İsvicre'deki Avrupa Nukleer Araştırmalar Merkezi'nin bir benzeri de Turkiye'de kurulacak.
Carşamba, 08 Ekim 2008 10:31

Turkiye, İsvicre'deki Avrupa Nukleer Araştırmalar Merkezi'nde (CERN) yurutulen bilimsel araştırmaların benzerlerinin yapılacağı bir merkez kuruyor.

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) desteğiyle kurulacak "Turk Hızlandırıcı Merkezi"nin enstitu ve laboratuvarlarının yapımı icin ay sonunda ihaleye cıkılacak.

Merkez faaliyete başladığında, yuksek enerjili elektron ve proton hızlandırıcıları bulunacak ve parcacık fiziği ve nukleer fizik başta olmak uzere pek cok alanda ileri teknoloji araştırmaları yurutulecek.

Ankara Universitesi Fizik Muhendisliği Bolumu Oğretim Uyesi ve Proje Koordinatoru Prof. Dr. Omer Yavaş, fizibilite ve altyapı calışmaları buyuk olcude tamamlanan "Turk Hızlandırıcı Merkezi" projesinin hayata gecme aşamasında olduğunu bildirdi.

Turkiye'de bazı medikal uygulamalarda kullanılan lineer hızlandırıcılar dışında, Ar-Ge, endustriyel ve teknolojik uygulamalarda kullanılan parcacık hızlandırıcılarının bulunmadığına işaret eden Yavaş, Turkiye'nin DPT'nin ongorusu ve desteği ile 1997'de "Parcacık Hızlandırıcıları: Turkiye'de Neler Yapılmalı?" başlıklı projeyle "hızlandırıcı merkezi kurma seruvenine" başladığını kaydetti.

Kurulum calışmalarına 2006'da başlanan merkezde, her biri Turkiye icin ilk olacak 4 buyuk hızlandırıcı tesisinin planlandığını belirten Yavaş, bunları parcacık fabrikası (parcacık carpıştırıcısı), sinkrotron ışınımı tesisi, serbest elektron lazeri tesisi, proton sinkrotronu olarak sıraladı.

"Boyutları ve araştırma kapasitesi acısından Turkiye'nin yer aldığı coğrafyada bir ilk olacak merkez icin calıştıklarını" vurgulayan Yavaş, "merkezin her acıdan Turkiye'nin CERN'u anlamına geldiğini" soyledi.

Yavaş, boylesine buyuk bir hedef icin kurulum aşamasında TAEK ve TUBİTAK gibi kuruluşların desteğinin yanı sıra başta CERN (İsvicre) olmak uzere Almanya'nın en onemli hızlandırıcı merkezleri olan DESY (Hamburg), BESSY (Berlin) ve FZD (Dresden) ile bu amacla imzalanmış işbirliği anlaşmalarının buyuk onem taşıdığını bildirdi.

Yavaş, projede bolgedeki diğer ulkelerle ve Turk Cumhuriyetleri ile yakın işbirliğine girileceğini de ifade etti.

İHALE SURECİ BAŞLIYOR

Merkezde yer alacak enstitu ve laboratuvar binalarını projelendirdiklerini ve ay sonunda ihaleye cıkacaklarını bildiren Yavaş, projeyle ilgili şu bilgileri verdi:
"2005'te DPT'ye sunduğumuz proje 'Turk Hızlandırıcı Merkezi'nin Teknik Tasarımı ve Test Laboratuvarları' ismini taşıyor. Proje kapsamında ulkemizin ilk hızlandırıcısı kurulacak ve ilk 'Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitusu' hayata gecirilecek.

Merkezin binalarının yapım ihalelerinin bu yıl icinde başlaması ve gelecek yıl bitmesi bekleniyor. 2011'de tamamlanması ongorulen ve Ankara Universitesinin Golbaşı Kampusu'nde kurulacak ilk tesislerde elektron hızlandırıcısına dayalı yeni tip lazerler ile malzeme biliminden biyoteknolojiye, tıptan kimyaya pek cok alanda Ar-Ge calışmaları yapılacak.

İlk tesis tamamlandıktan sonra Turk Hızlandırıcı Merkezi icin yeni bir yer secimi yapılacak ve kurulum calışmaları başlatılacak.

Merkezde CERN'de olduğu gibi yuksek enerjili elektron ve proton hızlandırıcıları bulunacak ve parcacık fiziği ve nukleer fizik araştırmaları başta olmak uzere, parcacık demetleri ve ışınım kaynakları kullanılarak ileri teknolojik araştırma ve uygulamalar ile Ar-Ge calışmaları yapılacak."

Yavaş, maliyeti yaklaşık 350 milyon YTL olarak ongorulen merkezin, 2020'li yılların başında tamamlandığında G8 ulkeleri dışında, ulusal boyutta kurulmuş ilk merkez olma ozelliğine sahip olacağını belirtti. Yavaş, "Merkez, ulkemizin gelişmesi ve kalkınmasında onemli bir yere sahip olacak" dedi.

Proje kapsamında yer alan ve Bakanlar kurulu onayı bekleyen "Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitusu"nun de onayın verilmesiyle kurulacağını kaydeden Yavaş, "Avrupa icin CERN ne anlam taşıyorsa, bu merkez de ulkemiz icin aynı anlamı taşıyacaktır" diye konuştu.

"TEKNOLOJİ, 21. YUZYILA DAMGASINI VURACAK"

Dunyada yaklaşık 15 bin parcacık hızlandırıcısının ve bu teknolojinin yaklaşık 300'un uzerinde uygulama alanının olduğunu belirten Yavaş, şunları kaydetti:
"Parcacık hızlandırıcı teknolojileri, 21. yuzyıla damgasını vuracak yaklaşık 10 jenerik teknolojiden biri. Diğer teknolojiler uzay, nukleer, iletişim, ulaşım, savunma, biyoteknoloji, nanoteknoloji, enerji, sağlık teknolojileri olarak sayılabilir.

Hızlandırıcı teknolojileri tum bu alanlarda yapılan araştırmalar icin olmazsa olmaz bir teknoloji haline geldi. Bu alana gelişmiş ulkeler GSMH'lerinin ortalama yuzde 3-4'unu ayırıyor.

Turkiye, Turk Hızlandırıcı Merkezi'ni kurmakla en gec Cumhuriyetin 100. yılında buyuk onder Ataturk'un işaret ettiği muasır medeniyet seviyesinin uzerine cıkma hedefine ulaşma yolunda buyuk mesafe kaydedecek ve merkez tamamlandığında Turk bilim insanları dunya olceğinde araştırma ve buluşlara imza atacak."

SON 10 YILDA NELER OLDU

Yavaş'ın verdiği bilgiye gore, calışmaları 1997'de başlayan proje, Prof. Dr. Omer Yavaş ve o donemde Ankara Universitesinde gorev yapan Prof. Dr. Saleh Sultansoy tarafından yurutuldu.

Proje calışmalarının yeni aşaması 2006 yılı başından bu yana 10 universitenin işbirliği ile Prof. Dr. Omer Yavaş'ın yurutuculuğunde surduruluyor. Projeye Ankara Universitesinin yanı sıra Boğazici, İstanbul, Doğuş, Gazi, Uludağ, Dumlupınar, Erciyes, Niğde ve Suleyman Demirel universitelerinden 75 araştırmacı katılıyor.

Parcacık hızlandırıcı teknolojileri ve uygulamaları konusunda ulusal birikim oluşturmak ve mevcut birikimi harekete gecirmek uzere 2001, 2004 ve 2007 yıllarında TAEK ve universitelerin işbirliği ile "Ulusal Parcacık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongresi" ve 2005'ten başlayarak her yıl 100 civarında lisansustu oğrencinin katılımı ile "Ulusal Parcacık Hızlandırıcıları ve Dedektorleri Yaz Okulu" organize edildi.

Proje ekibinden pek cok araştırmacı, son yıllarda başta CERN olmak uzere uluslararası merkezlerde hızlandırıcı tasarımı ve işletimi konularında calışmalarda bulundu.

UCAK KAZASINDA HAYATINI KAYBEDEN PROF. ARIK

"Turk Hızlandırıcı Merkezi" projesinin Isparta Suleyman Demirel Universitesinde duzenlenen 4. Calıştayına katılmak uzere yola cıkan proje uyesi 6 fizikci, 30 Kasım 2007'de Isparta yakınlarındaki ucak kazasında hayatını kaybetmişti.

Kazada yaşamını yitiren Boğazici Universitesi Oğretim Uyesi Prof. Dr. Engin Arık da merkezin kurulması icin projede onemli gorevler ustlenmişti. Prof. Dr. Arık, Turkiye'de bir hızlandırıcı merkezinin kurulmasıyla ilgili 2006'da şu goruşlerini dile getirmişti:
"Ulkeler teknolojik gelişmişlik duzeyleri ile cağdaş seviyeye gelebiliyorlar. Bunun en guzel orneğini son yıllarda Cin ortaya cıkardı. Cin'de bulunan parcacık hızlandırıcısı, son 15 yıldır dunyanın en onemli merkezleri arasına girdi ve burada yapılan araştırmalar iyi neticeler vermeye başladı. Turkiye'nin de bir yerden başlaması gerek. Kendi hızlandırıcı merkezimizi bir an once kurmamız gerek. 1 ton toryumdan elde edilecek enerji, 1 milyon ton petrole eşdeğer. İnşallah kuracağımız Turk Hızlandırıcı Merkezi'nde bir proton hızlandırıcısı duşunuluyor. Bu da ilerde bir prototip toryum nukleer enerji santrali yapmamız icin on calışmalara olanak sağlayacak. Bir ulkenin kendi teknolojisini uretmeden ilerlemesine imkan yok. Kopyalayarak hicbir ulke, ileri ulkelerin seviyesine gelemez."



Kaynak: Ajanslar
__________________