Buyuk Patlama’dan kısa sure sonra ortaya cıkan super kutleli kara delikler, yıllardır astronomları şaşırtmaya devam ediyor. Yeni bir calışma ise bu super kutleli kara deliklerin kokenlerine ışık tutabilir.
Gokbilimciler, kara deliklerin coğunun nasıl oluştuğu hakkında oldukca fazla bilgiye sahipler. Devasa bir yıldızın olmesi ve supernovaya girmesinden sonra kalan kutle, kendi yercekimi kuvveti altında cokerek kara delikleri oluşturuyor. Bu kara delikler, Guneş'in yaklaşık 5 ile 50 katı arasında boyutlara ulaşabiliyor. Gokbilimciler, kara delikleri acıklayabilirken super kutleli karadeliklerin kokenini hÂl acıklayabilmiş değiller.
Bu kozmik canavarlar, hemen hemen evrendeki tum galaksilerin merkezinde var ve bazıları, Buyuk Patlama’dan yalnızca 690 milyon yıl sonra ortaya cıktı. Evet, 690 milyon yıl insanlık tarihi acısından korkunc buyuklukte bir zaman ama kozmik zaman acısından bu sure, goz acıp kapama suresine eş değer. Bir yıldızın doğması, kara deliğe cokmesi ve super kutleleşmesi icin yeterince uzun bir zaman değil.
Kanada’daki Western Universitesi’nden iki araştırmacı Shantanu Basu ve Arpan Das, super kutleli kara deliklerin nereden geldiklerini bulmak icin bir teori geliştirmeye karar verdiler. Gecen ay The Astrophysical Journal Letters dergisinde tarif ettikleri gibi bu teoriyi geliştirirken kuasarlardan yararlandılar. Kuasarlar, surekli olarak buyuk miktarlarda maddeyi emen veya biriktiren super kutleli kara deliklerin diğer ismi. Bu yapılar, ozel isim alıyorlar cunku icine duşen şeyler, parlak radyasyon yayıyor ve boylece diğer kara deliklerden daha kolay gozlemleniyor.
Kuasarları analiz ettikten sonra Basu ve Das, super kutleli karadeliklerin zincirleme bir reaksiyondan kaynaklanabileceğini one surduler. Kara deliklerin tohumlarının ilk başta tam olarak nereden geldiğini hÂl acıklayamayan araştırmacılar, buna rağmen daha sonra ne olduğunu tahmin edebiliyorlar. Ortaya cıkan kara deliklerden biri, maddeyi topladığında komşu gaz bulutlarını ısıtacak olan enerjiyi yayar. Bir sıcak gaz bulutu, soğuk olana kıyasla daha cabuk coker. Bu durum, super kutleli kara delikler populasyonunun evrenin doğuşunda ustel bir oranda arttığına inanan diğer bircok astronomun tahminlerine uyuyor.
Teoride bir noktada, zincirleme reaksiyonun durduğu ve gittikce daha fazla kara delik doğup enerji ve ışığı yaymaya başladıkca gaz bulutlarının buharlaştığı belirtildi. Basu, “Evrendeki genel radyasyon alanı, bu kadar buyuk miktarda gazın doğrudan cokmesine izin veremeyecek kadar guclu hÂle geliyor ve boylece tum surec sona eriyor” acıklamasını yaptı. Basu ve Das, zincir reaksiyonun yaklaşık 150 milyon yıl surduğunu tahmin ediyorlar.
Kara delik buyumesi icin genel olarak kabul edilen hız sınırı, radyasyonun dış kuvvetiyle yercekimi ic kuvvet arasındaki bir denge olan Eddington oranı olarak adlandırılır. Maddenin yeterince hızlı cokmesi durumunda bu hız sınırı, teorik olarak aşılabilir. Basu ve Das’ın modeli, zincirleme reaksiyon gercekleştiği sure boyunca Eddington oranının 3 katında kara deliğin maddeye temas ettiğini gosteriyor.
Super kutleli bir kara delik oluşumunu gorebilme yeteneğine henuz ulaşabilmiş değiliz. Gunumuzdeki mevcut teleskoplar net şekilde bir goruntu ortaya koyamıyor ancak onumuzdeki 10 yıl icerisinde teleskop teknolojisinde de oldukca ciddi gelişmeler kaydedilmesi bekleniyor. Bu gelişmeler evreni daha yakından tanıma imkÂnını sunacak.
Webtekno
Gokbilimciler, kara deliklerin coğunun nasıl oluştuğu hakkında oldukca fazla bilgiye sahipler. Devasa bir yıldızın olmesi ve supernovaya girmesinden sonra kalan kutle, kendi yercekimi kuvveti altında cokerek kara delikleri oluşturuyor. Bu kara delikler, Guneş'in yaklaşık 5 ile 50 katı arasında boyutlara ulaşabiliyor. Gokbilimciler, kara delikleri acıklayabilirken super kutleli karadeliklerin kokenini hÂl acıklayabilmiş değiller.
Bu kozmik canavarlar, hemen hemen evrendeki tum galaksilerin merkezinde var ve bazıları, Buyuk Patlama’dan yalnızca 690 milyon yıl sonra ortaya cıktı. Evet, 690 milyon yıl insanlık tarihi acısından korkunc buyuklukte bir zaman ama kozmik zaman acısından bu sure, goz acıp kapama suresine eş değer. Bir yıldızın doğması, kara deliğe cokmesi ve super kutleleşmesi icin yeterince uzun bir zaman değil.
Kanada’daki Western Universitesi’nden iki araştırmacı Shantanu Basu ve Arpan Das, super kutleli kara deliklerin nereden geldiklerini bulmak icin bir teori geliştirmeye karar verdiler. Gecen ay The Astrophysical Journal Letters dergisinde tarif ettikleri gibi bu teoriyi geliştirirken kuasarlardan yararlandılar. Kuasarlar, surekli olarak buyuk miktarlarda maddeyi emen veya biriktiren super kutleli kara deliklerin diğer ismi. Bu yapılar, ozel isim alıyorlar cunku icine duşen şeyler, parlak radyasyon yayıyor ve boylece diğer kara deliklerden daha kolay gozlemleniyor.
Kuasarları analiz ettikten sonra Basu ve Das, super kutleli karadeliklerin zincirleme bir reaksiyondan kaynaklanabileceğini one surduler. Kara deliklerin tohumlarının ilk başta tam olarak nereden geldiğini hÂl acıklayamayan araştırmacılar, buna rağmen daha sonra ne olduğunu tahmin edebiliyorlar. Ortaya cıkan kara deliklerden biri, maddeyi topladığında komşu gaz bulutlarını ısıtacak olan enerjiyi yayar. Bir sıcak gaz bulutu, soğuk olana kıyasla daha cabuk coker. Bu durum, super kutleli kara delikler populasyonunun evrenin doğuşunda ustel bir oranda arttığına inanan diğer bircok astronomun tahminlerine uyuyor.
Teoride bir noktada, zincirleme reaksiyonun durduğu ve gittikce daha fazla kara delik doğup enerji ve ışığı yaymaya başladıkca gaz bulutlarının buharlaştığı belirtildi. Basu, “Evrendeki genel radyasyon alanı, bu kadar buyuk miktarda gazın doğrudan cokmesine izin veremeyecek kadar guclu hÂle geliyor ve boylece tum surec sona eriyor” acıklamasını yaptı. Basu ve Das, zincir reaksiyonun yaklaşık 150 milyon yıl surduğunu tahmin ediyorlar.
Kara delik buyumesi icin genel olarak kabul edilen hız sınırı, radyasyonun dış kuvvetiyle yercekimi ic kuvvet arasındaki bir denge olan Eddington oranı olarak adlandırılır. Maddenin yeterince hızlı cokmesi durumunda bu hız sınırı, teorik olarak aşılabilir. Basu ve Das’ın modeli, zincirleme reaksiyon gercekleştiği sure boyunca Eddington oranının 3 katında kara deliğin maddeye temas ettiğini gosteriyor.
Super kutleli bir kara delik oluşumunu gorebilme yeteneğine henuz ulaşabilmiş değiliz. Gunumuzdeki mevcut teleskoplar net şekilde bir goruntu ortaya koyamıyor ancak onumuzdeki 10 yıl icerisinde teleskop teknolojisinde de oldukca ciddi gelişmeler kaydedilmesi bekleniyor. Bu gelişmeler evreni daha yakından tanıma imkÂnını sunacak.
Webtekno
__________________