İşverenler, yuklendiği veya yaptığı işin bazı kısım veya eklentilerini kendi adına yapmak uzere başkalarına verirse bunlara, alt işveren, aracı veya taşeron denilmektedir.
Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 87. maddesinin ikinci fıkrasında, Bir işte veya bir işin bolum veya eklentilerinde işverenden iş alan ve kendi adına sigortalı calıştıran ucuncu kişiye aracı denileceği hukme bağlanmıştır. Bu tarif karşısında bir kimseye aracı/alt işveren (taşeron) denilebilmesi icin genel olarak iki şartın bulunması gerekmektedir.
Birincisi sigortalı calıştıran bir işverenin bulunması, ikincisi de, bu işverenden işin bolum veya eklentisini taahhut eden kişinin, yani alt işveren-aracının (taşeronun) bu işi yapmak uzere kendi adına sigortalı calıştırmasıdır. Ancak, inşaat işlerinde istisnai durumlar ayrıca aşağıda acıklanmıştır.
Eğer, asıl işverenler hicbir işci calıştırmıyor ve işin tamamını ucuncu bir kişiye yaptırıyorsa, bu durumda aralarındaki ilişki asıl işveren-alt işveren ilişkisi olmayacaktır. Aracıların, asıl işverene karşı ustlendikleri işi, devamlı işyeri sigortalıları ile değil de munhasıran bu iş icin sigortalı calıştırmak suretiyle yapmaları halinde, bu aracılar kendi adlarına ayrı bir işyeri dosyası tescil ettirmeyecekler ve calıştırdıkları sigortalıları asıl işverenin işyeri dosyasından SSK'ya bildireceklerdir.
Asıl işverenin işinin bir kısmı, bir veya birkac alt işveren (taşeron) tarafından ustlenilmiş, işin geri kalan kısmı asıl işveren tarafından istihdam edilecek sigortalılar tarafından yapılacak ise, işyeri bildirgesi verme yukumluluğu asıl işverene ait olacak ve işyeri dosyası asıl işveren adına tescil ettirilecektir. Alt işverenler de asıl işverene karşı ustlendikleri işte munhasıran bu iş icin sigortalı istihdam etmeyerek, işi devamlı işyeri sigortalıları ile yaparlarsa, aracıların bu işte calıştıracağı sigortalılarla ilgili yukumlulukler, aracının kendi adına tescil ettirmiş olduğu devamlı işyeri sigortalıları ile yerine getirilecektir.
Ancak, inşaat işlerinde iş sahibinin kendisi işci calıştırmaksızın, inşaatta yapılan işleri belirli kısımlara ayırıp başka başka (birden cok) kişilere yaptırması halinde, (işin bunlara devri soz konusu değil ise) bu kişiler aracı(alt işveren) olarak kabul edilecektir. Sosyal Sigortalar Kanunu yonunden inşaatta yapılan işleri bolup dağıtan asıl işveren niteliğiyle sorumludur. orneğin; yapı kooperatifi, kendisi haricten işci calıştırmayıp, inşaatın kısımlarını ayrı şahıslara yaptırması durumunda, Yapı kooperatifi işveren, bolum veya eklentilerden iş alanlar ise kurum uygulaması yonunden alt işveren (aracı) sayılacaklardır.
Alt işverenlerin/aracıların (taşeron) calıştırdıkları sigortalıların işcilik (ucret, ihbar/kıdem tazminatı vb.) ve sosyal sigorta haklarından doğan sorumluluklarından, asıl işverende aynı derecede sorumlu tutularak calışanın (sigortalının) işcilik hakları ve SSK'nın prim ve diğer alacakları guvenceye alınmıştır.
506 sayılı kanun sigortalıları korumak amacıyla, aracı işverenin yanında calıştırdığı sigortalılarla ilgili yukumluluklerinden asıl işvereni de sorumlu tutmuştur. Asıl işverenle taşeron kendi aralarında muteselsil sorumluluğu azaltmayı veya ortadan kaldırmayı amaclayan sozleşmeler yapamazlar. Sosyal Sigortalar Kurumu'nun 506 sayılı kanundan doğan, prim ve diğer alacaklarından dolayı, taşeronla birlikte asıl işveren de sorumludur.
Resul Kurt