Hucrelerin canlılık olaylarında kullandığı biyolojik enerjiye ATP denir. ATP enerji gerektiren buyume, hareket, senaaa, donuşum gibi canlılık olaylarında kullanılır. Canlı vucudunda gercekleşen butun olaylara
bolizma denir. bolizmanın gercekleşmesi enerjiyle bağlantılıdır. Canlı vucudunda iki ceşit bolizma gercekleşmektedir.a. Ozumleme olayları : Kucuk yapılı maddelerin kimyasal bağlarla birleştirilerek buyuk yapılı bileşik ve molekullerin senaaalenmesidir. Bu
bolizmaya fotosenaaa, protein senaaai, nişasta senaaai, ATP senaaai ornek verilebilir.b. Yadımlama olayları : Buyuk yapılı maddelerin enzimlerle parcalanarak daha kucuk molekullu maddelerin oluşturulmasına denir. Ozumlemenin tersi şeklinde gercekleşir.
Bu
bolizmaya hucre ici ve dışında gercekleşen sindirim olayları ile solunum reaksiyonları ornek verilebilir.Ozumleme ve yardımlama şeklindeki
bolizmalar bireyin yaşına, beslenmesine, sağlığına, cinsiyetine ve cevre şartlarına gore farklı değerlerde gercekleşebilir.Canlı hucrelerde gercekleşen en onemli ozumleme olayı fotosenaaa ve en onemli yadımlama olayı da solunumdur. Cunku, bu
bolik olaylar enerji donuşumuyle ilgili olup diğer butun hayatsal olayların yapılmasında doğrudan etkili olmaktadır.*
B. FOTOSENaaa OLAYI
Canlıların yaşamında kullanılan enerjilerin temel kaynağı guneş enerjisidir.
Guneş enerjisini hic bir canlı doğrudan kullanamaz. Bu nedenle guneş enerjisinin besinlerin yapısındaki kimyasal enerjiye donuşturulmesini fotosenaaa olayı sağlamaktadır. Karbondioksit ve suyun klorofiller uzerinde ışık etkisiyle birleştirilip besin ve oksijen uretilmesine fotosenaaa adı verilir.
Fotosenaaai gercekleştiren klorofilli canlılara ureticiler denir. Ureticiler bu olay yardımıyla şeker, yağ, protein ve vitamin ihtiyaclarını kendileri karşılarlar.
Fotosenaaa yapamayan tuketici canlılar ise bu besinler yonuyle doğrudan ya da dolaylı olarak uretici canlılara bağımlıdır. Yeşil bitkiler, klorofilli bakteriler, mavi yeşil algler ve oglena fotosenaaale besin uretebilir. Fotosenaaa reaksiyonlarının yapılmasında ışık kullanıldığı icin, sadece gunduzleri gercekleşir.
Fotosenaaai en fazla ve etkili şekilde yeşil bitkiler gercekleştirir. Yeşil bitkiler, fotosenaaa sonucu urettiği besini coğunlukla nişastaya cevirerek kok, govde, yaprak, meyve ve tohumlarda depo ederler. Nişasta renksiz ve buyuk yapılı bir şeker olup iyot cozeltisiyle etkileşebilir. Ayrac olan iyot cozeltisi nişastayla etkileştiklerinde mavi renk oluşturur.
Bu durum bitki yapraklarının fotosenaaa yapıp yapmadığının belirlenmesinde kullanılır.
Nişasta + İyot cozeltisi ® Mavi renk oluşumu
*
Fotosenaaa Hızını Etkileyen Faktorler
Fotosenaaa olayının yapılmasında kullanılan ve etkili olan butun faktorler reaksiyonun hızını da etkiler. Bu faktorlere karbondioksit, su, klorofil, ışık ve sıcaklık ornek verilebilir.
· Karbondioksit miktarı : Fotosenaaade hammadde olarak kullanıldığı icin miktarı arttıkca olayın hızını belli bir değere kadar artırır.
· Su miktarı : Olayda kullanıldığı icin fotosenaaain hızını belli bir değere kadar değişmesini sağlar.
*
· Işık şiddeti : Işık, fotosenaaade enerji kaynağı olduğu icin belli bir değere kadar olayın hızını değiştirir.
*
· Klorofil sayısı : Işığı emen pigment olup sayısının artması fotosenaaa hızını olumlu yonde etkiler.
*
· Sıcaklık derecesi : Ortamdaki ısı miktarı olup enzimlerin calışmasını doğrudan etkiler, ortam sıcaklığının duşuk veya yuksek olması fotosenaaa hızını olumsuz yonde değiştirir.
*
· Işığın rengi : Guneş ışığı 7 farklı rengin birleşmesiyle oluşur. Bu renkler farklı ozellikte olup farklı miktarlarda enerji taşır. Yeşil bitkiler fotosenaaade en az yeşili kullanırken en fazla da kırmızı ve mor ışığı kullanır.
*
C. SOLUNUM OLAYI
Hucrelerdeki canlılık olaylarında kullanılan ATP’ler besinlerin yapısındaki kimyasal enerjilerden uretilir. Besinlerin parcalanarak ATP uretilmesine hucre solunumu denir.
ATP ler yapılarında enerji depolayan birimlerdir. Uretildikten sonra hucrenin her yerine taşınabilir. Hucredeki
bolizma olaylarının gercekleşmesinde ATP lerdeki enerji kullanılır. Hucre solunumunda glikoz, amino asit ve yağ asiti gibi organik besin parcaları kullanılır. Hucre solunumu hayat boyunca gece ve gunduz surekli olarak gercekleştirilir. Besinlerin parcalanması sırasında, oksijen molekullerinin kullanılıp kullanılmamasına gore iki ceşit solunum bulunur.
*
a. Oksijenli solunum : Besinlerin oksijenle yakılarak enerji uretilmesidir. Oksijen besinlerin yakılarak tam olarak parcalanmasını sağlar. Bu olay mitokondrilerde gercekleşir.
Oksijenli solunum reaksiyonları insan, hayvan, bitki, mantar ve amip, oglena, paramesyum gibi canlılarda gorulur. Ayrıca bazı bakteriler sitoplazmalarındaki enzimlerle oksijenli solunumu yapabilirler. Bu ceşit solunumla besinler tam olarak parcalandığı icin besinlerdeki enerjinin tamamı acığa cıkartılabilir. Oksijenli solunum sonucu 1 glikoz şekerinden 38 ATP’lik bir enerji senaaalenir.
Oksijenli solunum sonucu bol miktarda karbondioksit gazı oluşturulur. Bu gazın ayracı kirec suyu olup solunumla ilgili deneylerde karbondioksit kirec suyunun saydamlığını bozarak bulanmasına neden olur. Boylece ortamda solunum yapılıp yapılmadığı belirlenir.
b. Oksijensiz solunum (Fermantasyon) : Besinlerin oksijen kullanılmadan doğrudan parcalanarak enerji uretilmesidir.
Olayın gercekleşmesinde kullanılan enzimler hucrenin sitoplazmasında bulunur. Besin maddeleri cok az miktarda parcalandığı icin organik yapılı olan asit ya da alkol gibi maddeler oluşur. Cok az miktarda 2 ATP’lik bir enerji uretilir.
Bu ceşit solunumu, daha cok ilkel yapılı canlılar (bazı bakteriler, bazı mantarlar) gercekleştirir.Ancak oksijenin olmadığı ya da yetersiz kaldığı durumlarda bitki ve hayvanlar bir miktar fermantasyon yapabilir. Canlılar dunyasında iki ceşit fermantasyon yaygındır.
· Etil alkol fermantasyonu : Şekerlerin parcalanmasıyla iki karbonlu etil alkol oluşturulur. Oluşan alkol ortamın mayalanmasını sağlar. Bira, şarap, ispirto, kolonya uretilmesi gibi.
Bazı bakteriler ve maya mantarları tarafından yapılabilir.
· Laktik asit fermantasyonu : Şekerlerin parcalanmasıyla uc karbonlu laktik asit oluşturulur. Sutun yoğurda donuşmesi ile insanlarda yorgunluğun oluşmasında etkili olur. İnsanda iskelet kaslarında gercekleştirilir.