T.C.
SULEYMAN DEMİREL UNİVERSİTESİ


İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKULTESİ



KONU:
- İŞLETMENİN AMACLARI -
HAZIRLAYAN:
Sencer OZOKUR
İKTİSAT I (II.O.)
0021401048
DANIŞMAN:
Doc. Dr. HASAN İBİCİOĞLU
ISPARTA - 2001


AMACLARIN TANIMI ve OZELLİKLERİ

Amaclar, belirli bir sure icinde gercekleştirilmesi arzu edilen veya ulaşılmak istenen sonuclar demektir. Amaclar soyut veya somut olabileceği gibi, maddi veya manevi, beşeri veya sosyal niteliklerde de olabilir. Bu acıdan ele alındığı zaman amaclar; davranışları veya tepkileri yonlendiren beşeri veya sosyal olarak belirlenmiş maddi veya manevi değerlerdir.
Gercekte orgutler doğrudan doğruya amac sahibi olmazlar. Sadece insanlar amaclara sahip olurlar ve o doğrultuda harekete gecerler. Belirli sebeplerle davranışlar veya belirli sonuclara ulaşmaya cabalarlar. Oyleyse işletme veya orgut amacından bahsedildiği zaman ne anlaşılır?
Her şeyden once bir işletme veya orgutun calışanları ayrı ayrı amaclara sahiptirler. Her bir insan, kendi amaclarını gercekleştirmek icin bir orgut kurar veya var olan bir orgute dahil olur. Bu acıdan orgutler; birbirinden farklı, bazen catışan amacların dengelendiği bir “amaclar sistemi”[1] olarak gorulebilir. Ancak boyle bir sistem icinde herkesin sadece kendi amaclarını gercekleştirmesi soz konusu olamaz. Şahsi amacların gercekleştirilebilmesi gerekir. Ortak amac icin her uye, kendi amaclarının bir kısmından vazgecer ve diğerlerinin de amaclarını gercekleştirebilmesi icin yardımcı olur. Bunun icin hissedarlar, yoneticiler ve diğer calışanlar, aralarında bir ittifak oluştururlar.[2]
Diğer taraftan orgutler veya işletmeler, toplum icinde yaşayan sosyal bir varlıktır. Hayatını devam ettirebilmek icin dış cevrenin yardım ve desteğine ihtiyac duyar. En başta hukumet kararları, tuketicilerin tutum ve davranışları, hammadde veya diğer girdilerin satıcıları ve nihayet tum toplum, işletmenin amaclarının şekillendirilmesinde etkili olur. Burada da hukumet, sendikalar, satıcılar, muşteriler ve halk arasında ortak bir değer ve fayda uzerinde ittifak sağlanmaya calışılır.
Bu iki ittifakla belirlenen faydanın elde edilebilmesi icin, hedeflerin ortaya konulmasında ve faaliyetlerin gercekleştirilmesinde kilit rolu oynayacak insanlara gerek vardır. Bu tur insanlara “hakim grup”[3] adı verilir. İşte herhangi bir orgutun veya işletmenin amacından bahsedildiğinde, bu hakim grubun, diğer insanların davranışlarını yonlendirmek icin tesbit ettiği amaclar kastedilmektedir.[4]

Başka bir ifadeyle işletme amacları, orgutun tepe yonetiminin belirlediği amaclardır. Ancak bu amacların, orgut icinde herkes tarafından benimsenmesiyle gercekleştirilebileceği hatırlanmalıdır. Butun bu acıklamalar doğrultusunda işletme amacları, “sosyal bir nitelik taşıyan ve orgutun bir butun olarak gercekleştirmeye calıştığı geleceğe yonelik hususlar”[5] şeklinde tanımlanabilir.
TUKETİCİLER SATICILAR
S K

E R

N E

D D
İ İ

K T

A O

R

HUKUMET SOSYO-KULTUREL
DEĞERLER


AMACLAR



İŞLETMENİN AMACLARINA ETKİ EDEN FAKTORLER

Hissedarlar Yoneticiler

Calışanlar Ortak Değerler

İşletmelerde tepe yonetimi tarafından belirlenmiş amacların herkes tarafından benimsenebilmesi ve başarıyla gercekleştirilebilmesi icin, aşağıda kısaca acıklanan ozelliklere sahip olması gerekir.[6]
a) Amaclar kabul edilebilir olmalıdır: Amaclar, kabul edilebilir olmadıkları takdirde beklenen sonuca ulaşılamayacaktır. Amaclar ne kadar cok kişi tarafından ve ne kadar cok benimsenirse, o kadar yararlı olacaktır.
b) Amaclar ulaşılabilir (başarılabilir) olmalıdır: Belirli bir zaman dilimi icinde ulaşılabilir nitelikte ve ne cok kolay, ne de cok zor almalıdır.
c) Amaclar acıkca tanımlanmış olmalıdır: Mumkun olduğunca olculebilir nitelik taşımalıdır.
d) Amaclar motive edici olmalıdır: Tum yonetici ve calışanlara rehber olarak onları başarıya teşvik etmelidir.
e) Amaclar bir birleriyle uyumlu olmalıdır: Farklı seviyelerdeki kişi ve orgut amacları birbirleriyle ahenkli ve uyum icinde olmalıdır.[7]
Amaclar, işletmenin ulaşmak istedikleri hedefleri belirleyen yonetsel planların en geniş grubu olarak, işletme başarısının temelini oluşturmaktadır. İşletmenin amacları kendi arasında ikiye ayrılmıştır.
GENEL AMACLAR

Her orgut ve sosyal sistem, kendilerine toplum tarafından verilmiş temel gorev ve fonksiyonlara sahiptir. Bu anlamda işletmenin amacları, genel olarak iktisadi mal ve hizmetleri ureterek ya da pazarlayarak fayda sağlamaktır. Boylece işletmeler toplumun buyume ve gelişmesinde onemli bir yer tutar. Bu amacla araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunur, teknolojiyle ve işletmeyle ilgili yenilikler yapmaya calışır ve tuketicilerin isteklerine cevap verir. Kolayca anlaşılabileceği gibi, genel amaclar cevrenin işletmeye yuklediği bir gorevdir.[8]
Eğer maddeler altında toplayacak olursak;
- Uzun donemde kÂr etmek
- Satış geliri sağlama amacı
- Topluma hizmet etmek yoluyla sosyal sorumluluk işlevini yerine getirmek
- Varlığını surdurme ve buyume amacı[9]
Klasik iktisatcılardan beri geleneksel olarak işletmenin “kÂr sağlamak amacıyla” kurulduğu varsayılmıştır. KÂr işletmenin belirli bir donemdeki faaliyet sonucu olup, genellikle toplam gelirlerin toplam giderlerden farkı olarak duşunulur. Kısaca soylemek gerekirse, kÂr işletme icin cok onemli bir kavramdır. İşletmenin başarı derecesini olcme aracı, denetleme aracı ve hepsinden onemlisi varlığını surdurme aracıdır.
“Satış geliri sağlama amacı”nda ozellikle az sayıda işletmenin pazara sahip olduğu oligapol piyasalarında, işletme yoneticileri, en cok kÂrı değil belirli duzeyde kÂrı sağlamak kaydıyla, satış gelirlerini maksimum duzeye cıkarmaya calışmaktadırlar.
Sosyal sorumluluk da modern işletmecilikte giderek onem kazanan amaclardan biri olmaktadır. Sahiplik ile yonetimin gitgide ayrılmakta olması ve profesyonel yoneticinin az once değinilen cok yonluluğu cevresinde, hissedarlar yanında toplumun işletme ile ilgili ceşitli menfaat gruplarına hizmet kaygısının guclenmesi de kÂr amacını zayıflatmaktadır.
İşletmenin varlığını surdurmesi, buyume ve gelişmesi de vaz gecilmez nitelikte bir işletme amacıdır. İşletme varlığını tehdit eden sayısız tehlikelerle dolu bir iktisadi cevre oluşturan piyasa ortamında faaliyet gosterir; bu cevrenin her zaman buyuk değişmeler gosteren koşullarına ayak uydurarak yaşamını surdurmesi ve buyuyup gelişmesi gerekir.[10]
İşletmenin kendi oz kaynaklarından yararlanarak ve dış kaynakları değerlendirerek kendi yapısının genişlemesi sonucu ortaya cıkan birinci turdeki buyume ic buyume olarak nitelendirilir. Bu tur buyumede işletmenin yeni bir birim kurması veya başka işletmelerle birleşmesi soz konusu değildir. İşletmenin yeni işletmeler kurması veya mevcut başka işletmelerle birleşmesi sonucu ortaya cıkan ikinci buyume tarzı ise “dış buyume”dir.[11]
İşletmelerin genel amacları dışında, bir de ozel amacları vardır. Bunlar;
- Muşteri ve tuketicilere daha kaliteli mal ve/veya hizmet sunmak,
- Calışanlara iyi ucret verme ve calıştırma koşullarını geliştirip iyileştirmek,
- Calışanlarını eğiterek kendilerini geliştirme ve meslekte ilerleme olarak ve fırsatlarına kavuşmalarını sağlamak,
- Calışanlarına istikrar icinde surekli istihdam sağlamak.
İşletmeler pazardaki paylarını arttırma istek ve cabasında bulunduklarından, mallarını alıp kullanan nihai tuketicileri hoşnut etmek ve onların gereksinmelerine uygun mal ve hizmetler uretmek ve pazarlamak zorundadır. İşletmelerin diğer ozel amaclarından ikincisi calışanlarına olanakların elverdiği olcude iyi bir ucret odemeleri ve bu kişilerin calışma koşullarını geliştirip iyileştirme yonunde gerekli cabaları gostermesidir.
Calışanları eğiterek meslekte gelişme ve ilerlemelerine imkan sağlamak, cağdaş işletmelerin bireysel acıdan yerine getirmeleri gereken bir diğer ozel amac olarak karşımıza cıkmaktadır.
İşletmenin ozel amacları arasında sayılan dorduncu husus, işletmenin istikrar icinde istihdamı surdurmesi şeklinde belirtilebilir. İstikrar işletmenin ciddi bir belirsizlik durumu ile karşılaşmadan varlığını surdurebilmesinin mumkun olduğu bir durumu veya ortam koşullarını yansıtır.

[1] Erol Eren; İşletmelerde Stratejik Planlama ve Yonetim, Cilt 1, İ.U.İ.F. Yay. No. 183, İST, s. 68.

[2] Herbert H. Hicks ve C. Ray Gullet; Organizasyonlar, Teori ve Davranış, İşlt. Bil. Ens. Yay. No: 1, İST. 1981, s. 34.

[3] Robert Albense, Management, South Western Pub. Co. Ohşo 1988, s. 114.

[4] Prof. Dr. Omer Dincer-Yrd. Doc. Dr. Yahya Fidan; işletme Yonetimine Giriş, 2. Baskı, İST. 96, s. 35.

[5] M. Igor Ansaff; Car porate Strategy, Penguin Books, Midle..., 1975, s. 36-37.

[6] James H. Donelly, James L. Gibson and John M. İvanchevich; Fundomentals of Management stn Ed.; Business Pubinc., Tesas 1984, s. 133.

[7] Prof. Dr. Omer Dincer, Yard. Doc. Dr. Yahya Fidan, 2. Baskı, İstanbul 1996, Beta Yayınları, s. 40.

[8] Prof. Dr. Omer Dincer, Yrd. Doc. Dr. Yahya Fidan, Beta Yayınları, 1. Baskı, İST. 96, s. 41.

[9] Doc. Dr. İsmet Mucuk, Der Yay. 3. Basım, İST. 1987, s. 27.

[10] Doc. Dr. İstet Mucuk, Der Yayınları, 3. Basım, İstanbul 1987.

[11] Prof. Dr. M. Şerif Şimşek, Nobel Yayın Dağıtım, 6. Baskı, s. 45, 46, 47.
__________________