Down sendromu insanlarda en sık gorulen kromozom anomalisi turudur. Zeka geriliği yapması ve erken yaşta olume neden olması nedeniyle onde gelen toplumsal sorunlardan olan down sendromu olgularının tumu olmasa da onemli kısmı, gebelik doneminde ceşitli tanı yontemleriyle tanınabilmekte ve ailelere gebeliği devam ettirme ya da sonlandırma secenekleri sunulabilmektedir.
Down Sendromu Nedir?
Down sendromu ya da eski adlarıyla "mongolizm" veya "mongol bebek" ilk kez 1866 yılında Dr. John Langdon Down tarafından "ozel bir tur zeka geriliği" olarak tarif edilmiş bir sendromdur. Moğol ırkına mensup insanlara cekik gozlulukleriyle benzemeleri nedeniyle Dr. Down bu bebekler icin "mongoloid" terimini kullanmış, ancak daha sonra Asyalı bilim adamlarının baskısıyla "mongol" terimi tumuyle terkedilmiştir.
Down sendromunun genetik kaynaklı olduğu baştan beri duşunulmesine karşın bu bebeklerin kromozom haritasının cıkarılması ancak 1959 yılında mumkun olmuştur. Daha sonraki yıllarda Down sendromunun translokasyona bağlı şekilleri ve mozaik varyantı da olabileceği keşfedilmiştir.
Dunyada yaklaşık olarak 660 yenidoğan bebekten biri Down sendromu ile doğmaktadır. Bu haliyle Down sendromu insanlarda en sık gorulen malformasyon (yapısal bozukluk) turudur.
Nasıl Oluşur?
İnsan, hucrelerinde 46 kromozom iceren bir canlıdır. Kromozomlar hem insan ırkına ait, hem de bulunduğu canlının bireysel ozelliklerine ait bilgileri depolayan DNA yapılı molekullerdir. Bu DNA molekulleri de vucudun işleyişiyle ilgili bir maddenin (enzimler ya da ceşitli proteinler gibi) uretimine ait bilgiler iceren farklı genleri taşır. Bu 46 kromozomun yarısı anneden yarısı da babadan gelir. İşte Down sendromu insanlarda normalde anneden bir, babadan da bir olmak uzere iki adet gelen 21. kromozom bilgisinin hucrede ucuncu kez yeralmasıyla (Trizomi 21= uc adet 21 numaralı kromozom) ortaya cıkan belirtiler topluluğudur. Bu fazladan kromozom yani DNA bilgisi hucresel seviyede ceşitli genlerin iki kez değil uc kez ifade bulması (overexpression) ve boylece ceşitli maddelerin uretiminde anormallikler oluşmasına neden olur. Bu hucresel duzeydeki anormallikler bebeğin vucuduna yansıdığında karşımıza Down sendromu belirtileri topluluğu cıkar.Down Sendromu'nun Belirtileri Nelerdir?DS'lu cocuklar, birbirlerine benzemekten ziyade,ailelerine benzerler.Duygu ve davranışlarında kusursuz, oyun ve yaramazlıkta ise yaratıcı ve hayal gucu yuksek olup, ihtiyac duyulan değişik duzeylerdeki gelir ve barınma imkÂnları icinde, kendi ayakları uzerinde duracak şekilde yetişirler.
DS, cocuğunuz hakkındaki merak uyandıran yegÂne şey olmayacaktır elbette. Unutmayın; cocuk yetiştirmek,hayatınıza duşunemeyeceğiniz bir tat katacağı gibi,aklınıza gelmeyecek zorlukları da beraberinde getirir.Cocuklarımızın ne kadar ilerleme kaydedeceğini artık tahmin bile edemeyiz.
DS rahatsızlığını yaşayan cocuklar, her cocuğun yetişmesine katkıda bulunan bakım, ozen ve toplumsal yaşamın icinde yer alma gibi imkÂnların aynısından yararlanırken, butun diğer cocuklar icin olduğu gibi,okul, okul oncesi eğitim ve eğitimin kalitesi de,sağlıklı akademik beceriler geliştirmede gerekli olan imkÂnları cocuğunuza sağlamanız acısından buyuk onem taşır.
Standart IQ testlerinde DS'lu cocuklar, zek geriliği sınırını aşağıya cekecek ılımlılıkta puanlar alırlar coğu zaman. Ancak, durum boyle olsa da, bu testler zekÂnın bircok onemli alanını olcmezler; siz de cocuğun hafıza, ic goru, yaratıcılık ve zekÂsı karşısında şaşırır kalırsınız ve ne şanstır ki, bu tur cocuklardaki yuksek oğrenme yetersizliği oranı, bir dizi yetenek ve beceriyi golgeleyebilir.
DS'lu cocuklar, pahalı sağlık tanıları ile oteki profesyonel mudahalelerin ilk muşterileri olsa da,unutmayın ki,cevrelerinde onları seven, sayan ve takdir eden insanların bulunması her cocuğun hakkıdır.
Boylesi cocukları, her hangi bir kişide ortaya muhtemel olan ya da olmayan bircok fiziksel ozelliğinden tanımak mumkundur. Bazı belirtileri de şoyle sıralanabilir: Ø İrisinde kucuk, beyaz, hilÂl şeklinde belirgin Brusfield benekleri olan cekik gozler,
Ø Her iki elinde de bulunan tek bir avuc ici cizgisi,
Ø Ender gorulen, olağandışı bir zekÂ,
Ø Doğuştan gelen yuksek orandaki kalp yetersizliği(%35-50 oranında).
Cocuğun doğumunun ilk iki ayını takiben, kalp ekosunun(eko-kardiyogram) alınması gereklidir. Yurtici (ulusal) organizasyonlar, DS'lu cocuklar adına, cocuğunuzun doktoruna iletmeyi isteyebileceğiniz, her turlu bilgiyi iceren kontrol listelerini tedarik ederler.21. Kromozom Bilgisi Hucreye Fazladan Nasıl Girer?21. kromozom bilgisi hucreye direkt olarak 21. kromozomun iki adet yerine uc adet olması şeklinde girebileceği gibi, bu bilgi ek bir kromozom şeklinde değil de başka bir kromozoma eklenmiş şekilde (en sık 14. kromozoma eklenmiş olarak) hucreye girebilir. Down sendromu olgularının en sık ortaya cıkma şekli (%95) uc adet 21 numaralı kromozom bulunması şeklinde olur. Bu durumda bireyin kromozom sayısı 47'dir ve kromozom haritasında 21. kromozomun uc adet olduğugozlenir. %4 olguda ise 21. kromozom hucrede 14. kromozoma eklenmiş şekilde bulunur. Buna da translokasyona bağlı (yer değiştirmeye bağlı) Down sendromu adı verilir. Boyle bir bireyin toplam kromozom sayısı normal olmasına karşın 14. kromozomundan biri 21. kromozomu da taşıdığından diğerinden daha uzun gorulur.Her iki durumda da sonuc aynıdır: "Fazladan" gelen 21. kromozom bilgileri hucresel seviyede yarattıkları olumsuz değişikliklerle Down sendromu ortaya cıkmasına neden olur.21 Nolu Kromozom Nasıl Uc Adet Olur?İnsanlarda bulunan 46 kromozomun 44'u otozomal (bedensel yapı ve işlevlerle ilgili), 2 tanesi de cinsiyet kromozomudur (on planda cinsiyete ozgu işlevlerle ilgili kromozom). Erkeklerin cinsiyet kromozomları XY yapısında, kadınların ise XX yapısındadır. Uremeyi sağlayan hucrelerde kromozom sayısı yarıyarıyadır. Şoyle ki, spermatosit adı verilen erkek hucreleri olgunlaşma aşamasında mayoz bolunme adı verilen bolunme şekliyle ikiye bolunerek 23 X ya da 23 Y olmak uzere iki farklı yapıda kromozom taşıyan olgun ve dollemeye hazır sperm hucrelerine donuşurler. Kadınlarda ise bu mayoz bolunme her ikisi de 23, X yapıya sahip olgun ve dollenmeye hazır oosit (yumurta hucresi) oluşumuyla sonuclanır.Cinsel birleşme sonucunda dollemeyi Y kromozomu taşıyan spermlerden biri gercekleştirdiğinde bebeğin cinsiyeti erkek, X kromozomu gercekleştirdiğinde ise kadın olarak belirlenir. Down sendromu gelişiminde ise yukarıda anlatılan fizyolojik olaylar zincirinin kadın tarafındaki kısmı bozulur. Mayoz bolunmede herhangi bir nedenle tam ikiye ayrılma gercekleşmez ve bir oosit hucresi mayozla ikiye bolunduğunde 21. kromozom, nondisjunction (ayrılmama) adı verilen olgu sonucunda bolumlerden birine hic ulaşamaz. Yani kadının oositleri arasında 24 adet (21. kromozomun ikisini de alan) ve 22 adet (21. kromozomu hic icermeyen) kromozom taşıyan anormal oositler gelişir. Sperm 22adet kromozom taşıyan hucreyi dollediğinde gebelik daha fazla devam edemez ve duşukle sonuclanır. Sperm 24 adet kromozom taşıyan hucreyi dollerse oluşan zigot (embriyo oncesi donem) 47 adet kromozom taşıyan ve 21. kromozomu uc adet olan "Trizomi 21"yapıya sahip olur.Nondisjunction (ayrılmama) olayı anne yaşıyla birlikte artış gosterir. Bunun nedeni muhtemelen oositin (yumurta hucresinin) yaşlanmasıdır. Nondisjunction en sık 21. kromozomda meydana gelmekle beraber 18. kromozomda, 13. kromozom da ya da cok ender olarak diğer kromozomlarda meydana gelir. Her bir nondisjunction hucrelerde fazladan bir kromozom bilgisi demektir ve her bir fazla kromozom kendine ozgu belirtiler ortaya cıkarır (Trizomi 18 ve Trizomi 13 gibi).Trizomi aslında sıklıkla duşukle sonuclanır. Bu "doğal seleksiyon" adı verilen ve doğanın canlı hayatının "kalitesini" surdurmesinde etkili olan bir surectir. Duşuk, erken gebelik doneminde olabileceği gibi 20.haftaya kadar gecikebilir, ya da erken doğum ortaya cıkabilir. Bir kısım olgular ise doğuma kadar yaşamaya devam eder ve Down sendromlu bebekler olarak dunyaya gelirler.Translokasyona Bağlı Down SendromuDengeli translokasyon taşıyan bir anne ya da babadan bebeğe 21. kromozom bilgileri 3. kez gectiğinde bebekte translokasyona bağlı Down sendromu ortaya cıkar. Bu tip Down sendromunun ozelliği bebeğin kromozom sayısının 46 (yani normal) olmasına karşın 21. kromozomun 3. kopyasını taşımasıdır. Bebekte translokasyona bağlı Down sendromu spontan (kendiliğinden) olabileceği gibi translokasyon taşıyıcı bir anne ya da babadan da gecebilir. Genlerinde translokasyonu olan anne ya da babanın 45 kromozomu olmasına karşın, tum genetik materyal translokasyon sonucu varlığını koruduğundan dış gorunuşleri normaldir ve Down sendromu ozellikleri taşımazlar. Dengeli Translokasyon Nedir?Dengeli translokasyon bireyin kromozomlarından birinin yerinden kalkıp başka bir kromozoma transloke olması ("goc etmesi ve eklenmesi") durumudur. Ornek olarak 21. kromozomun bir tanesinin yerini terkedip tumuyle 14 numaralı kromozomun bir tanesine eklenmesi verilebilir. Boyle bir birey dış gorunuş olarak tumuyle normaldir, cunku kromozom bilgisi eksik ya da fazla değildir. Ancak bu bireyin kromozom haritası cıkarıldığında bireyin 45 kromozom taşıdığı ve 14 numaralı kromozomunda bir eklentisi olduğu (21 numaralı kromozom) gorulur.Boyle bir birey cocuk sahibi olduğunda bebeğe fazladan 21 numaralı kromozom iceren 14 numaralı kromozomunu verirse bebeğin kromozom sayısı normal olmasına karşı 21 numaralı kromozom bilgisini uc kez taşıması nedeniyle Down sendromu bulguları ortaya cıkar. Birey bebeğine anormal 14 numaralı kromozomunu gecirir ancak 21 numaralı kromozomunu vermezse bebek dengeli translokasyon taşıyıcılığını annesinden ya da babasından almış olur ve Down sendromu belirtileri gostermeden "taşıyıcı" olarak hayatını devam ettirir. Bebeğe normal olan 14 numaralı kromozom ve normal 21 numaralı kromozom gecerse bebek tumuyle normal doğar.Down Sendromu Karakteristik OzelliğiYuzu : Yuz, yuvarlak ve basıktır. Gozler cekik olup, kapaklarında kıvrım mevcuttur. Cocuk buyudukce bu kıvrım belirgin hale gelir. Yine bazı cocuklarda ozellikle goz rengi acıksa, gozun renkli bolumunun cercevesinden ice doğru beyaz lekeler vardır. Bu lekeler zamanla kaybolur. Goz kapaklarında şişme ve capaklanma gorulur.Burun, kucuk ve kalkık, burun koku basıktır. Yuzun yuvarlak olması nedeniyle gozler birbirinden ayrık durur. Goz kaslarının zayıf olması nedeniyle şaşılık gorulebilir. Ağız kucuk olduğu icin (ozellikle bebeklerde) dil dışarıda durabilir. Bu nedenle salya akması ve ağız kenarlarında catlaklar oluşabilir. Dil uzerinde yarıklar vardır. Kulaklar biraz aşağıda olup, kulak yolu dar ve kucuktur. Kulak iltihaplanmaları ve işitme problemi yaygındır.
Başı: Baş, basık, arkası duzleşme eğilimindedir. Sac, kaş ve kirpikler coğu kez seyrek ve yumuşaktır.
Boyun: Genellikle kısa ve geniştir.
Govde: Kısa ve geniş gorunur. Karın geniş ve bombe gorunumunde olup, gobek veya kasıkta bazen fıtık gorulebilir.
Kol ve Bacaklar: Genellikle gevşek ve kunt bir yapı gorulur. Aynı gorunum el ve ayak icinde gecerlidir. Elde, avuc icinde simin cizgisi avuc icini boydan boya kat eder. Ayakta da baş parmakla ikinci parmak arasında geniş bir ayrılık vardır.
İc Organlar: Kalpte anatomik bozukluklar gorulebilir. Guatr sık rastlanan bir semptomdur. Bağışıklık sistemi zayıf olan bu cocuklarda akciğer enfeksiyonları sık gorulur. Cocuk, doğumda ve daha sonra belli aralıklarla kontrolden gecirilmelidir.
Cinsel Organlar: Erkek cocuklarda yumurtalıkların kasıkta ya da karında kalmaları veya cocuğun idrar deliğinin penisin ucunda değil biraz altta kalması soz konusudur.Bu durumda uzman doktorlara başvurmalı ve yapılması gerekenler oğrenilmelidir.Down Sendromlu Bebeklerde Hangi Organ Bozuklukları Gorulur?Down sendromlu bebeklerde en sık kalp hastalıkları ve sindirim sistemi hastalıkları gorulur. Kalp defektinin ağır olması bebeğin henuz doğmadan once kalp yetmezliği nedeniyle tum vucudunun şişmesine neden olabilir (hidrops). Bazı durumlarda sindirim sistemindeki defektler tıkanıklıklara neden olur ve bu durumların acil ameliyatla giderilmesi gerekebilir.Down sendromlu bebeklerde yenidoğan ya da cocukluk cağında losemi (kan kanseri) daha sık gozlenir.Down sendromunun bircok aile icin en uzucu ozelliği bebek buyudukce barizleşen zeka geriliğidir. Bunun şiddeti bebekler arasında onemli farklılıklar gosterir. Bu bebeklerin erken donemlerden itibaren ozel bazı eğitim programlarına alınması ile başarılı sonuclar alınabilmektedir. Yenidoğan Cocukta Nasıl Tanı Konur?Klinik bulgularla yenidoğanda Down sendromu tanısı koymak genellikle kolaydır. Ancak kesin tanı kromozom analizi yapılarak konur. Kromozom analizi ayrıca Down sendromu'nun "hafif" şekli olan mozaik durumunun belirlenmesinde de onemlidir. Mozaik kromozom yapısına sahip bebeklerde kromozomların bir kısmı normal yapıda olduklarından sendromun tipik ozelliklerinin bir kısmı gozlenmeyebilir ve zeka geriliği de daha hafif olur.Rahatsızlığın Başka Ceşitleri Var mıdır?Down Sendromu'nun belli başlı 3 ceşidi vardır.Bebeğinizde muhtemelen, ya trisonomy 21-kromozomların 21.ciftinde gorulen, yumurta, ve sperm gelişimi veya dollenme (fertilizasyon) sırasında vuku bulan bir hucre anormalliğinden kaynaklanan fazlalık vardır.Ya da %4 kadarı (fazladan olan 21. kromozomun parcalanıp, diğerine yapıştığı Translokasyon'a yakalanmıştır. Yaklaşık %1'inde ise, sadece bazı hucrelerde kromozom fazlalığının (Trisonomy 21)bulunduğu mozaik birdurum. (Mosaicism) gorulur. DS rahatsızlığı olanların %95'inde Trisonomy 21 vardır.a) TRİSOMY: Bu tip Down Sendromlularda kromozom sayısı 47'dir. Fazla kromozom 21. kromozomdur. Down sendromounda en yaygın gorulen kromozom anormalliğidir. 21 numaralı kromozomun 3 tane olması halidir. Bu tur mongolizm daha cok yaşlı annelerin cocuklarında gorulur.b) MOSAİCİSM (MOZAİK TİP DOWN SENDROMU): Seyrek gorulen bir Mongolizm turudur. Aile kokenli değildir. Bireyin hucrelerinde kromozom sayıları farklıdır. Orneğin deri hucresinde 46 kromozom bulunurken, kan hucresinde 47 veya ilikte 46 iken deride 47 kromozom olabilir. Bu, embriyo da hucrelerin erken bolunmesinden kaynaklanan bir durumdur.c) TRANSLOCATİON: Bu tip Mongolizmde, 21 numaralı kromozom fazla duzeyde materyal icermektedir. Kromozom sayısındaki fazlalıktan ote kromozomların yeniden duzenlenmesinden kaynaklanmaktadır. Kromozom sayısı 46 olmasına rağmen, genellikle 15 veya 21 numaralı kromozomun fazla dozda olması anormalliğe neden olmaktadır. Bu tip mongolizm daha cok aile kokenlidir. 15 veya 21 numaralı kromozom anormalliği gorulen anne babaların cocuklarında gorulur. (Yukarıda bahsedilmişti...)Tedavisi
own Sendromunun tıbbi anlamda tedavisi bulunmamaktadır. Kromozom bozukluğundan kaynaklandığı ve kalıtsal olduğu icin sadece hamileliğin ilk aylarında 3'lu kan testi ile cocuğun Down'lu olup olmadığı oğrenilebilmekte ve Down'lu ise kurtaj yapılabilmektedir.
DS'lu Buyuyen Bir Cocuğun Hayatı Nasıl Olacaktır?5 yıl oncesinde bile, normal bir cocuğun fırsatları, DS'lu olarak dunyaya gelmiş bir cocuktan daha fazlaydı. DS'lu gencler, hayal bile edilemeyecek alanlarda ustun başarılar sergileyebildiklerini ispat etmiş olup, temel programlara entegre olurlarken, kapılar her zaman kendilerine acılmıştır ve acılmaya da devam edecektir. Bir zamanlar, DS'lu yetenekli bir aktorle, aktrisin başrolunu oynadığı, yeryuzundeki tum cocukların potansiyeli hakkında kamuoyunu aydınlatan "Life Goes On" adında bir film de seyretmiştik.
DS'lu iki genc adam, Count us In: Growing Up With Down. Syndrome (Bizi de Aranıza Alın: Down Sendromuyla Buyumek) adlı bir kitap bile yazmışlardı. Lou Shaw'un senaryosunu yazdığı, "Oğluna Saygı Duy" adlı surukleyici filmin başrolunde DS'lu iki kahraman oynamıştır. Aynı şekilde, DS'lu iki genc adam da, Cannes 1996 En İyi Erkek Oyuncu Şeref Odulu'nu almıştı.
Ulkedeki DS'lu binlerce genc, hayatlarını şohretsiz ve yaygarasız bir bicimde yaşamaya devam ederken,yaşadıkları toplumu sadece icinde bulunmakla değişikliğe uğratıp, başkalaştırıyorlar. Hayalleri ve amaclarına ulaşacak kararlılıkları var. Cevre okullarda, gunun birinde iş arkadaşı, komşu hatta yetişkinlikte arkadaş olabilecekleri cocuklarla
alışılagelmiş daimi sınıflarda oğrenim gorurler.Genc ve yetişkin olanları farklı ve anlamlı işlere girerken, ev gecindirebilir, icinde yaşadıkları topluluğa katkıda bulunabilirler.
Bebeğimi Dunyaya Getirmeye Hazırlanırken Farklı Bir şey Yapmam Gerekir mi?Biraz dinlenmeyi deneyin. Nasıl hissediyorsanız, oyle davranmakta serbestsiniz. Sizi ve bebeğinizi sevenler de aynı şekilde. Cocuk doğurmak kolay iş değildir; heyecanınız, ailenize katılacak yeni bir candan kaynaklanır. Tebriklere ve fevkalÂde hediyelere lÂyıksınız. Ona merhaba demek icin vakit kaybetmeyin ve bebeğinizle mutluluğun tadını cıkarın; zira, cok cabuk buyuyorlar. Yeni Tıp Dergisi KASIM 1999 - 6YORUMİkinci ve ucuncu trimester testlerinin İntegrasyonu ile Down sendromu taraması: Down sendromu taramasında ilk trimester, ikincitrimester testleri koryonik villus orneklemesi veya amniosenaaai efektif yontemler olmasına rağmen pratikte hangi metodun kullanılması gerektiğine dair tereddutler vardır. Bu makalede her iki trimesterolcumlerinin integre edilmesi ile Down sendromlu bebekdoğurma riskinin belirleneceği bir metod anlatılmıştır. Bunun icin ilk ve ikinci trimesterde kullanılan tarama metodları ile ilgili yayınlanmış calışmalara ait bilgiler toplanmıştır. İlk trimester taramasında Down sendromlu fetusu olan 77 ve etkilenmemiş fetusu olan 363 gebeden alınan serum"pregnancy associated plasma protein A" seviyeleri ile 326 etkilenmiş ve 95476 etkilenmemiş gebenin ultrasonografik olarak tespit edilmiş "nuchaltranslucency" olcumleri dikkate alınmış. İkinci trimester testleri ise 77 etkilenmiş ve 385 etkilenmemiş gebede serum afetoprotein, ankon-jugeostriol, HCG ve inhibin A olcum kombinasyonları idi.Buna gore integre tarama testinde pozitiflik (>1/120cut off kabul edildiğinde) Down sendromu belirleme hızı %85olup yanlış pozitiflik oranı %0.9 idi. Aynı tespit hızını elde etmek icin halen kullanılan taramatestlerinin yanlış pozitiflik oranları daha yukselmekte imiş (%5-22). Eğer ikinci trimesterde tarama ile halen %5'lik yanlış pozitiflik oranı ile kullanılırsa olan uclu tarama testi yerine integretest kullanılsaydı Down sendromu tespit oranı dahayuksek (%85'e karşılık %69) veinvazifdiagnostik girişim ve sonrasında normal fetuslerin kaybında da 4/5 azalma olacaktır. Bu bulgularla integre test şu anda kullanılan en iyi testden cok daha duşuk bir yanlış pozitiflik hızı ile,daha fazla Down sendromu tanısı sağlayacaktır.Dr. Neslihan SECKİN'in yorumu: Gunumuzde intrauterinanomalilerin en erken donemde, en hızlı şekilde, en az invazif yontemlerle ve enduşuk yanlış pozitiflik oranları ile tespiti icin araştırmalar devam etmektedir. Makalede testler sadece Down sendromu tespiti yonunde incelenmiş, ancak uclu tarama testininoral tup defekti ve trizomi 18 tespiti, ayrıca kotuobstetrik prognoz hakkında da bilgi verebileceği unutulmamalıdır.Ayrıca integre testin yine de pratikte iki aşamalı olduğu hastanın yine ikinci trimesteri beklemek zorunda kaldığı, bunun da yaratacağı psikolojik etkiler goz ardı edilmemelidir. Hele ki bir gebe aslında ilk trimester testine gore termine edilmesi gereken gebeliği sırf integre test sonucu beklenecek diye taşıyıp daha sonra cok daha zahmetli bir terminasyona mecbur bırakılırsa bu da kabul edilebilecek bir durum olmasa gerektir. Herhalde henuz ideal olan testlerden oldukca uzağız ve sadece Down sendromu değil diğer trizomi ve anomalilerin aynı anda tespiti icinde daha cok araştırmalar gerekmektedir.