Pikniktesiniz. Mangal yapacaksınız ama hic hesapta olmayan bir gelişme soz konusu. Kovalasanız da uzaklaşmayan ısrarcı bir kalabalık ucuşuyor cevrenizde.
Haşin saldırı taktikleriyle savunmasız noktaları belirlemede uzman sivriler saldırıyor.
Geceyarısı uykumu kacıran kanatlı hain. Nerdeysen cık dışarı.Sonuc belli: Kaşındıkca kaşınan kırmızı kabarcıklar. Bu sırada başkalarının gayet sakin oturduğunu, sinekleri hic umursamadığını fark ediyorsunuz. Sinekler bazı insanları diğerlerine gore daha cok mu seviyor?
Kısa yanıt: Evet. Bilimcilere gore sinekler kan seciyor. Florida Universitesi’nden Jerry Butler’a gore bu oran: 1 /10. Her 10 kişiden 1’i sineklere cok daha cekici geliyor.
Sineklerin kan emiciliği akşam yemeği alışkanlıklarıyla acıklanamaz. Erkek sinekler ısırmaz. Dişi sinekler verimli yumurtalar uretebilmek icin insan kanına ihtiyac duyar. Gorunen o ki, herkesin kanı buna uygun değil.
Sinekler kimi sever?
Bilimcilere gore sinekler insanı buyuk bir et parcası olarak algılıyor. İnsanların yaydığı kokularla sineklerin yakın ilgisi arasındaki ilişkiyi aydınlatmak icin araştırmalar yapılıyor. 400 farklı bileşimi araştırmak kapsamlı laboratuvar calışması gerektiriyor.
Genetik yapımız sinekler tarafından ısırılma olasılığımızı %85 oranında etkiliyor. Bedenimizde uretilen, cilt yuzeyinde fazlaca bulunduğu zaman sinekleri daha yakına ceken bazı bileşenler de var.
Ciltlerinde yuksek oranda steroid ve kolesterol bulunanlar sinekleri daha cok cekiyor. Bu elbette kolesterol duzeyi yuksek olanlara sineklerin musallat olduğu anlamına gelmiyor. Kolesterol ve benzeri urunleri cok daha etkin işleyebilen metabolizmaya sahip olanlarda son urunler cillte birikiyor. Bu da sineklere fazlasıyla cazip geliyor.
Amerikan Bocek Bilimi Topluluğu sozcusu John Edman urik asit benzeri bazı bileşenleri fazlaca uretenlerin de sineklerin bir numaralı hedefi olduğunu soyluyor. Bu maddeler koku duyularını tetikleyerek sinekleri dunyadan habersiz kurbanlara yonlendiriyor.
Cazibe sinek ucuşunu tamamlayıp cilde konmadan cok once başlıyor. Sinekler akşam yemeğinin kokusunu 50 metre oteden alıyor: İnsanlar nefes alıp verirken karbondioksit uretiyor.
Karbondioksit kaynağı cok uzakta olsa bile sinekleri kendine cekiyor. Daha iri, daha buyuk insanlar daha fazla karbondioksit uretiyor. Sinekler de cocuklardan cok yetişkinleri ısırmayı tercih ediyor. Normalden daha fazla karbondioksit urettikleri icin hamileler de risk grubunda.
Hareketli, sıcak nesneler sineklere sevimli geliyor. Hemen dış kapıda sizi bekleyen sinek surusunun ısırıklarından kacmak icin voleybol takımında oynar gibi değil de, sakin bir araba gezintisindeymiş gibi davranabilirsiniz. Koşarsanız sinekler hareket ve ısınızı algılayıp size yonelir. Yorgunluktan hızlı hızlı soluduğunuzda nefesinizle urettiğiniz yoğun karbondioksit ve ter bezlerinizden salınan laktik asit onları ceker. Daha cabuk avlanırsınız.
Sinekler yaklaşık 170 milyon yıldır yeryuzunde. Sadece ABD’de 175’ten fazla sinek turu yaşıyor. Baş belası bu haşereler yakın zamanda yok olacağa da benzemiyor. Fakat en azından etkilerini azaltmak elimizde.
Korunma yolu ne?
Yazın eczane ve supermarket raflarında bircok sineksavar gorebilirsiniz.
Bunların coğu birbirinden farklı icerikte. Piyasada bulunan bircok sineksavarın etkinliğini kimyasallar belirliyor.
1957’den bu yana insanları sineklerden koruyan DEET modern sineksavarların uretiminde halen kullanılıyor. DEET yinelenen araştırmalarla etkinliği tescillenmiş kimyasallardan. Bir araştırmaya gore %23.8 oranında DEET (coğu bileşimde %10 ve %30 arasında) beş saatlik bir koruma sağlıyor.
DEET guvenli mi?
DEET 40 yıldan uzun suredir kullanılıyor. Guvenlik kaydı olumlu. Bugune dek aşırı kullanım sonucu sadece birkac hastanelik vaka soz konusu. Amerikan Pediatri Akademisi duşuk (%10 veya daha az) DEET konsantrasyonunun 2 ay uzeri bebeklerde kullanılmasının guvenli olduğu goruşunde.
Sineksavar uretiminde DEET dışında kimyasallar da kullanılıyor. 1998’den bu yana yaygın kullanılan Picaridin buna ornek: DEET kadar etkin. Ustelik kokusuz. Hafif, temiz hissediliyor. 2 aydan buyuk bebeklerde kullanımı guvenli.
Avon uretimi sineksavar Skin-So-Soft (namıdiğer kimyasal IR3535) yakın zamanda piyasaya cıktı. Araştırmalar bu kimyasalın DEET’den daha az etkili olduğunu gosteriyor.
Bir de metofluthrin var. Bu yeni kimyasal 2006’da EPA tarafından sineksavar olarak onaylandı. İki değişik formu bulunuyor. Kağıt şeride benzeyen modeli bahce ve avlu gibi dış ortamlara koyabiliyorsunuz. Uzerinize de takabilirsiniz. İkinci modelin kucuk bir kutusu, değiştirilebilir kartuşu var. Kemere veya giysiye tutturuyorsunuz. Pille calışan kucuk bir fan yakın cevreye ilac sıkıyor. Cilde doğrudan uygulanmıyor.
Alternatif var mı?
Kimyasal tabanlı sineksavar kullanmak istemiyorsanız alternatifleri değerlendirebilirsiniz. Ornek: Soya fasulyesi yağından uretilen sineksavarlar 1,5 saat sureyle işe yarıyor. Citronella, sedir, nane, limon otu ve sardunya tabanlı yağlar daha kısa sure etkili.
Okaliptus yağından uretilen sineksavarlar uzun sureli koruma sağlayabilir. CDC onaylı Repel markalı Limon okaliptusu yağı duşuk konsantrasyonlu DEET ile aynı korumayı sağlıyor. Limon okaliptusu 3 yaşından buyuk cocuklarda guvenli.
Son yıllarda Don’t Bite Me! (Isırma beni) adı altında kimyasal olmayan, tiyamin – B1 vitamini – iceren sineksavarlar bir başka secenek. 1960’larda yapılan bir araştırma dişi sineklerin tiyamin kokusundan hoşlanmadığını ortaya cıkarmış. Konuya ilişkin başka araştırma yapılmamış. Don’t Bite Me! markasıyla cilde yapıştırılan sineksavar bantlar pazarlayan şirketin başkanı Chari Kauffmann’a bakılırsa, urun uzerinde araştırma – geliştirme calışmaları suruyor.
Başka yolu yok mu?
Kimyasal veya bitki ozlu farketmez, kendinizi spreye bulamaktan nefret ediyor, fakat yine de sineklerin uzerinize konmasına engel mi olmak istiyorsunuz?
Yeni geliştirilen sinek tuzakları uygun bir cozum olabilir. Bunlar cevreye karbondioksit, ısı, nem gibi sineklere cekici gelen maddeler yayıyor. Dişi sinekler tuzağa duşuyor ve son nefeslerini veriyor. Sineklerin urediği yerlere koyulan sinek tuzakları son derece etkili.
Sineksavarda son moda: Kimyasal boceksavar permetrin iceren giysiler. Acık alanda uzun sure gecirenler (orneğin askerler) bu tur giysilerle sineklerden korunuyor. Saha testleri bu yontemin Guney Afrika ormanlarının kural tanımaz sineklerini bile uzak tutabildiğini kanıtlamış.
Yakın cevrenizde, mesela bahcenizde olan biteni yakından izleyerek entegre haşere yonetimi adına bazı hamleler yapabilirsiniz. Sinekler su birikintilerine bayılır. Tıkanmış oluklar favori buluşma mekanlarıdır. Taşan cop kutularını soylemeye gerek yok. Soruna kaynağında mudahale etmek en iyisi.
Sinek ısırığı riskli mi?
Sinek ısırığı birkac gunluk kaşıntıdan daha fazlasına yol acabilir. Bazı insanlarda alerjik reaksiyonlar oluşabilir. Sinekler hastalık bulaştırabilir. 1999’da ABD’de gozlemlenen Batı Nil virusu sineklerle taşınıyordu. Aynı yıl New York’ta 62 vaka kaydedildi. 7 kişi yaşamını kaybetti.
2008’de Batı Nil virusuyle ilişkili ABD genelinde 1.356 vaka ve 44 olum rapor edildi. 2009 ve 2010’da gercekleşen Dang humması salgını yine sineklerin marifetiydi.
Sıtma klasik etkinliğini arttırarak surduruyor. Her yıl dunya genelinde bircok insan sıtmadan oluyor. Sıtma gelişmiş ulkelerde duşuk duzeyde goruluyor ama Batı Nil virusu oyle değil. Hazırlıklı olmakta fayda var.