Protistler (Protista, bazen Protoctista), ayrışık (heterojen) bir canlı grubudur ve hayvan, bitki ya da mantar olarak değerlendirilemeyen okaryot canlılardan oluşur. Protistler bilimsel sınıflandırma acısından Âlem olarak değerlendirilse de tek soylu (monophyletic) değil, kısmi soylu (paraphyletic) bir gruptur. Protistler icinde değerlendirilen canlıların da gorece basit yapılı (tek hucreli ya da ileri duzeyde ozelleşmiş dokuları olmayan cok hucreli) olmak dışında ortak ozellikleri pek yoktur.

Beslenmeleri fotosentez, absorbsiyon ya da fagositoz ile, coğalmaları ise eşeyli ya da eşeysiz ureme ile gercekleşen protistlerin hareketsiz olanları olabildiği gibi, kamcı, siller ya da yalancı ayaklarla hareket ederleri de bulunur. Yaklaşık olarak 60.000 yaşayan, 60.000 kadar da soyu tukenmiş fosil turu bilinmektedir.

Geleneksel sınıflandırma
Protistler, yaklaşık son 150 yıldır, diğer canlı Âlemlerine benzerliklerine gore ceşitli alt gruplara ayrılmaktaydı. Hayvanlara benzeyenlerin protozoa, bitkilere benzeyenlerin alg ve mantarlara benzeyenlerin de cıvık mantar (slime mould) ve su mantarı (water mould) olarak adlandırıldığı ve grupların birbirleriyle sıklıkla ortuştuğu bu ayrım, gunumuzde yerini filogenetik sınıflandırmalara bırakmıştır. Ancak, resmî olmayan bu gruplar, protistlerin morfoloji ve ekolojisini tanımlamakta yine de kullanışlıdır.

Protozoa: hayvan benzeri protistler
Protozoa, ceşitli istisnaları bulunsa da coğunlukla tek hucreli, hareketli ve fagositoz ile beslenen protistlerdir. Genel olarak 0.01-0.5 mm boyutlarındadırlar ve temelde mikroskop ile izlenebilirler. Sulak cevrelerde de toprakta da bulunabilen ve kurak donemleri sıklıkla kist ya da spor (biyoloji) halinde geciren protozoa, ceşitli onemli parazitleri icerir. Bu canlılar, hareketlerine gore, dort alt gruba ayrılırlar:

Uzun kamcıları olan Flagellalılar: orneğin, Euglena.
Gecici yalancı ayakları olan Ameboitler: orneğin, Amoeba.
Coklu, kısa silleri olan Ciliophora (silliler): orneğin, Paramecium.
Bazıları spor oluşturabilen, hareketsiz parazitler olarak Sporozoa: orneğin, Toxoplasma.

Algler: bitki benzeri protistler
Algler, yaşamlarını fotosentez ile surdururler. Bu grup icinde, ikincil endosimbiyoz ile kloroplast edinmiş olan ve aynı zamanda protozoa olarak da değerlendirilen Euglena gibi, pek cok tek hucreli canlı bulunur. Ayrıca, aşağıda sıralanmış olan, hareketsiz ve bazıları gercek cok hucreli (bazı su yosunları) kimi canlılar da bu grupta bulunur:

Daha gelişmiş bitkilerle akraba olan Chlorophyta (yeşil algler): orneğin, Ulva.
Rhodophyta (kırmızı algler): orneğin, Porphyra.
Heterokontophyta (kahverengi algler), diatomlar vb.: orneğin, Macrocystis.
Yeşil ve kırmızı algler, Glaucophyta olarak anılan kucuk bir grupla birlikte, bitkilerin yakın akrabası gibi durmaktadırlar ve kimi araştırmacılar bunları, basit yapılarına rağmen, bitkiler Âlemi icinde değerlendirir. Diğer coğu alg ise ayrı gelişim gostermiştir ki, bunlara hepsi de ayrıca protozoa olarak değerlendirilen Haptophyta, Cryptophyta, Dinoflagellata, Euglenoidea ve Chlorarachnea gruplarının uyeleri dahildir.

Paramecium bursaria ya da Sarcodina (Radiolaria, ışınlılar) şubesinin canlıları gibi bazı protozoanın, hucreleriyle butunleşmemiş olan endosimbiyotik algler icermesi de dikkat cekicidir.

Mantar benzeri protistler
Protist duzeyinde yapıya sahip ceşitli canlılar, sporangiyum urettikleri icin, esasen mantar olarak değerlendirilmişlerdir. Bu grupta Chytridiomycota, cıvık mantarlar, su mantarları ve Labyrinthulomycetes gruplarının uyeleri bulunur. Gunumuzde, Chytridiomycota canlılarının mantarlarla akraba olduğu anlaşılmıştır ve onlarla birlikte sınıflandırılır. Diğerleri ise selulozdansa kitin iceren hucre duvarları bulunan Heterokontophyta ve hucre duvarları bulunmayan Amoebozoa icinde değerlendirilir.

Guncel sınıflandırma
Protistlerin sınıflandırılması henuz değişkendir. Yeni sınıflandırmalar, ince yapı ve biyokimyasal ve genetik ozellikler uzerinden giderek, tek soylu gruplar ortaya koymaya calışmaktadırlar. Ancak, bir butun olarak protistler kısmi soylu bir grup olduğu icin, bahsi gecen yeni sınıflandırmalarda Âlem taksonu ya bolunmekte ya da hepten bir kenara bırakılmaktadır ve protist grupları okaryotların ayrı ayrı soyları olarak değerlendirilmektedir. Adl ve arkadaşları (2005)[1] tarafından ortaya konulmuş son şemada, şube, sınıf vb. sınıflandırma basamaklarına yer verilmemektedir.

Gunumuzde şube olarak değerlendirilebilen ve resmen tanınmış kimi protist grupları aşağıdaki listede sunulmuştur. Ancak, sınıflandırmaların değişkenliği nedeniyle, pek cok başka şube de Protista ile ilişkilendirilebilmektedir.

Alem : Protista
Şube : Amoebozoa
Şube : Choanozoa
Şube : Rhodophyta - kırmızı algler
Alveolata (ust grup)
Şube : Apicomplexa
Şube : Ciliophora - siliyalılar
Şube : Dinoflagellata
Chromista (ust grup)
Şube : Cryptophyta
Şube : Haptophyta
Şube : Heterokontophyta
Excavata (ust grup)
Şube : Euglenozoa
Şube : Metamonada
Şube : Percolozoa
Rhizaria (ust grup)
Şube : Cercozoa
Şube : Foraminifera
Şube : Radiolaria

Animalia (hayvanlar), Plantae (bitkiler) ve Protista (geri kalan herşey) Âlemlerini iceren uc Âlemli sınıflandırma sisteminin kabul gorduğu donemlerde, bakteriler de protist olarak kabul edilmişlerdir ama guncel yaklaşımlarda Bacteria ayrı bir ust Âlem olarak kabul gormektedir.
__________________