını teşkil ederler.

[IMG]http://img74.**************/img74/8059/tektoniklertrpz0.jpg[/IMG]
Granitik Kayacların Sınıflandırılmasında Ana Tektonik Gruplar.

After Pitcher (1983) in K. J. Hsu (ed.), Mountain Building Processes, Academic Press, London; Pitcher (1993),
The Nature and Origin of Granite, Blackie, London; and Barbarin (1990) Geol. Journal, 25, 227-238. Winter
(2001) An Introduction to Igneous and Metamorphic Petrology.



Hazırlayan ve Sunan:
İsmail ALİOĞLU
KaradenizTeknik Universitesi

Mesleki Uygulama Bilgisi
__________________