Dış Ticaret Politikası
Dış ticaret politikası, hukumetle*rin ulke ticaretini sınırlandırmak ya da ozendirmek amacıyla yaptığı duzenlemeleri konu almaktadır. Dış ticaret politikasını, "ulkenin dış ticaretini belirlenen hedefler doğrultu*sunda duzenlemek amacıyla alınan onlemler butunu" şeklinde de tanımlayabiliriz.

Dış ticaret politikası, serbest dış ticaret politikası ve koruyucu dış ticaret politikası olmak uzere" iki dala ayrılır. Ancak, dış ticarete hic bir hukumet engelinin olmaması şeklinde ifade edilebilen klasik dış ticaret teorisine dayalı serbest dış ticaret politikası, sanayi devrimini ilk gercekleştiren İngiltere'de ve bircok Batı Av*rupa Ulkesinde 20. yuzyıl başına kadar uygulanmıştır. Sanayi devriminin daha gec gercekleştiği Almanya korumacı dış ticaret politikası uygulamaya başladığı gibi. tum gelişmekte olan ulkeler, koruyucu dış ticaret politikası izlemek zorunluluğunu hissetmişlerdir. Bu nedenle gunumuzde, dış ticaret politikası denilince, genellikle koruyucu dış ticaret politikası kastedilmektedir.

Dış ticareti kısıtlayıcı bir hukumet politikası tuketicilerin ithal mallarına daha yuksek bir fiyat odemelerine sebep olurken, liberal bir dış ticaret politikası uluslar arası ihtisaslaşmasının sağlamış olduğu avantajlardan daha fazla yararlanılmasını mumkun kılmaktadır.
Politikaların Aracları
Devletin dış ticarete mudahale icin kullandığı geleneksel arac gumruk tarifeleridir. Ancak zamanla gumruk tarifelerinin etkisi azalmış, bunun yerine cok sayıda yeni arac ve duzenlemeler ortaya cıkmıştır.

a. Gumruk Tarifeleri: Devletin, belirli amacları elde etmek icin dış ticarete mudahale etmeden en cok kullandığı araclardan en başta geleni gumruk tarifeleridir.
Malların ulke sınırlarından gecişi sırasında alınan vergilerdir. Tarifelerin ekonomi uzerindeki etkileri fiyat mekanizmasının işleyişine dayanır.

b. Tarife-dışı Araclar: Gumruk tarifelerinin dışında genellikle doviz cıkışınayol acan işlemleri kısıtlamak icin hukumetin tek taraflı karan ile konulan mudahale onlemleridir. Sayılan pek coktur, bazdan aşağıdaki gibidir.

1. Miktar kısıtlamaları: Devletin ithalatı doğrudan doğruya belirli miktarla sınırlandırmasına dayanan uygulamaları kapsar. Bunlar, ithalat kotaları, yasaklamalar ve doviz kontrolu gibi onlemleri kapsar. Fiyat mekanizmasını kaldırıp yerine hukumet yetkililerinin kararlarını gecirdikleri icin, kaynak dağılımı acısından oldukca sakıncalı sonuclar doğurabilirler.

2. Tarife benzeri faktorler: Bunlar da gumruk tarifeleri gibi ithalatı pahalılaştırıp yerli uretimin karlılığını artıran, yani fiyat mekanizması yoluyla serbest ticarete mudahale niteliğinde olan onlemlerdir.

3. Gorunmez Engeller: Bu onlemler devletin, halk sağlığı veya kamu guvenliği gibi nedenlerle cıkartmış olduğu idari, teknik duzenleme veya standartları kapsar. Her ne kadar konuluş amacları farklı olsa da, dış ticareti sınırlandırdıkla olcude bir tur dış ticaret engeli niteliği taşırlar. Gunumuzde bu tur engellerin sayısında hızlı bir artış ortaya cıkmıştır.

4. "Gonullu" ihracat kısıtlamaları: Bunlar ithalatcı ulkenin piyasasını bozduğu gerekcesi ile, uretici ulkelerin mal ihracını sınırlandırmaya yonelik bir tur kotalardır. İthalat kotalarından farkları ithalatcı ve ihracatcı ulkeler arasında anlaşmaya dayanması ve karşı tarafın ihracatı uzerine konulmuş olmalarıdır. Bunlara aynı zamanda ihracat kotaları da denir.

c. İhracatın Ozendirilmesi: Dış ticaret politikası aracları her zaman ithalatın sınırlandırılmasına yonelik olmaz. Amac, bazen ihracatın ya da genel olarak doviz kazandırıcı işlemlerin ozendirilmesi olabilir.

d. Bağlı Ticaret: Bazen doviz tasarrufu sağlamak, serbest dovizle satılamayan duşuk kaliteli yerli uretimin ihracını gercekleştirebilmek, yabancı sermaye yoluyla buyuk sanayi tesisleri kurmak gibi nedenlerle “bağlı ticaret”e başvurulabilir. Bu tur ticaret coğunlukla ulkelerarası anlaşmalara dayanır ve taraflardan birisi devler kuruluşu niteliğindedir. Eskiden sadece takas ve kliringden oluşan bağlı ticaret gunumuzde, karşı -satınalım, geri-satınalım, dengeleme (ofset) gibi değişik yontemleri de kapsayacak bicimde genişletilmiştir.
Politikaların Amacları
Hukumetin ulkenin dış ticaret ilişkilerine mudahalede bulunmasına yol acan bazı onemli nedenleri şu şekilde belirtebiliriz:

a. Dış Odemeler Dengesizliklerinin Giderilmesi

Odemeler bilancosu acıklan, ulusal ekonomi uzerinde onemli bazı olumsuz sonuclar doğurur. Dış acık veren ulkeler bu konuda buyuk bir baskı altındadırlar. Cunku doviz rezervlerinin tukenme olasılığı vardır. Dolayısıyla bu ulkelerde dış ticaret politikasının amacı, doviz kazandırıcı işlemlerin ozendirilmesi veya ithalat ve oteki doviz gideri gideri doğuran işlemlerin kısıtlanması ile dış acıkların giderilmesine yoneliktir.

b. Dış Rekabetten Korunma

Ulkeler dış piyasanın rekabetine dayanamayan yerli endustrileri korumak icin ithalatı sınırlandırma yoluna gidebilirler. Az gelişmiş ulkelerde, yeni kurulan veya »ime kurulacak endustriler, belirli bir olgunluk aşamasına ulaşıncaya kadar boyle bir korumaya ihtiyac duyarlar. Sanayileşmiş ulke hukumetleri de ozellikle az gelişmiş severin ihrac ettikleri tekstil gibi emek yoğun bir kısım sanayi mallarıyla rekabet edemeyen bazı yurtici endustri dallarını koruyucu politikalar izlemektedirler.

c. Ekonomik Kalkınma

Kalkınmakta olan ulkeler dış ticaret politikasını sanayileşme stratejilerinin bir aracı olarak kullanmaya calışırlar. İthalat-ikamesi gibi ice donuk bir sanayileşme stratejisi izleyen ulkelerde, dış ticaret politikasının ana amacı yerli endustrilerin korunması iken iken, dışa acık politika uygulayanlarda amac, ihracatın ozendirilmesidir. İlkel tarım urunlerini dış piyasalardaki istikrarsızlıklardan korumak icin ekonomik yapının ceşitlendirilmesi tat doviz kaynaklarının ekonomik olarak kullanılması (luks tuketim malları ithalatının kısıtlanması ve ithalatta ağırlığın yatırım ve ara mallarına verilmesi), az gelişmiş ulkelerde dış ticaret politikasının geleneksel fonksiyonları arasında yer almıştır.

d. Piyasa Aksaklıklarının Giderilmesi

İc ekonomide tekelci kuruluşların yaygınlaşması, uretimde kaynak etkinliğini bozar ve tuketicileri kalitesiz yerli mallara yuksek fiyat odemek zorunluğu ile karşı karşıya bırakabilir. Bu durumda hukumet, gumruk tarifelerini veya oteki kısıtlamaları azaltarak ic piyasada rekabeti geliştirme yoluna gidebilir. Boylece monopoller kırılır, kaynak dağılımında etkinlik artar.

e. Ekonominin Liberalleştirilmesi

Gunumuzde coğu ulkelerde ekonomik politikaların ana amacı serbest piyasa ekonomisini butun kurum ve kuralları ile uygulamaktır. Bu ulkeler liberal bir dış tica*ri politikası izleyerek ulusal ekonominin dunya ekonomisi ile butunleşmesini sağlamaya calışırlar.

f. İc Ekonomik İstikrarın Sağlanması

Bilindiği gibi. ic ekonomik istikrarın bozulması, işsizlik veya enflasyon şeklinde olur. İşsizlik icindeki ulkeler calışma duzeyinin yukseltilmesi icin dış ticaret politikasından yararlanmayı deneyebilirler. Şoyle ki. gumruk tarifeleri ve kotalar koyarak toplam talebi yabancı mallardan yerli mallara doğru kaydırırlar. Ancak bu durumda karşı ulkenin ihracatı azalacağı icin, o ulkeye adeta işsizlik ihrac edilmiş olunur.

Bunun gibi, icerde bazı malların arzının daralmış olması, ic fiyat artışlarına yol acarak bir enflasyon nedeni oluşturabilir. Boyle bir durumda ise hukumetler soz konusu malların ithalatını kolaylaştırarak arz kıtlıklarını giderir ve fiyat istikrarını sağlamaya calışırlar.

g. Hazineye Gelir Sağlamak

Gelecek bolumde goreceğimiz gibi, ithalat ve ihracat uzerine konulan bir ta*kım vergiler ozellikle az gelişmiş ulkelerde devlet hazinesi icin onemli bir gelir kaynağı oluşturur.

h. Dış Piyasalarda Monopol Gucunden Yararlanma

Bazen dış ticaret politikasının amacı, ihrac edilen mallarla ilgili olarak ulus*lararası piyasalarda monopolcu duruma gecmek duşuncesi olabilir. Bunun icin ulke, tek uretici olduğu urunlerin dışarıya satışına sınırlandırmalar koyar veya benzer malı ureten az sayıdaki oteki ulkelerle anlaşarak birlikte kartel kurma yoluna gidebilir. Boylece, uygulanacak aşın yuksek fiyatlarla ticaret hadleri lehte değiştirilmeye calışı*lır.

i. Otarşi

Bir kısım ulkeler gecmiş donemlerde ekonomik ve siyasal rejimlerinin bir gereği olarak otarşi adı verilen politikaları uygulamaya calışmışlardır. Otarşi, ekono*mik bakımdan kendi kendine yeterlilik demektir. Dolayısıyla bu politikayı benimseyen ulkelerde ticaret politikasının amacı dış dunya ile ekonomik bağların en duşuk duzeye indirilmesidir.

Şurası bir gercektir ki, ne kadar zengin olursa olsun bir ulkenin uzun donem*de tam bir otarşik politika uygulaması olanak dışıdır. Cunku uzun donemli olarak ulkenin her turlu kaynağa ve olanağa sahip olması gerceklerle bağdaşmaz. Gecmişte Sovyetler Birliği ve Doğu Bloku ulkeleri Batili Kapitalist ulkelere karşı bu tur otarşik politikalar izlemişlerdi. Ancak Sovyetler Birliği'nin yıkılmasından sonra bağımsızlığı*na kavuşan ulkeler yeniden dunya ekonomisi ile butunleşme cabası icine girmişlerdir.

j. Sosyal ve Siyasal Nedenler

Hukumetler bazen sosyal ve siyasal duşuncelerle bir uretici grubunu kayır*mak istediklerinde o sektorle ilgili malların ithalinden alınan gumruk vergilerini yukseltirler. Tersine, eğer gelir dağılımının bir sınıf aleyhine değişmesi arzu ediliyorsa o endustriler korunmaktan vazgecilebilir. Bunun gibi, ulke guvenliği, halk sağlığı, cevre kirlenmesini onleme, doğal kaynak rezervlerinin korunması vb. nedenlerle belirli malların ithal veya ihracı da kısıtlanmış veya yasaklanmış olabilir

k. Dış Politika Amacları

Yukarıda da belirtildiği gibi, dış ticaret politikası, izlenen dış politika ile ya*kından ilgilidir. Bu amacla orneğin, dost ulkelere gumruk indirimleri şeklinde ticari odunler verilirken diğerleri bu olanaktan yararlandırılmaz. Askeri bakımdan kritik kabul edilen bazı mamul, yarı mamul, hammadde veya teknolojilerin duşman ulkelere satışı yasaklanır (askeri malzeme satış ambargosu) veya askeri acıdan kritik onem taşıyan bazı endustriler yoğun koruma onlemleri altına alınarak giderilmeye calışılır.
__________________