Kobay Farelerinde Oykusu var

Romatizmalı bir kobay faresinin fiyatı 200 dolar. Kor fare 250, epilepsi (sara) hastası fareler ise 1000 dolar. Siparişle genetiği değiştirilmiş kobay faresinin fiyatı hastalığına gore 100 bin dolara kadar cıkabiliyor.Tıp deneyleri, ilac endustrisi ve diğer bilimsel calışmalarda kobay farelerden yararlanılıyor. Cunku farenin genetik yapısı insana şaşırtıcı derecede benziyor; farelerin ilaclara tepkileri de insanınkilerle benzerlik gosteriyor. Doğru bir genetik manipulasyonla fareler, insan hastalıklarını taşıyacak şekilde değiştirilebiliyor. Bu sayede bilim insanları, farelerin uzerinde bir insan vucudu gibi deney yapabiliyor.Fareler şimdiye dek şeker, Alzheimer, şişmanlık, kanser ve diğer hastalıkları insanlar yerine taşıdılar; uzerlerinde yuzlerce ilac denendi. Dunyada 25 milyon kobay faresinin deneylerde kullanıldığı tahmin ediliyor.

KOBAY FARESİ ‘SEKTORU’
Dunyada kullanılan kobay farelerini araştırma kurumlarına tedarik eden sadece birkac kobay faresi laboratuvarları bulunuyor. Bunlardan Jackson Laboratory, orneğin, yılda 2 milyon fare satıyor. Charles River Laboratories’in kobay faresinden elde ettiği yıllık gelir 500 milyon doları aşıyor. Kobay faresi yetiştirmek sanıldığı kadar da kolay bir iş değil. Karmaşık ilac araştırmaları icin artık cok daha karmaşık hastalık yapısında farelere ihtiyac var. Ayrıca bu farelerin muşterilere ulaştırılması da başlıbaşına bir sorumluluk.
GEN HARİTASI FARELERE TALEBİ ARTIRDI
Bilim insanları, bundan 100 yıl once fareler uzerinde calışmaya başladığında, genetik benzerlik o zaman icin bir oncelik taşımıyordu. Daha cok, farenin kucukluğu, saklanmasının kolay oluşu, evcilliği ve hızlı uremesi onu bilim insanlarının gozdesi yapmıştı. Bugunse genetik benzerlikleri onlara talebi yeniden antırdı. 2001’de insanın genetik haritasının cıkarılmasından sonra, fareyle insan arasındaki şaşırtıcı benzerliğin farkedilmesi, fareyi yeniden ideal kobay haline getirdi.
CİFTLEŞTİRMENİN YERİNE GENETİK MANİPULASYON
Eskiden araştırmacılar fareleri surekli birbirleriyle ciftleştirerek sonraki jenerasyonlarda genetik yapılarının ozdeş hale gelmesini sağlamaya calışırdı. Bu sayede, ulaşılan son jenerasyon genetik olarak diğerlerine oylesine benzerdi ki, bir Japon bilim insanının yaptığı deneyle Kanadalı bir bilimi insanının yaptığı deney arasında uyum sağlanmış oluyordu. Cunku farelerin genetik yapıları standartize edilmiş ve genetik farklara dayalı ceşitlenmeler onlenmiş oluyordu. 20’inci yuzyılın genelinde, farelerin genetiği ciftleştirme yoluyla standartize edilmesine karşılık, şimdi biyoteknoloji laboratuvarları genetik mutasyonu dışardan tetikleyerek istedikleri genetik yapıyı oluşturabiliyorlar.
GENETİK MODİFİKASYONDA SINIR YOK
Orneğin, Deltagen firması ozellikle bir geni eksik olan fareler uretiyor; Alman Artemis Pharmaceuticals şirketi fare genlerinin arasına insan geni ekliyor. İsvicreli PolyGene Transgenetics, fare genetiğini muşteri isteklerine gore ayarlayabiliyor. Xenogen şirketi proteinlerin kendi kendine ışık yaymasını sağlayarak, uzerinde calışılan genleri yanıp sonerek aydınlanan fareler uretiyor.
GENETİK MODİFİKASYONA GORE FİYAT
Muşterinin istediği genetik manipulasyona gore, uretilen esas farenin maliyeti onbinlerce doları bulabiliyor. Seri uretime gectikce sonraki siparişler ucuzlayabiliyor. Orneğin, bir ilac şirketi bir ilacın denenmesinde kullanılacak fareler icin 10 milyon dolar harcayabiliyor. Hastalıkların tedavisinde bilim insanları, hedef olarak hastalığın biyolojik gelişiminde rol oynayan kilit molekulleri tespit ederek, bunun bloke edilmesine odaklanıyor. Bu hedef molekullerin, bilim insanları tarafından bulunabilmesi icin, her bir fare ‘fabrikada’ tek bir geni eksik olarak uretiliyor. Kabaca acıklamak gerekirse, orneğin, ne yersin yesin şişmanlamayan bir farede hangi gen eksikse, o eksik gen aşırı şişmanlığa neden olarak duşunulebiliyor. Bir genin eksik bırakılması, o genin insan fizyolojisindeki işlevinin acığa cıkmasına yardımcı oluyor. Farelerde bu amacla eksik bırakılabilecek binlerce gen bulunuyor.


kaynak bilim
__________________