Yakıt, enerji deposu ve metabolik ara urunler olarak iş gorurler. Glikoz enerji uretimi icin primer kaynaktır. RNA ve DNA’nın yapısal esnekliği genetik bilginin depolanması ve urune donuşturulmesinde onemlidir.Polisakkaritler bakteri ve bitkilerde hucre duvarının yapısal komponentidir. ALDEHİT veya KETON gruplarını iceren polihidroksi alkollerdir. 3 ana gruba ayrılırlar:
1.MONOSAKKARİTLER: En basit yapıdaki şekerdir.
2.OLİGOSAKKARİTLER:2-10monosakkaritin birleşiminden oluşurlar.
3.POLİSAKKARİTLER:n monosakkarit unitesinin birleşiminden oluşur. İkiye ayrılır: homopolisakkarit(tek tip monosakkaritten), heteropolisakkarit(iki yada daha fazla tipte monomerden oluşur).
MONOPOLİSAKKARİTLER
İcerdikleri fonksiyonel gruba gore ALDEHİT veya KETON olarak ikiye ayrılırlar.
C sayısı ALDOZ KETOZ
Triozlar 3 gliseraldehit dihidroksiaseton
Tetrozlar 4 eritroz eritruloz
Pentozlar 5 riboz, ksiloz ribuloz, ksiluloz
Heksozlar 6 glikoz, galaktoz, mannoz fruktoz
●Asimetrik karbon 4 farklı atom yada grup iceren karbon atomudur. Molekuller icermiş oldukları asimetrik karbon atomu sayısına gore iki yada daha fazla steroizomer oluşur.
Dihidroksiaseton ve gliseraldehit haric tum monosakkaritler en az bir asimetrik karbon atomu icerir.
●Steroizomer: aynı yapısal formule fakat farklı uzaysal formule sahiptir. (2ⁿ) 2¹=2 yani iki stereoizomere sahiptir.
Tetroz: n=2 2ⁿ=4 pentoz: n=3 2ⁿ=8
●D ve L formları birbirlerinin ayna hali, enantiomeridir. Birden fazla asimetrik karbon atomu varsa D ve L formları, aldehit veya keto gruplarından en uzaktaki asimetrik karbon atomunun konfigurasyonuna gore belirlenir.
●Asimetrik karbon atomunun mevcudiyeti bileşiğe optik aktivite de kazandırır. Bu, polarize ışık duzlemini sağa-sola cevirir.sağ(†), sol(-).
●D ve L izomerler ortamda eşit miktarda ise karışım optik aktivite gostermez. Bu tip karışıma rasemik karışım denir.
●Yalnız tek bir atom etrafındaki konfigurasyon ile birbirinden ayrılan iki şekere EPİMER denir.
Glikoz-galaktoz epimerik cift 4.C’da farklılık gosterir.
Glikoz-mannoz epimerik cift 2.C’da farklılık gosterir.
Beş yada daha fazla karbon atomu iceren monosakkaritler cozeltide acık zincir yapısı yerine halkalı yapıyı daha fazla tercih ederler.
ALDEHİT † ALKOL =HEMİASETAL
KETON †ALKOL = HEMİASETAL
Glukozun acık zincirindeki C-1 aldehit, C-5 hidroksil grubu ile reaksiyonlaşır. Meydana gelen altı uyeli halka yapıya PİRANOZ denir.
Fruktozun acık zincirindeki C-2 keto grubu, C-5 hidroksil grubu ile reaksiyonlaşır. Oluşan yapıya FURANOZ denir.
Bir monosakkaritin siklik yapı oluşturması anomerik karbon olarak bilinen ilave bir asimetrik merkezin oluşumuna yol acar. Glukozun acık zincirindeki C-1 karbonil atomu halka yapıda asimetrik merkez şekline donuşur. Anomerik karbon halka yapısında ve anomer denen iki stereoizomer oluşur. C-1’e bağlı hidroksil grup halka duzleminin altında veya ustunde.
Tiple tip denge durumundadır. Glukozun taze cozeltisinde tip fazladır. Ancak bir sure sonra bir kısmı şekline cevrilir. Bu değişime MUTAROTASYON denir. Dengede 1/3 , 2/3 form mevcuttur.
Monosakkaritler indirgeyicidir.Bu icerdikleri aktif aldehit veya keton gruplarından ileri gelir. Bu gruplar alkali ortamda bakır, demir gibi metal iyonlarını indirgeyebilir.
Fizyolojik olarak onemli monosakkarit turevleri:
●Monosakkaritin karbonil grubu bir hidroksil gruba indirgenirse ŞEKER ALKOLLERİ oluşur.
Glukoz veya fruktoz karbonil gruba indirgenirse sorbital oluşur.
Gliseraldehit veya dihidroksiaseton karbonil gruba indirgenirse gliserol oluşur.
Fruktoz veya mannoz karbonil gruba indirgenirse mannitol oluşur.
●Karbonil grup veya bir hidroksil grup karboksilik asit grubuna okside olursa ŞEKER ASİTLERİ oluşur.
●Aldo şekerde aldehit grup okside edilirse ALDONİK ASİT oluşur. Glukoz ………………glukonik asit
●Yuksek numaralı karbon hidroksil grup oluşturursa URONİK ASİT oluşur.
●Monosakkaritin hidroksil grubu bir amino grup ile yer değiştirirse AMİNO ŞEKERLER oluşur.
En yaygın olanlar Glukozamin ve Galaktozamindir.
●Monosakkaritlerin fosforik asit esterleri ile ŞEKER FOSFATLARI oluşur. Karbonhidrat metabolizmasında ara urun olarak oluşurlar. Riboz fosfat ve deoksiriboz fosfat nukleotid ve nukleik asitlerin komponentleridir.
●Bir monosakkaritin anomerik hidroksil grubu ikinci bir molekulun hidroksil grubu ile kondensasyonu sonucu GLİKOZİDLER oluşur. Bir glikozidin karbonhidrat olmayan kısmına AGLİKAN denir.
__________________