Kun-Ëki, Guneş ve Eşi, yeryuzune inmişler, Guneş’in eşi Ay, Tanrı adına halkı tarafından secilmiş olan Buğ’u kutsamıştır. Bu kutsama da Oyung’la (halay) resmiyet kazanmıştır.
Doğu Anadolu, Tîri-Şin yaylÂsı. İO 7000. Davulcu, bayrağı davuluna takmış. Baş tutan kişi elinde mendili oyung’u yonetiyor. Ustte yan yatmış V harfi ve devamında altı nokta OĞ-ALTI diye okunur. Tanrı ALTI, “Tanrı Temsilcisi” anlamına gelir.
Halay, kokleri tarih oncesi cağlara uzanan bir oyundur. Yaşamın enerjisini, dongusunu, dayanışmayı, hareketi ve ritmi icerir. Azerbaycan halk sanatında da oldukca geniş yer tutan halay (Azerice Yallı) mitolojik kaynaklı bir oyundur. Kobustan kayalarında milattan onceki doneme ait; el ele verip dans eden goruntulerin cizimleri vardır. Oynayanlar, kÂinatın ebedi dongusunu, hareketliliğin ve dinamizmini sembolize eden mistik bir daire boyunca dizilirler.
Değişik bolgelerde oynanan halaylar arasında farklılıklar vardır. Toplu halde yan yana dizilerek oynanır. Grubun en başında bulunan kişi acıkta olan eliyle mendil sallar. Halay yavaş adımlarla başlar ve bir sure sonra hızlanır. Genelde ayak figurlerine dayanır.
Anadolu’da 3-12 kişi tarafından oynanan halk oyunu. Halaylar bolge halkının ozelliğine, eşlik eden calgılara, halayın cıkış sebebine, oynanış şekline ve ezgilere gore değişik isim alır.
Halay daha cok davul, zurna eşliğinde bÂzı yorelerde ise davul, zurna olmadan, oyuncuların soylediği ezgilerle de oynanır. Ege bolgesindeki halaylar saz ve diğer calgı Âletleriyle cekilir. BÂzı halaylar da def, darbuka ve klarnet eşliğinde oynanır.
SÂdece erkekler veya yalnız kadınlar tarafından oynanan halaylar olduğu gibi, kadın erkek karışık oynananlar da vardır.
Halay oynayanlar bolgenin ozelliğine gore mahallî kıyÂfetler giyerler. Genellikle erkekler poşu, yazma, işlik, şal, kuşak, cepken, gomlek, şalvar yemeni veya carık; kadınlar ise, yazma, fes, başortu, uc etek, şalvar, kuşak, carık veya yemeni giyerler.
Halaylar bir, iki ve uc bolumlu olabilir. Coğunda sona doğru hızı arttırılır. Halayı idÂre eden başta bulunan halay başıdır. Buna “baş ceken” ve “sıra başı” gibi isimler verilir. Bunun en buyuk yardımcısı sondaki oyuncudur. İkisi de ellerinde değişik şekillerde salladıkları mendillerle oyunun ritmine yon verirler. Diğer oyuncular, birbirlerinin kucuk parmaklarından tutup, kol kola girerek veya kollarını birbirlerinin omuzlarına atarak oynarlar.
Bitlis’in carşıda atlas, nÂre, kevenki; Adana’nın, acem, avşar; Ağrı’nın basso; Bingol’un koceri; Van’ın tumer ağası; Karadeniz bolgesi halayları ile Silifke’nin yoğurdu memleketimizin en cok oynanan halaylardır. Elazığ’ın da cayda cırası meşhurdur.Alıntı#
__________________