GPS'ten gelen deniz tabanındaki titreşimleri gosteren veriler, depremin ne buyuklukte bir tsnuami yaratacağının hesaplanmasında kullanılacak.

UNESCO’nun tsunami uyarı sistemi

Birleşmiş Milletler’e bağlı UNESCO, Hint Okyanusu’nda 26 ulkeyi birbirine bağlayan uydu destekli bir tsunami erken uyarı sistemi kuruyor.


LIVESCIENCE / BBC
NTV-MSNBC
Guncelleme: 14:16 TSİ 29 Haziran 2006 Perşembe

NEW YORK / LONDRA - Birleşmiş Milletler’in bilim ve kultur kolu UNESCO, Aralık 2004’te 200 bin kişinin olduğu Guneydoğu Asya depreminden sonra bolgede tsunamiye karşı bir erken uyarı sistemi geliştiriyor. Kuresel konumlandırma sistemi (GPS) ile calışan uyarı ağı, bir yazılım aracılığıyla 26 ulkeyi birbirine bağlıyor. Yazılım, bir depremin ardından oluşabilecek tsunaminin boyutlarını hesaplıyor, deniz tabanındaki titreşimleri olcumluyor. Boylece, depremin deniz tabanında yarattığı hareketin ne buyuklukte bir tsunami yaratabileceği belirleniyor. Uyarı sistemi, tahmini bir tsunamiyi en gec 15 dakikada ulusal merkezlere gonderiyor.



UNESCO’nun NASA yardımıyla geliştirdiği sistem, depremden sonra gelen sismik verileri GPS’ten gelen deniz tabanı titreşim olcumleriyle birleştiriyor ve bilgisayarda muhtemel tsunami simulasyonları yapıyor.

‘İLK AN TİTREŞİMİ’ VE ZAMANLA YARIŞ’

Aralık 2004 Guneydoğu Asya depremi, 200 bin kişinin olumune ve 1.5 milyon kişinin evsiz kalmasına yol acmıştı. Bu depremden sonra, uluslararası bir tsunami erken uyarı sisteminin ne kadar onemli olduğu ortaya cıkmıştı. Bilim insanları, tsunami uyarı sistemlerini ‘zamanla yarış’ olarak niteliyor.
Aralık 2004'te meydana gelen Guneydoğu Asya depreminde 200 bin kişi olmuş, 1.5 mliyon kişi de evsiz kalmıştı.

UNESCO sisteminin geliştirilmesinde rol alan uzmanlardan Northwestern University sismoloğu Seth Stein sistemi şoyle acıklıyor: “Tsunamiler jet hızıyla ilerler, erken uyarı istasyonları karar vermede cevik davranmalı ve sadece birkac icinde uyarıyı diğer tum merkezlere ulaştırmalı. Tsunami kıyıya doğru ilerlerken de, diğer bolgelerdeki yetkililer gerekli hazırlıkları yapabilmeli.”

Erken uyarı merkezlerinde sismik olcum cihazları, deniz tabanındaki titreşimleri olcen cihazlar ve GPS birlikte calışıyor. Projenin GPS bolumu NASA tarafından geliştirildi. Bu sistem GPS uydularından gelen radyo sinyallerini yer istasyonlarına gonderiyor. Bu verilerden depremin meydana geldiği saniyedeki ‘ilk an titreşimi’ hesaplanabiliyor. ‘İlk an titreşimi’ depremin tsunami potansiyelini belirliyor.

ULUSAL HUKUMETLER UYARIYI HIZLA DEĞERLENDİRMELİ

UNESCO Direktoru Koiciro Matsuura, 26 ulkenin ulusal tsunami uyarı merkezinin 25 adet istasyondan gelen bilgileri işleyeceği vurguladı. Matsuura, insan hayatının kurtarılabilmesi icin bilimsel uyarının yapılmasından sonra ulusal hukumetlerin tsunami uyarısını hızlı bir koordinasyonla yerine getirmesi gerektiğinin altını ciziyor. Matsuura hızlı koordinasyonun onemine işaret ederek, “Ulusal merkezlerin uyarıları hızla harekete gecirmesi gerekiyor, yoksa sistemin hicbir yararı olmaz” diye konuştu.

UNESCO’ya bağlı Hukumetlerarası Okyanuslar Komisyonu sistemin denetciliğini ustlenecek. Pasifik Okyanusu’nda yerleştirilen bu sistemden sonra, Atlas Okyanusu, Akdeniz ve Karayipler’de de benzer erken uyarı sistemleri geliştirilecek.
__________________