Risk ve belirsizlik (risk and uncertainty) kelimeleri gunluk piyasa dilinde sıklıkla birbirinin yerine kullanılan kavramlardır. Bircok yatırımcı ve piyasa profeyoneli ikisi de aynı kapıya cıkar duşuncesiyle hangisi kulağına hoş gelirse onu kullanmaktan cekinmez. Ancak bu ikisi literaturde birbirinden tamamen ayrılmıştır; risk kavramı geriye donuk, belirsizlik kavramı ise gelecekle ilgilidir.

Finans literaturunde kullandığımız risk gercek hayattakinden oldukca farklı, olculebilen bir kavramdır ve en basit tanımıyla değişkenliği ifade eder. Yani gecmiş donemdeki gercekleşmiş finansal verilerin ortalamasının cevresinde ne kadar dağınık olduğunu gosterir. Gecmiş borsa verilerini kullanarak kolayca standart sapma ya da varyans hesaplayabiliriz.

Peki ama bulacağımız sayılar yatırımcı acısından ne ifade eder? Orneğin İMKB100'un haftalık ortalama getirisi (yani beklenen getiri) 0'a yakın, standart sapması (yani risk) %7,5 civarında dediğimiz zaman yatırımcının ne anlamasını bekleyebiliriz? İstatistik diliyle borsa bu hafta boyunca %96 ihtimalle %15'e kadar duşebilir ya da %15'e kadar yukselebilir! Boylesine geniş bir aralıkta tahmin vermenin pratikte kimse icin bir faydası yoktur. Tercumesi; "Burada herşey olabilir, borsa inebilir, cıkabilir, sen en iyisi git bir loto kuponu doldur..." demek gibi bir şeydir bu!

Etkin piyasalar hipotezinin babası Fama ile yapılan bir roportajda profesore DowJones endeksinin tepe yaptığı zamanlarda onumuzdeki bir yıl icin borsa beklentisini soruyorlar. "Benim beklentim her zaman gecmiş yılların ortalamasıdır, ancak Wall Street son 10 yıldır ortalamaların cok uzerinde performans gosteriyor, bu yıl da cok altında kotu performans gosterebilir" diyor. Teori ile tutarlı guzel bir cevap!

Yatırımcılar karar verirken gecmiş datanın istatistiksel sonuclarından faydalanabilirler. Uzun zaman aralıklarında oluşan belirli fiyat kalıpları gercektende kolay kolay değişmez. Diğer taraftan onumuzdeki 1 hafta, 1 ay, 1 yıl icin yatırım kararı vermeye calışan bir yatırımcı "beklenen getiri" ve "risk" gibi suslu finansal terimlerden medet umabilir mi?

Gelecekteki olasılıklara gore duşunmek zordur. Finansal anlamda risk ne kadar gecmişle ilgili ise belirsizlik de o kadar gelecekle ilgilidir. Belirsizliğin geleceğe donuk bir kavram olarak objektif rakamlarla olculebilmesi de cok zordur. Orneğin, icinde bulunduğumuz şu gunlerde başta savaş olmak uzere cok fazla belirsizlik kaynağı bulunmaktadır. Değil bu olaylara tek tek olasılıklar vermek, her birini kendi başına tanımlamak bile oldukca guctur. Tversky ve Shafir yazdıkları bir makalede kişilerin boyle durumlar icin karar verirken sonucsuz akıl yurutme dedikleri bir duşunme biciminden soz ediyorlar.

Bu tarz duşunme şeklinin ozelliği belirsiz bir gelecekte bir takım olayların gercekleşmesi durumunda ne gibi sonuclara varılacağının, nasıl tepki verileceğinin kişilerce yeterince acık duşunulememesidir. Yani yatırımcıların coğu genellikle olaylar gercekten yaşanmadan karar verememektedirler.

Gectiğimiz aylarda, 4 Kasım secimleri oncesi ve sonrası yaşadığımız piyasa hareketleri ve yatırımcı davranışları Tversky ve Shafir'in sonucsuz akıl yurutme dedikleri durum icin guzel bir ornek olur diye duşunuyorum. Secim gibi onceden uzerinde konuşulmuş, uzun uzun tartışılmış bir takım olaylar icin bile alınacak kararlar yukarıda bahsettiğimiz duyguyla golgelenir ve piyasa hareketlenince yatırımcılar genellikle onceden iyi duşunup hazırlandıklarını gosterir bicimde davranmazlar.

Belirsizlik cok yukseldiği zamanlarda doğal olarak işlem hacmi de tukenecektir cunku yatırımcı son derece mantıklı duşunse bile karar vermek istemeyecektir. Belirsizliği azaltan haberler geldikce ve o haberler icin neler hissettiğini gordukce yatırımcı karar verebilir duruma gelir. Bu durumda haberi duymadan once veremeyeceği kararları artık verebilir duruma gelmiştir. Yatırımcı coğunlukla borsa icin kendi duygu ve eğilimlerini ancak fiyat değişiklikleri gercekleştikten sonra keşfeder.

Diğer yandan belirsizliği azaltan gelişmelerle birlikte borsa hareketlenir ve cok suratli davranır. Yatırımcının kendi duygularını keşfedip ikna olmasını beklemez! Orneğin borsanın %100 yukseldiği ve toplam 100 gun suren kısa bir ralli duşunun, zaten toplam yukselişin %80'i en fazla 20 gun icinde gercekleşecektir*. Kendini dinlemeye, fiyat seviyelerini rasyonalize etmeye vakit yoktur, olasılıklar onceden duşunulmeli, buna gore onceden verilmiş olan kararlar da mekanik olarak uygulanmalıdır.

Sonucsuz akıl yurutme girdabına duşmuş akıllı yatırımcı icin en buyuk tehlike fiyatlar aniden suratle yukselmeye veya duşmeye başladığında kararsızSonuc olarak her ikisi de aynı şeyle ikna olurlar; suratle değişen fiyatlarla... Sonrasındaki adımda değişen fiyat seviyelerini akıllıca sebeplerle rasyonalize edip pozisyonunu değiştirenler ise en buyuk hatayı yaparlar, cunku rasyonalize ettikleri fiyatlardan tersine bir hareket olursa "akıllı-mantıklı" bir karar vermiş olduklarından yine suratli hareket edemez ve terste kalırlar. kalmaktır. Akıllı para bu durumu onceden duşunmuş ama yanında bir cok şey daha duşunmuş olduğu icin karar verememiştir! Zaten tehlikeli durum da buradadır, donanımı daha duşuk olan amator yatırımcı boyle durumlarda karar verirken sadece 1-2 değişkenden etkilenirken profesyonel yatırımcı 10-20 tane değişkenin etkisi altındadır.

Her ne kadar gelecekteki olasılıklara gore duşunmek zor olsa da amator ya da profesyonel butun yatırımcılar yuksek belirsizlik ortamlarındaKorku patlamada değil onun beklenmesinde vardır." hareketsiz kalmayı secseler de, belirsizliği azaltacak olayların gelişmeye başladığı anda nasıl davranacaklarını cok iyi planlamış olmalıdırlar. Yoksa borsanın yuksek dalgaları arasında savrulup dururlar. Hitchcock'un dediği gibi; "
__________________