‘Oğrenilmiş caresizlik’ adı verilen bu psikolojik rahatsızlık, başarıya giden yoldaki onemli engellerden. Araştırmalara gore, coğu oğrenci, deneyimlediği başarısızlıklar yuzunden karamsarlığa kapılıp hicbir şey yapamayacağını duşunuyor. Marmara Universitesi Ataturk Eğitim Fakultesi Oğretim Uyesi Prof. Dr. Halil Ekşi, asıl başarının olumsuz deneyimlerle oluşturulduğunu vurguluyor. Prof. Dr. Ekşi, ‘oğrenilmiş caresizliği’, onunla baş etme yollarını ve bu konuda oğretmenlere, velilere duşen gorevleri şoyle anlatıyor:
OFKE VE DEPRESYONA YOL ACABİLİYOR
Oğrenilmiş caresizlik, başarısızlığın surekli deneyimlenmesinin ardından, insanda başaramayacağına yonelik gelişen koklu inanc olarak ifade edilebilir. Okullarda bunun orneklerine sık rastlanılıyor. Oğrenci bir derste, konuda başarılı olamadığında ve her defasında tum cabaları başarısızlıkla sonuclandığında, bu giderek daha az emek harcamasına ve sonunda tamamen denemekten vazgecmesine neden oluyor. Bir oğrencinin ust uste dorduncu kez matematikte başarısız olduğunu duşunun. Oğrenci, zamanla matematiğin anlaşılmasının cok guc olduğuna ve başarı icin kendisinin yeterince zeki olmadığına inanmaya başlar, cesareti kırılır, cabalamaktan vazgecer. Bu oğrenciler, deneme-cabalama ve başarı arasındaki bağı dikkate almadan, başarısız olacağı inancından dolayı tekrar denemez. Sonucta başarısız olduklarında da bunu denememelerine değil, zaten başarısız biri olduklarına bağlarlar. Bu olumsuz duşunceler oğrencilerin ozguvenlerini ve ozsaygılarını olumsuz etkiliyor. Bu cocuklar destek almazsa, kaygı, uykusuzluk, iştahsızlık, ofke ve depresyonla sonuclanan durumlar ortaya cıkabilir.
Oğrencilerin oğrenilmiş caresizlikle başa cıkmak icin olumsuz sonuc uzerinde kendi davranışlarının hicbir etkisi olmadığına yonelik inanclarını kırıp, tekrar deneme noktasında azim gostermeye hevesli olmaları gerekir. Bu nedenle aile, oğretmen, arkadaş ve sosyal cevre, bu cocuklara yonelik yapamadığına, yapamayacağına veya yeteneğinin olmadığına dair yuklemelerden sıyrılmalı, tekrar denemeye cesaretlendirmeli.
BUNLARA DİKKAT
- Oğrenci calışmak icin duşuk motivasyon gosterip derslerde ilgisiz ve pasif gorunuyorsa,
- Nadiren soru soruyor, sınıftaki tartışmalara az ilgi gosteriyorsa,
- Oğretmen herhangi bir hatasını duzelttiğinde kolayca cesareti kırılıyor ve bu, onda gorevini tamamlamaya yetenekli olmadığına dair bir algı oluşturuyorsa,
- Kotu notlar alışılmış hale gelmiş ve bunu kacınılmaz gorduğu icin okulda ne yaptığını ya da ne oğrendiğini onemsemiyorsa oğrenilmiş caresizlik yaşıyor olabilir.
VELİLERE: CABASINI DESTEKLEYİN
- Sadece cocuğun yeteneği değil, oğrenme stilleri, oğretmen ve sınıf ortamı gibi oğrenmeyi etkileyen bircok faktor olduğunu unutmayın.
- Başarısızlıktan sadece oğrenciyi sorumlu tutmayın, oğrenmeye yonelik isteksizliğin altındaki nedenler ve başarıyı engelleyen faktorleri bulmakta acık olun. Sabit zihniyetli veliler, cocukların belli oranda yeteneğe sahip olduğuna inanır. Gelişim zihniyetine sahipler ise cocuklarının calışarak ve cabalayarak engelleri aşabileceklerini bilir. Ona gelişim zihniyetiyle yaklaşın. “Sen bu konuda yetenekli değilsin, yapamazsın” gibi ifadeler kullanmayın.
- Yeterince zeki olmadığı veya yeteneği olmadığı icin değil, yeterince caba gostermediği icin yapamadığını vurgulayın. Onu calışmaya teşvik edin.
- Başarılı sonuc aldığında “Gayret gosterdiğin icin başardın” mesajı vererek, cabasını destekleyin.
OĞRETMENLERE: CESARETLENDİRİN
- Cabaları icin cesaretlendirin ve hata yapmaktan korkmak icin bir neden olmadığına inandırın. Yanlış cevap verdiklerinde eleştirel olmamaya dikkat edin. Aksi takdirde yeni fikirler uretme ve hata yapma konusunda kendisini rahat hissetmez, denemeye ve hata yapmaya karşı bir korku geliştirebilir.
- Oğrencinin doğuştan gelen yeteneklerinden ziyade cabasını vurguladığınızdan emin olun. Boylece “Ben aptalım, yapamam, başaramam” şeklindeki bilişsel carpıtmalarını “Yeterince caba gostermediğim icin yapamadım” diye değiştirmesi kolaylaşacak.
- Soru sorduğunuzda oğrenci, uzerine duşunmek yerine kolayca pes ediyor ve cevap vermekten kacınıyorsa, onu duşunmeye teşvik etmek icin sure tanıyın, ek ve daha kolay sorularla ona rehberlik edin. Boylece doğru sonuca ulaşan oğrenci kendine guvenmeye başlar.
Kaynak
__________________