Dunyada tuberkulozun durumu nedir?
Yerkure uzerinde yaşayan her uc kişiden birisi tuberkuloz mikrobuyla karşılaşmış ve onunla tanışmış durumdadır. Halen yılda uc milyon kişi tuberkuloz nedeniyle olmekte olup her yıl 8 milyon yeni tuberkuloz hastası teşhis edilmektedir. Ozellikle Asya, Afrika kıtasında cok sık olarak rastlanmaktadır. Eskiden gelişmiş Avrupa ve Kuzey Amerika ulkeleri bu hastalıktan hic soz etmezlerdi. Oysa AIDS salgınına ve kureselleşme surecine paralel olarak bu ulkelerde de tuberkulozlu hastaların sayısı artmağa başlamıştır.

Ulkemizde tuberkuloz sık mıdır?
Evet. Turkiye tuberkulozun sık gorulduğu ulkeler arasında yer almaktadır. Maalesef sağlıkla ilgili guvenilir istatistik bilgilerimiz olmadığından kesin rakamlarla konuşmak mumkun olmamaktadır.

Bolgemizde hastalığın durumu nedir?
Karadeniz bolgesi ulkemizde tuberkulozun en sık gorulduğu ikinci coğrafi bolgemizdir. Bu bolgede yaptığımız calışmalarda tuberkulozun yaygınlığıyla ilgili ceşitli parametrelerin cok yuksek olduğu ve cok tehlikeli bir gelişme olarak bu bolgede tuberkuloz ilaclarına karşı direnc profilinin cok yuksek olduğu gozlenmiştir.

Nasıl bulaşır?
Hastalığa sebep olan mikrop veremli hastadan sağlam kişiye gecerek yayılır. Cok daha nadir olarak hasta sığırların sut ve bu sutlerden yapılan sut urunleri ile de bulaşabilir.

Hastadan sağlam kişiye nasıl gecer?
Verem mikrobu hava yoluyla bulaşır. Hasta kişinin oksurmesi, aksırması, konuşması ve nefes alıp vermesi sırasında havaya sacılan mikroplar havada gunlerce asılı halde canlı kalmaktadır. Hasta kişiyle teması olan yani kapalı bir ortamda uzun sure aynı havayı soluyan sağlam kişiler nefes aldıklarında havadaki bu mikroplar onların akciğerlerine ulaşır ve orada yerleşerek hastalığı başlatır. Hastalığın yayılmasından sorumlu asıl bulaşma şekli budur. Bunun dışında cilt ve mukozalardan, doğum kanalından, anne sutunden de cok nadiren bulaşabilirse de pratikte bu tur bulaşmalar onemsizdir.

Her tuberkuloz hastası mikrobu bulaştırır mı?
Hayır. Balgamında mikrop bulunan, hastalığı yaygın olup oksuren hastalar daha cok bulaşmadan sorumludur. Akciğer dışı organ tuberkulozu olanlar, 15 gundur tedavi almakta olanlar pratik olarak bulaştırıcı değildir.

Hastayla teması olan her sağlam kişide hastalık ortaya cıkar mı?
Hayır. Tuberkuloz hastasıyla teması olup mikropla karşılaşan, hatta mikrobu soluyan kişilerin cok şukur ki az bir kısmında hastalık gelişir.

Neden mikrobu alan kişilerin bazısında hastalık ortaya cıkarken diğerlerinde gelişmiyor?
Bu solunan mikrobun sayısına, hastalık yapma gucune (bazı mikroplar olu veya zayıf olup hastalık yapamaz) ve sağlam kişinin direncine, savunma sisteminin kuvvetine bağlı olarak kişiden kişiye farklılık gosterir. Sigara icen, alkolik, beslenmesi bozuk ve kotu yaşam koşullarına sahip kişilerde ve başka akciğer hastalığı, şeker hastalığı, bazı kan hastalıkları, AIDS ve bobrek hastalıkları gibi sureğen hastalığı olanlarda verem oluşma olasılığı daha yuksektir.

Mikrobun bulaşmasından itibaren ne kadar sure sonunda hastalık ortaya cıkar?
Bu sure cok farklıdır. Mikrobu alan kişide bazen 1-2 ay; bazen bir kac yıl bazen de onlarca yıl sonra hastalık gelişebilir. Veya hic gelişmeyebilir.

Tuberkuloz mikrobu diğer organ ve dokulara nasıl ulaşıyor?
Mikrobun vucuda giriş yolu hastaların tamamına yakın bir coğunluğunda akciğerlerdir. Ancak buradan lenf akımı ve kan yoluyla vucudumuzdaki tum doku ve organlara yayılabilir.

Tuberkuloz akciğer dışında en sık hangi organ ve dokuları hastalandırır?
Kemik ve eklemler, bobrek ve ureme sistemi, beyin zarı, goğus ve karın boşluğunu cevreleyen zarlar, cilt ve lenf bezelerinde sık yerleşir.

Tuberkulozun belirtileri nelerdir?
Hastalık ani ve gurultulu olarak ortaya cıkmaz. Sinsi ve yavaş ilerler. Hastalar genellikle aylardır devam ede gelen halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, hafif ateş, geceleri terleme gibi yakınmalarla hekime başvururlar. Zamanla bunlara oksuruk ve balgam cıkarma da eklenir. Balgamda kan da gelebilir. Ağrıya pek rastlanmaz. Akciğer dışı organ tuberkulozlarında tutulan organla ilişkili yakınmalar bulunabilir. Orneğin idrarla ilgili şikayetler (kırmızı idrar yapma, idrar yaparken yanma vb ..), boyunda lenf bezelerinin buyumesi gibi ..

Bu belirtiler gorulunce tuberkuloz teşhisi kesin midir?
Hayır. Bu sayılan yakınmaların hic birisi tuberkuloza ozgu olmayıp diğer bir cok hastalıkta da rastlanabilen şikayetlerdir. Bu nedenle bu tur şikayetleri olan hastaların mutlaka konunun uzmanı bir hekim tarafından değerlendirilip, goğus rontgeninin cekilip araştırılması gerekir.

Tuberkuloz teşhisi nasıl konmaktadır?
Kişinin tuberkuloz olduğu ancak vucut orneklerinde (balgam, idrar, mide aclık sıvısı, beyin omirilik sıvısı, plevra-periton sıvısı, lenf bezi aspirasyonu vb ..) tuberkuloz mikrobunun gorulmesi ve uretilmesiyle soylenebilir. Bazen alınan doku biyopsilerinde tuberkuloza ozgu değişikliklerin izlenmesiyle de tanı konabilir.

Mikrop araştırılmadan yada araştırıldığı halde bulunmadan sadece şikayet ve muayene bulgularına dayanarak tuberkuloz tedavisine başlanmaktadır. Bu doğru mudur?
Hayır. Maalesef bu tur tedavilere sık başlanmaktadır. Oysa tuberkuloz tedavisi uzun sureli ve bir cok ilacın kullanıldığı bir tedavidir. İlaclara bağlı yan etkiler ve maliyet goz onune alındığında gereksiz yere, yanlış bir tuberkuloz tedavisi uygulanma ihtimalinin yuksek olması dolayısıyla bu tur kor (ampirik) tedaviler doğru değildir. Ustelik yanlış tedavi asıl hastalığın teşhis ve tedavisini de geciktirir. Tuberkuloz cok kere tumor ile benzer belirtiler verir. Buna bağlı olarak tumor teşhisi gecikip hasta icin cok onemli zaman kaybı soz konusu olabilir. Tedavi edilebilir bir tumor tuberkuloz zannedilerek kor tedavi sırasında vucuda yayılabilir.

Mikrobu araştırmak icin gerekli tetkikler yapılamıyorsa ne yapılmalıdır?
Hasta bu tur incelemelerin yapılabildiği en yakın bir merkeze sevk edilmeli veya hastadan alınan balgam vb ornekler usulune uygun şekilde ilgili laboratuarlara gonderilmelidir.

Bolgemizde tuberkuloz teşhisi icin gerekli laboratuar imkanları var mıdır?
Evet. Fakultemizde tuberkuloz teşhisi icin her turlu modern ve en gelişmiş tanı yontemleri uygulanabilmektedir.

Verem Savaş Dispanserlerinin kuruluş amacı nedir?
Ulkemizde Sağlık Bakanlığı verem ile savaşmak uzere Verem Savaş Daire Başkanlığı altında bir orgutlenme geliştirmiştir. Verem Savaşı Grup Başkanlıkları, yataklı kurumlar, dispanserler hemen her bolgede ve il ve ilcelerde mevcuttur. Tuberkuloz teşhis, tedavi ve takibi, aşılamalar buralarda ucretsiz olarak yapılmaktadır. Bazı dispanserlerde mikrop araştırması yapılırken diğerlerinde yapılamamaktadır. Ancak hastaların muayene ornekleri uygun laboratuarlara gonderilebilir.

Verem Savaş Derneklerine amacla kurulmuştur?
Verem savaşı icin gerekli hizmetlerin finansını sağlamak, hasta ve ailelerine ekonomik yardımlarda bulunmak amacıyla hizmet vermektedirler.

Tuberkulozun tedavisi mumkun mudur?
Evet. Elimizdeki tedavi imkanlarıyla uygun şekilde tedavi edilmek koşuluyla artık tuberkuloz %100’e yakın tedavi edilebilir bir hastalık haline gelmiştir. Ancak bu pratikte tuberkuloz tedavisinde sorun olmadığı anlamına gelmemektedir. Gunluk uygulamalarda maalesef bir cok hastanın tedavisi yetersiz kalmakta ve hastalık muzminleşmektedir. Bunun nedeni yanlış veya eksik tedavilerdir.

Doğru tuberkuloz tedavisi nasıl olmalıdır?
Oncelikte hastadan mikrop uretilerek teşhis kesinleştirilmeli ve mikrobun hangi ilaclara duyarlı hangilerine direncli olduğunu gosteren ilac direnc testleri mumkunse yapılmalıdır. Cunku ulkemizde tuberkuloz ilaclarına karşı primer direnc oranları cok yuksektir. En az dort ayrı ilacı aynı anda birlikte kullanacak şekilde bir tedavi başlanmalıdır. Daha az sayıda ilacla başlanan tedavi ulkemiz icin yanlıştır. Birlikte kullanılacak olan ilaclar hastanın yaşına, tıbbi durumuna gore secilmelidir. Tedavi suresince ilaclar mutlaka uygun doz ve surelerde tedaviye ara vermeden, aksatmadan kullanılmalıdır. Gunumuzde en kısa sureli tuberkuloz tedavisi 6 ay devam etmek zorundadır. 6 aydan kısa tuberkuloz tedavisi olmaz. Fakat hastanın durumuna gore bu sure 9 ay, 12 ay, 24 aya kadar hekim tarafından uzatılabilir. Bundan daha uzun sure tedavi almadın mantığı yoktur.

Bunlara dikkat edilmezse ne olur?
Yukarıda tanımlanan prensiplerden birisine bile dikkat edilmezse zamanla tuberkuloz mikrobu tedaviye direnc kazanır ve bir muddet sonra artık tedavi edilebilir hastalık tedavi edilemez hastalık haline gelir. Bu nedenle Dunya Sağlı Orgutu “tuberkulozu yanlış tedavi etmenin hic tedavi etmemekten daha kotu olduğunu” duyurmuştur.

Yanlış veya eksik tedaviler sonuc vermez mi?
Maalesef verir. Yani bu tur uygun olmayan tedavilere başlandıktan sonra da 15-20 gun icerisinde hastanın şikayetleri tamamen duzelir ve hasta iyi oldum, işler yolunda gidiyor zanneder. Oysa 3-6 ay icerisinde ilac direnci gelişir ve hastalık tekrar geri doner. İşte bu taktirde tedavi cok zorlaşır bazen de imkansız hale gelebilir.

İlac direnci oluşmuş hastalarda ne yapılabilir?
Bu tur hastaların tedavisi gucleşmiş ve tedavinin başarılı olma olasılığı cok azalmıştır. Ustelik bu hastalar ilaclara direncli mikropları etraflarına yaydıkları icin bunlardan mikrop kaparak hastalanan yeni kişilerin de tedavisi guctur. Bu şekilde toplumda tuberkulozun tedavi ve kontrolu giderek daha da zorlaşır. Bu durum tum dunyada ilgili kişileri endişelendirmekte ilac direncindeki artışın onlenmesi icin gerekli tedbirlerin alınması hususunda yakın takip ve oneriler Dunya Sağlık Orgutu ve ilgili orgutler tarafından ulkelere iletilmektedir. Her şeye rağmen ilac direnci olan veya ilk tedavileri yetersiz olan hastaların mutlaka bu tur hastaların yatırılarak tedavi edilebileceği, alternatif ilacların kullanılabileceği, direncli tuberkuloz tedavisinde deneyimli uzmanların bulunduğu ozel merkezlere gonderilmeleri ve sadece buralarda tedavi edilmeleri gereklidir. Bu hastaların orada-burada rasgele tedavi edilmeleri, değişik ilacları kullanmaları sadece zaman kaybettirmekle kalmaz hastalığı tamamen tedavi edilemez hale getirebilir.

Tuberkuloz ilacları nasıl kullanılır?
Streptomisin haric diğer tuberkuloz ilacları ağızdan hap yada şuruplar şeklinde her gun bir defada topluca alınabilir. Gerekirse iki uc oğune de bolunmuş olarak verilebilir. Rifampisin adlı ilacın ac karnına alınması onerilir.

Haftada iki gun ilac alınarak tedavi mumkun mu?
Teoride evet fakat ulkemiz koşullarında hayır. Cunku bu tur aralıklı tedavi rejimlerinde ilacların gorevli bir sağlık personeli tarafından hasta adresinde ziyaret edilerek gozetim altında icirilmesi gerekir. Yoksa gunluk tedavide olduğu gibi ilacları hastaya vererek uygulanamaz. Cunku bir doz unutma veya atlamada direnc gelişme olasılığı yuksektir.

Tuberkuloz ilaclarının ne tur yan etkileri vardır?
En onemli yan etki karaciğer uzerinedir. Bilhassa 35 yaşın uzerinde, alkol almış, hepatit veya başka karaciğer hastalığı olan kişilerde daha sık rastlanır. Gorme, işitme ve denge uzerine olumsuz etkiler ile kırmızı yeşil renk korluğu gorulebilir. Bobrek ve sindirim sistemine zararlı tesirler olabilir. Allerjik reaksiyonlar da gozlenmektedir.

İlaclara bağlı istenmeyen etkiler ortaya cıktığında ne yapılmalıdır?
Bu durumda hasta kendi başına tedavisini kesmemeli, onemsiz gorup hicbir şey yokmuş gibi de davranmamalı derhal hekimine ulaşıp sorununu aktarmalıdır. İlacla ilgili olsun olmasın tuberkuloz tedavisi altında olan her hastada ortaya cıkan her turlu sağlık sorunu ilac yan etkileri acısından hekimine bildirilmeli ve araştırılmalıdır. Eğer şikayetler ilaclara bağlı ise oncelikle hangi ilacla ilgili olduğu ve yan etkinin şiddeti saptanıp ona gore hareket edilir. Hafif sorunlarda ilaca devam edilirken onemli reaksiyonlarda ilaca bir sure ara verilebilir, yada o ilac tedaviden tamamen cıkarılabilir.

Tedavi sırasında kontrol gerekli midir?
Mutlaka. Hem tedavinin etkili olup olmadığını gormek, hem de olası ilac yan etkilerini goden kacırmamak icin hasta aylık olarak kontrollere cağrılmalıdır.

Tuberkuloz hastasının verem savaş dispanserinde takip ve tedavisi şart mıdır?
Tuberkulozu konunun uzmanı bir hekim dışarıda da tedavi edebilir. Ancak hastanın duzenli olarak takip edilebilmesi, ilaclarını ucretsiz alabilmesi ve ulkemizdeki tuberkuloz sorunu hakkında dokumantasyonların yapılabilmesi acısından dispansere kayıt yaptırılması gereklidir. Zaten tuberkuloz teşhisi konan hastayı bildirmek yasal bir zorunluluktur.

Tuberkulozdan nasıl korunabiliriz?
Oncelikle hasta kişilerin teşhis edilip tedavi edilmesi gerekir. Cunku kaynak onlardır. Bir hasta yılda ortalama 10 sağlam kişiye hastalığı bulaştırmaktadır. İkinci olarak hasta kişiden sağlam kişiye gecişin onlenmesi gerekir. Bunun icin hastanın yaşadığı mekanın havalandırılması, negatif aspiratorlerle havanın temizlenmesi, ultraviyole ışınlama yapılması, hastanın maske kullanarak basil sacılmasının onlenmesi faydalı olabilir. Balgamında mikrop bulunan hastanın izolasyonuna artık pek başvurulmamaktadır. Ucuncu olarak sağlam kişilerin direncinin artırılması icin aşılama yapılmalıdır. Eğer evde bir kişi tuberkuloza yakalandı ise o hane halkı taranmalı ve gereken kişilere koruyucu tedavi uygulanmalıdır.

Aşı kimlere yapılmalıdır?
Doğumu takiben ikinci ay sonunda ve ilk okula başlayan her cocuğa BCG aşısı denen tuberkuloz aşısı yapılmalıdır. Aşı konusunda bazı cevrelerin akıl karıştırıcı yaklaşımları varsa da ulkemizin durumu goz onune alındığında bu aşı mutlaka yapılmalıdır. Aşı hastalığı %100 onlemese de sıklığını azaltır ve ağır turlerinin ortaya cıkmasını onler.

Koruyucu ilac tedavisi kimlere uygulanmalıdır?
Balgamında mikrop sacan tuberkuloz hastasıyla yakın teması olan her kişi koruyucu ilac tedavisi acısından uzman hekim tarafından değerlendirilmelidir. Bundan başka onceden tuberkuloz mikrobunu almış, aktif olarak hastalık gecirmemiş fakat tuberkulozun yeniden aktive olması icin uygun koşullar taşıyan yani vucut direncini duşuren başka bir hastalığı olan (AIDS, lenfoma vb ) veya direnc duşurucu bir başka tedavi alan (kortizon kullanan) hastalarda koruyucu ilac tedavisi gerekebilir.

Koruyucu ilac tedavisi nasıl uygulanır?
Bu durumda kişi hasta değildir. Sadece mikrobu almıştır. Tedavi hastalığı iyileştirmek icin değil hastalığı onlemek icindir. Bu nedenle genellikle tek ilacla 6 ay muddetle uygulanır. Fakat kişinin durumuna ve temas olunan hastanın mikrop ozelliklerine gore daha farklı rejimler de gerekebilir.

Okulda cocuğumun koluna tuberkuloz testi yapmışlar pozitif cıkmış, tedavi gerekiyor mu?
PPD veya tuberkulin deri testi dediğimiz uygulama tuberkuloz mikrobuyla karşılaşıp karşılaşmama durumunu ortaya koymak icin yapılır. Hastalığın olup olmadığını gostermez. Testin pozitif olması kişinin daha once tuberkuloz mikrobunu bir hastadan aldığını ve vucudunda tuberkuloza karşı bir reaksiyon oluştuğunu gosterir. Ancak soz konusu kişi tuberkuloz hastası olabilir de olmayabilir de. Bu nedenle pozitiflik tek başına tedavi gerektirmez.



__________________