BİRİNCİ BOLUM
GENEL OLARAK KOBİ KAVRAMI

1.1. İşletme Buyukluğunun Belirlenmesinde Kullanılan Olcutler

Dunyanın bircok ulkesinde ve Turkiye’de fikir birliği sağlamış ve genelleştirilmiş bir KOBİ tanımı bulunmaktadır. Boyle bir ortak tanımlamayı zorlaştıran bircok neden belirtilmektedir. Bu nedenlerin başında ise ulkelerin kalkınma seviyesi ve sektorler arasındaki farklılıklar gelmektedir. KOBİ tanımları, sadece ulkeden ulkeye değil, sektorden sektore hatta bolgeden bolgeye değişmektedir. Her ulke, kendi iktisadi şartlarını goz onune alarak ihtiyaca cevap verecek tanımlar oluşturmaktadır. Sozgelimi, bir bakkal dukkanının herkes tarafından kucuk kabul edilmesi ne kadar doğalsa, bir ucak fabrikası yada otomobil fabrikasının “buyuk” işletme olarak kabul edilmesi o kadar doğaldır. Ancak, bu iki uc noktanın ayırıcı nitelik ve nicelik ozelliklerini tamamını bunyesinde barındırmadığı acıkca gorulmektedir.1 Bu ve
benzeri edenler, işletmeleri iriliklerine gore sınıflandırmada ayrıntıya inmeyi gerekmektedir.Kimi yazarlar, yalnızca “kucuk işletmeler” ve “buyuk işletme” ayrımını benimserken kimileri, bunların arasına bir “orta işletme” terimini katmakta; bazıları bununla da yetinmeyip soz konusu terimlerin uc noktalarını “cuce işletme” ve “dev işletme sınır terimleriyle acıklamaktadır.

Her ne kadar KOBİ’lerin tanımlanmasında, kullanılan kriterle cok farklı şekiller almakta ise de, bu kriterlerin bircoğunun tum ulkelerde kullanıldığı gorulmektedir. Bu kriterle nitel, nicel ve her iki olcutun bir alındığı ucuncu bir yaklaşımdır. 2 Bu yaklaşımlara ilişkin onemli olabilecek birtakım gercekler ileri surulmektedir. Nicel yaklaşımın onemli gerekcesi ; KOBİ’lerin nite olcutlere dayandırılması halinde acık, objektif ve belirgin bir sınıflandırmanın olamayacağı şeklindedir. Nitel olcutte ise gerekce olarak ulke şartları goz onunde bulundurulması ve girişimcilerin sahip oldukları ozelliler vurgulanmaktadır. 3

Her iki olcutun bir arada değerlendirildiği yaklaşımda ise, tanımlama yapılırken hangi nicel ve/veya nitel olcutlerden oluşacağına dair bir durum soz konusudur. Uygulamada nicel olcutlerin esas kabul edildiği tanımlamada, şayet bir belirsizlik yaşanıyorsa nicel olcutlerden de yararlanılması konusuna gidilmektedir.Bu yaklaşımda nicel ve olcutlere ilişkin esaslar aşağıdaki şekilde ele alınmıştır.

1.1.1 Nicel Olcutler

İşletme buyukluluğunun belirlenmesi amacıyla kullanılabilecek bircok nice olcut olmakla birlikte, işletme buyukluğunun belirlenmesinde karşılaşılan sorunlar nedeni ile bu olcutlere yenileri eklenmektedir. Bunun nedeni ise işletmenin, bir olcute gore kucuk, bir diğer olcute gore ise orta olcekli işletme sınıfına dahil edilmesidir.

İşletme buyukluğunu belirlemede kullanılan nicel olcutlerden en cok bilinen ve en yaygın olanları şu şekilde sıralanabilir; istihdam edilen işgucu sayısı, kapasite buyukluğu, işletmedeki makine parkının değeri, sabit varlıklar toplamı, toplam sermaye,gayri safi gelir, enerji kullanımı,kullanılan hammadde miktarı, makinelerin iş zamanı fonu toplamı, ucretler ve aylıklar toplamı, işgucunun toplam iş zamanı fonu, belirli bir suredeki katma değer, aktif toplamı, yatırılan sermaye, kÂr hacmi, ihracat/satış oranı,sektor icindeki payı.4

Yukarıdaki olcutlere yenilerinin eklenip listenin uzatılması olanağı vardır. Ancak tek başına nicel olcutlerin işletme buyukluğunu belirlemesi oldukca guc olmaktadır. Diğer yandan hemen her ulkede, kendi gelişmişlik duzeyi, ile paralel olarak birbirinden farklı nicel ayırıcı olcutler kullanmaktadır. Bazı ulkeler sanayii,hizmet tarım vb. temel sektorlerin yanında, kimi zaman alt sektorlerde de tarım ayrıntısına inmeyi gerekli gorebilmektedir.Ustelik olcutler, aynı ulkede, aynı anda, orgutsel yapılarca amaclarına gore değişiklik gosterebilirken; zaman icinde de değişikliğe uğrayabilmektedir. Bu nedenle, nicel olcutlere durağan bir kucuk işletme tanımının yapılması olanaksız gorulmektedir. 5 Bu gucluğu yenmek amacıyla bu olcutler yanında sayısal olarak ifade edilmeyen ve niteliği on planda tutan olcutlerde kullanılmaktadır.


1.1.2 Nicel Olcutler

İşletmelerde niteliği esas alan olcutlerin, bir kısmını işletme sahibine, bir kısmını da işletmenin kendisine ait ozellikler olarak iki grupta toplamak, sınıflandırmanın anlaşılabilirliği yonunden yararlı olmaktadır. 6

İşletme sahibine ait nitel ozellikler;
● Bağımsız yonetim, (Yonetici bağımsızdır. Yonetici aynı zamanda işletme sahibi olduğu icin, dışarıdan denetlenmesi soz konusu değildir.)
● İşletme sahibinin belirli bir risk yuklenmesi,
● İşletme, maliyet ve yonetim oğelerinin butunleşmesi,
● İşletme sahibi ile calışan personel acısından yakın bir ilişkinin bulunması,
● Yonetimde uzlaşmanın az olması,

İşletmelerin kendisine ait nitel ozellikleri
● Sermaye ve para piyasalarına katılamama,
● İşletme sermayesinin tamamen veya buyuk bir bolumunun işletme sahibine ait olması,
● Pazar payının sınırlı olması ve pazarlarda daha az etkinlik,
● Hedef pazarın genellikle yoresel olması.

Nicel kriterlerde olduğu gibi işletme buyukluğunu belirlenirken kullanılacak nitel ozelliklerin sayısını arttırmak mumkundur. Ancak bu kriterlerin hatta bunlara eklenebilecek diğer bir kısım kriterlerin hicbirisi, ortak bir tanımlamaya gidilmesinde tek başına anlamlı olmaktadır.

Kriterlerin sayısının geniş tutulması, tanımlara değişik bakış acıları getirmekte, ancak uygulamada bircok karışıklığa da enden olmaktadır. Bu nedenle de nicel kriter sayısını en az duzeyde tutmalı ve bunun yanı sıra bazı ozellikleri taşımasına dikkat etmelidir. Sağlıklı ve uygulanabilir olcutler şu ozellikleri taşımalıdır.

● Olcuye esas olacak bilgiye kolayca ulaşabilmeli,
● Olcut, işletmenin potansiyel uretkenlik gucunu temsil edebilmeli, parasal birimlerle ifade edilmemeli ve fiyat dalgalanmalarından etkilenmesi onlenmelidir. 7

Uygulamada genellikle nicel kriterler, pratik olmaları nedeni ile daha cok kullanılmaktadır. Ozellikle calışan sayısı en cok kullanılan kriter olmaktadır. Ancak bu kriterlerin yanı sıra makinelerin iş zamanı fonu toplamı ve işgucunun toplam iş zamanı fonu kriterleri de dikkate alınmalı, katma değer ve uretim derinliği (sanayii işletmelerinde uretim surecindeki aşamaların sayısı) kriterleri destekleyici bir unsur olarak değerlendirilmelidir. 8 Sozgelimi Japonya’da yılda 5 milyon ton celik ureten bir işletme, kapasitesi 1.1 milyon ton olan fakat, bunun ucte biri kadar uretim yapan İSDEMİR’den (İskenderun Demir Celik İşletmesi) daha az işci calıştırmaktadır. Bu durumda calıştırılan işci sayısı dikkate alınarak yapılan değerlendirmede İSDEMİR’in daha buyuk olduğu sonucuna varılacaktır. 9

1.2 Dunyada ve Turkiye’de Kucuk ve Orta Olcekli İşletme tanımları

Dunya ve Turkiye’de KOBİ tanımlamalarında farklılıklar vardır.Daha oncede bahsedildiği gibi ulkelerin gelişmişlik duzeyleri, KOBİ tanımlamalarını farklılaştırmaktadır. Bu kısımda Dunyanın ceşitli ulkelerinde ve Turkiye’de KOBİ tanımlarını inceleyeceğiz.

1.2.1 Ceşitli Ulkelerde KOBİ Tanımları

İşletme buyukluğunu etkileyen faktorlerin cokluğu nedeniyle goruş birliği sağlanmış bir KOBİ tanımı yapmak kolay değildir. Kullanılan kriterler acısından ceşitli ulkelerin durumları aşağıda verilmektedir. Burada unutulmaması gereken ulkeler arasında standart bir tanımın bulunmamasıdır.
ABD’de KOBİ’ler icin bir resmi tanımlama yoktur. Ancak Amerikan Kongresinin 1953 tarihli Kucuk İşletme Kanunu; kucuk işletme sahipliği ve yonetimi bağımsız, faaliyet gosterdiği alanda hakim gucu bulunmayan işletme olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım aşağıdaki dort unsuru icermektedir.

● İşletmenin sahibi aynı zamanda işletmenin yoneticisi olmakta ve yonetim bağımsız bir yapı
sergilemektedir,
● Sermaye sahibi bir yada birkac kişi ile sınırlı kalmaktadır,
● İşletmenin faaliyet alanı yoresel olmaktadır,
● İşletme bulunduğu sektordeki buyuk rakipleri ile karşılaştırıldığında kucuk olduğu gozlenmemektedir.

Ayrıca, ABD’de 1920’li yıllardan beri faaliyette bulunan Kucuk İşletmeler Teşkilatı’nın (, Small Buiseness Administration) tanımlarında genellikle istihdam edilen işci sayısı yanında, işletmenin satış tutarı da nicel kriter olarak kabul edilmektedir. Sozgelimi, SBA imalat sektorunde faaliyet alanına gore 500 veya 1000 işciden az, toptan ticarette en fazla 100 işci calıştıran,perakende ticarette ise yıllık satış tutarı en az 3.5 en fazla 13.5 milyon doları gecmeyen, diğer hizmet işletmelerinde ise yıllık satışları faaliyette bulundukları alana gore, en az 3.5 en fazla 14.5 milyon doları gecmeyen işletmeler kucuk işletme olarak tanımlanmaktadır.

Almanya’da diğer ulkelerde olduğu gibi KOBİ’lere ilişkin kesin bir tanım olmamakla birlikte Kucuk ve Orta Olcekli Sanayii İşletmeleri Araştırma Enstitusu (Research İnstitide for small and Medium-Sized Enterprises), sanayi dalında en fazla 50 kişi calıştıran ve cirosu 2 milyon DEM’i gecmeyen işletmeler kucuk, 50-499 kişi calıştıran ve iş hacminde 2-25 milyon DEM olarak kullanılan işletmeler orta olcekli işletme kaps..... alınmaktadır.

Ulaştırma, haberleşme ve diğer hizmet sektorunde ise, işci sayısı 1-2 yıllık satış tutarı 100.000 DEM olan işletmeler kucuk olarak kabul edilir. Orta olcekli işletmeler icin ise 3-49 personel ve 1.000.000 DEM’lik yıllık satış tutarı belirleyici olarak kabul edilmektedir. 10

Ayrıca Almanya’da kucuk işletmelerin nitel kriterleri de şu şekilde sıralanmaktadır:
● Yonetim ve karar vermede bağımsız davranış,
● İşletme sahibinin butun sorumluluğu ustlenmesi,
● İşletme ile sahibinin butunleşmiş bir gorunum sergilemesi,
● Sermaye piyasasından fon temin edememesidir,

Fransa’da yasal bir KOBİ tanımı mevcut değildir. Ancak Kucuk ve Orta Olcekli İşletmeler Federasyonu (General Confedaration for Small and Medium Sized Enterprises) sanayi işletmeleri icin işci sayısı nicel kriterini kullanırken, Fransa Ekonomi ve Sosyal Komitesi ( French Economic and Social Comittee ) yukarıda belirtilen ayrıma ilave olarak satış tutarı sınırını da eklemektedir. Fransa’da 50’den az işci calıştıran işletmeler kucuk, 51-500 işci calıştıran işletmeler ise orta olcekli işletme olarak kabul edilmektedir. 11

Fransa’da genel bir kabulle yıllık cirosu 200 milyon Frangı gecmeyen ve calıştırdığı calışan sayısı 500’u aşmayan işletmeler kucuk ve orta olcekli işletmeler olarak tanımlamaktadır.

Fransa sanayisinde en buyuk gurubu orta olcekli işletmeler oluşturmaktadır. Fransız ekonomisinde de gerek uretim gerekse işci calıştırma konusunda onemli yeri olan KOBİ’ler coğunlukla aile şirketi olup işletme sahipleri yonetici konumundadırlar. KOBİ’lerin en buyuk ozelliği ise, buyuk coğunluğunun ihracat yapmamasıdır.

İngiltere’de de resmi bir KOBİ tanımlaması mevcut değildir. Sadece Kucuk Sanayi İşletmeleri Araştırma Komitesi ( Committee of Inquıry On Small Firms) tarafından toplam ticaret,imalat sanayii, inşaat, madencilik, perakende ticaret, ve motorlu arac ticareti icin ceşitli kıstaslarla sınıflandırma yapılmaktadır. Nicel olcut sınıflandırmasında sanayi sektorunde işci sayısı ile, ticaret sektorunde ise yıllık satış tutarı ile değerlendirme yoluna gidilmektedir,
Sektor Tanım
İmalat Sanayi 200 işciden az
İnşaat sektoru 25 işciden az
Madencilik sektoru 25 işciden az
Toptan ticaret Yıllık cirosu 200.000 sterlin
__________________