Cağımızda hakim olan iktisat oğretisinin "rasyonel birey" kavramı, iki acıdan bireysel davranışları tam olarak acıklayamamaktadır. Bir defa bireyler, birer adacık halinde, atomize elemanlar olarak ve sadece ic durtulerinin etkisi altında davran*mazlar. Bireyler, her şeyden once, birer sosyal varlıklardır. Toplumdaki hakim ideolojik dokular, bireylere oldukca homojen bir yapı kazandırmaktadır. Bireysel davranışlar akılcılıktan uzaklaşıp, duygusal ve coşkusal kalıplara dokuldukce, bireyin hakim ideoloji emrine girmesi daha da kolaylaşmaktadır.

"Rasyonel birey" kavramının bireysel davranışları acıklama*da yetersiz kalmasının ikinci nedeni ise, gunumuzde uygulanan ekonomik ve politik aracların cok girift yapısı nedeni ile, bunla*rın doğru olarak algılanıp, yorumlanmasının ortalama vatandaş icin cok zor olmasıdır. Her birey, mazoşist eğilimler dışında, doğal olarak kendi mutluluğu ve refahını duşunur ve bunu talep eder. Ancak birey, bu cok genel amaclara goturecek aracları iyi ongormeyebilir ya da, kendisine sunulan aracların, gercekten ileri surulen amaclan sağlamadaki başarı şansını bilemeyebilir. Bu nedenin bir sonucu olarak, bazı politikacılar ve hakim grup soz*culeri hemen her turlu onlemi, kamuoyuna, topluma yarar sağla*yıcı olarak sunarlar. Oysa uygulanan politikaların coğu belirli gruplara yarar sağlar. Goruluyor ki, bireylerin siyasal karar ve eylemlerinin, kendi yararları acısından isabeti, sadece ana hatları ile yararları doğrultusunda fikir sahibi olmalarına değil, fakat aynı zamanda, uygulanan politikaları anlayabilme duzey ve yete*neklerine de bağlı bulunmaktadır. Birinci nokta politik (amac), ikinci nokta ise teknik (arac) duzeyde kararı gerektirmektedir. Her birey politik duzeyde, kendi acısından doğru karar verebile*ceği halde, teknik duzeyde aynı sonuc gecerli değildir. Hatta, birinci karar kutsal ve kesinlikle bireye ait olduğu halde, ikinci karar tekniktir. Bu nedenle, birinci karara mudahele doğru, hatta olası olmadığı halde, ikinci karara mudahele gereklidir. Diğer bir deyişle, bireylere ne istemeleri gerektiği soylenemez, ama istekle*rini hangi araclarla gercekleştirebilecekleri soylenebilir ye hatta soylenmelidir de! Birinci alan temel hak ve hurriyetlerle ilgili olduğu halde, ikincisi tamamıyla teknik bir konudur.

Toplumda bireyleri etkileyen eğitim, medya vb. gibi araclar, yuksek maliyetlerinden dolayı, varlıklı grupların elindedir. Zaten varlıklı gruplar, medya araclarını, kendi ideolojilerini yaymak, sistemi meşrulaştırmak ve farklı duşunce ve eylemleri pasifize etmek icin kurarlar. Guclu gruplar, bu araclarla, kitleleri hem oyalarlar hem da topluma olayları algılama suzgeci oluştururlar. Boylece, tum toplumu denetler ve yonetirler.

Tum bu sistemin, fazla sorun cıkartmadan işleyişi, belirli toplumsal ve psikolojik ortamı da gerektirir. Sistemin işleyiş kuralları cercevesinde yaratılan psikolojiler, ezen-ezilen-ezen sarmalı oluşturmaktadır. Ezme pozisyonuna gelen, ezilmemek icin bu pozisyonunu kaybetmemeye calışmaktadır. Buna karşılık, ezilen de, sistemin hakim dokusunu kendi icinde geliştirip, potan*siyel ezen konumuna gecer ve kendisini kanıtlayabilecek her fırsatta, boyle bir zevki ya da intikam duygusunu yaşar!. Bu nedenle, boyle gruplarda hakim dinamik, belirli bir amac değil fakat acığa cıkmış olan bastırılmış duygulardır. İşte hakim gruplar, bu mekanizmayı iyi kavrayıp, işlettiklerinden dolayı, insanları acımasızca kullanabilmektedirler.

Butun bu tartışmalar, eğitimden yoksun, sosyo-ekonomik bi*linc duzeyi gelişmemiş olan, gucle bastırılmış duyguların esiri insanların davranışlarına ışık tutabilir. Hatta bu acıklama, onlara anlayışla yaklaşımı gerekli kılar ve toplumda bazı kişilere gorev yukler: Kendi amacları veri ve kutsal olarak, o insanlara bu a-maclara yonelik aracları, teknik olarak anlatmak gereklidir.

Kaynak: İzzettin Onder – İstanbul Universitesi Maliye Bolumu
__________________