SİNİR SİSTEMİ

İc ve dış cevreden gelen uyarılara karşı tepki gostermemizi sağlayan sisteme sinir sistemi denir.

Omurgasızlarda Sinir Sistemi:
Tek hucrelilerde ozelleşmiş bir sinir sistemi yoktur. Uyartıları alma ve cevap verme sitoplazmadaki sinir telcikleri yardımı ile olur.
Paramecium da hucre dışında bulunan siller, hucre icindeki sinir telleri ile bağlantılıdır. Sinir telleri dıştan gelen uyartıları hucrenin her yerine iletir.
Sungerlerde ozelleşmiş sinir hucresi yoktur. Her hucre uyarıya karşı kendisi tepki gosterir. Uyartı kimyasal yolla iletilir.
Solenterlerden Hidrada ozelleşmiş sinir sisteminin en basiti olan sinir ağı bulunur. Sinir ağı birbirine bağlı sinir hucrelerinden oluşur. Uyartı iletimi yavaştır.


Yassı solucanlarda (Planaria) başta beyin gorevi yapan bir sinir duğumu (ganglion) ile vucudun iki yanında uzanan bir cift sinir şeridi bulunur. Bu yapıya ip merdiven sinir sistemi denir.
Eklembacaklılarda merkezi sinir sistemi gorulur. Baş ganglionuna beyin denir. Ganglionlar bağımsız olarak iş gorebilir.

Omurgalılarda Sinir Sistemi:
Omurgalılarda sinir sistemi ikiye ayrılır.
1- Merkezi Sinir Sistemi: Beyin ve omurilikten oluşur.
2- Cevresel Sinir Sistemi: Beyin ve omurilikten cıkan sinirlerden oluşur.

SİNİR HUCRESİ

Sinir sisteminin yapı ve gorev birimi noron adındaki sinir hucreleridir. Bir noronda kısa uzantılar (dendrit) ve uzun uzantı (akson) bulunur. Sinir hucrelerinin cekirdek bulunan kısmına hucre govdesi denir. Aksonu en dıştan saran kılıfa şıwan kını denir. Beslenme ve rejerasyonu sağlar. Şıwan kını altında miyelin bulunur. Miyelinli noronlar impulsları daha hızlı iletir. Beyin ve omurilik sinirleri miyelinli, otonom sinirleri miyelinsizdir. Akson uzerindeki ranwier boğumlarında impulslar guclenir. Gorev ve işleyişine gore uc ceşit noron vardır.
1- Duyu Noronu: Duyu organlarındaki reseptorlerden (almac) aldığı impulsları merkezi sinir sistemine iletir.
2- Ara Noron: Duyu ve motor noronları birbirine bağlayan noronlardır. Uyartılara karşı hangi tepkinin oluşturulacağını belirler.
3- Motor Noron: Merkezi sinir sisteminden aldığı uyarıları, tepki organına (efektor organ) iletir. Efeftor organ genelde kas veya salgı bezidir.

Cevreden gelen bilgi reseptorler tarafından alınır. Sırasıyla duyu noronu aran noron ve motor noron dan gecerek efektor organa iletilir.
Sinir dokusunu rejenerasyon yeteneği yoktur.

Noronlarda İmpuls İletimi

Dıştan ve icten gelen uyarıların etkisi ile noronda meydana gelen değişikliğe impuls denir. İmpulsun iletim yonu: Dendrit à Hucre govdesi à Akson doğrultusundadır.
İmpulsun iletimi elektro kimyasal bir olaydır.
Dinlenme halindeki bir noronda hucre zarının dış kısmı “+” ic kısmı “–“ yukludur. Hucrenin bu haline polarizasyon (kutuplaşma) denir. Bu olay Na ve K iyonlarının eşit olmayan dağılımından kaynaklanır.
Uyarılan sinir hucrelerini dış kısmı “–“ ic kısmı “+” yuklu duruma gecer. Bu olaya depolarizasyon denir. Bu işlem sırasında hucre bol miktarda O2 harcar, ATP kullanır. Sonucta CO2 ve ısı oluşur.

İmpuls iletimi tamamlanınca noron tekrar eski durumuna gelir. Buna da repolarizasyon denir.
Depolarizasyon durumundaki sinir hucresi ikinci bir uyartıya cevap veremez, repolarize olması gerekir.

Eşik Şiddeti: Sinir hucresinin uyarılması icin gereken minimum uyartı şiddetidir. Eşik şiddetinin altındaki uyarılara sinir hucresi cevap veremez. Eşik değerde ve uzerindeki uyarılara cevap verir. Buna ya hep ya hic kuralı denir. Uyartı eşik şiddetin uzerinde olduğunda impulsun hızı ve etkisi değişmez, sayısı değişir.
Uyarmanın frekansı, şiddeti ve suresi, noronların sayısı, dizilişleri ve aralarındaki bağlantı impuls sayısını etkiler.

Sinaps: Bir noronun dentridi ile diğer noronun aksonunun karşılaşama noktasıdır. Uyartıların akış yonu sinapslarda aksondan dentrite doğudur.

İmpulsun Norondan Norona Gecişi

İmpulsun akson ucuna gelmesiyle sinaptik keselerden norotransmiter (taşıyıcı) maddeler salgılanır. Diğer sinir hucresinin dendritindeki reseptorler tarafından algılanan bu maddeler bu hucrede yeni impulsu başlatır. Norotransmiter maddeler asetilkolin, noradrenalin, dopamin, seratonin ve histamindir. Sinapslardaki norotransmiter maddelerin salgılanma miktarı impuls sayısına bağlıdır.
Bir uyartının sinapstan gecişi sinir hucresinden gecişinden daha yavaş olur. Yani elektriksel ileteim hormonal iletimden daha hızlıdır.



İnsanda Sinir Sistemi

a- Merkezi Sinir Sistemi: Beyin ve omurilikten oluşur.

* Beyin: Beyin dıştan ice doğru uc katlı zar ile cevrilmiştir. Bu tabakalar sert zar, orumceksi zar ve ince zardır. Orumceksi zar ile ince zar arasında beyin sıvısı bulunur. İnsanda beyin ağırlığı 1300-1500 gr`dir. İnsan beyni uc bolumden oluşur.


1- On Beyin: Uc beyin ve ara beyin olarak ikiye ayrılır. Oğrenilen davranışları, bacak hareketlerini, zekÂyı, hafızayı kontrol eder.
Uc Beyin: Ara ve orta beyini dıştan saran kısmıdır. Rolando yarığı ile ikiye ayrılır. Dış kısmında boz madde ic kısmında ise ak madde bulunur. Otonom sinir sistemini etkiler. Gorevleri; hafıza, oğrenme, hayal kurma, goruntu, ses, konuşma, sembolleri algılama, şahsiyet değerlendirmedir.
Ara Beyin: Talamus, hipotalamus ve hipofiz bezinden oluşur.
Talamus: Duyusal impulsların dağıtım merkezidir. Heyecan duygunun dışa vuran tepkilerini duzenler.
Hipotalamus: Homeostasi ile ilgili duzenlemeler yapar. İştah, kan basıncı, su dengesi, vucut ısısı, uyku, hormon salgılama, karbonhidrat ve yağ aaaabolizması eşeysel yonelme ve olgunlaşmayı duzenler.
Hipofiz Bezi: Salgıladığıhormonlarla diğer endokrin bezlerin calışmasını kontrol eder.
2- Orta Beyin: Beyincik ile ara beyin arasında kalan kısımdır. Vucut duruşunu ve kas tonusunu ayarlar. Işığa bağlı olarak gozbebeğinin buyuyup kuculmesini de kontrol eder.
3- Arka Beyin: Omurilik soğanı ve beyincikten oluşur.
Omurilik Soğanı: Dışta ak madde dışta boz madde bulunur. Kalp atışı, atardamar capının değişmesi, solunum hareketleri, yutma ve tukruk salgısı, karaciğerin şeker ayarlaması, kan damarının buzulup gevşemesi, kusma ,ciğneme, hapşırma olaylarını kontrol eder. Ayrıca solunum, dolaşım ve boşaltım sistemlerini denetler.
Beyincik: Dışta boz madde icte ak madde bulunur. İki yarım kureden oluşur. Yarım kureler pons ile birbirine bağlanır. İskelet kaslarının kasılmasını duzenler ve denge merkezidir.

* Omurilik: Omurganın icinde vucut boyunca uzanır. Omurilikte ventral kok, dorsal kok ve yan boynuz bulunur. Ventral kok motor noronlarının cıktığı, dorsal kok duyu noronlarının omuriliğe girdiği yerdir. Yan boynuzdan otonom sinir sistemine ait sinirler cıkar. Omurilik refleks merkezidir. Beyne gelen ve cıkan impulsları iletir.

REFLEKS

Vucudun uyarı etkisi ile ani olarak yaptığı istemsiz hareketlerdir. Refleksler omurilikteki refleks yayları tarafından oluşturulur. Basit bir refleks yayında duyu noronu, ara noron, motor noron ve iki tane sinaps bulunur.
Bir refleks yayında uyartının oluşumundan tepkinin ortaya cıkışına kadar izlenilen yol şoyledir: Duyu organı – dorsal kok – boz madde – ventral kok – salgı bezi veya kas
Beyin refleksle meydana gelen olayların ancak sonucundan haberdar olur.

b- Cevresel Sinir Sistemi: Beyin ve omurilik dışında kalan sinir sistemidir. Somatik ve otonom sinir sistemi olmak uzere iki ayrı şekilde incelenir.

* Somatik Sinir Sistemi: Duyu ve motor noronlarından oluşur. İskelet kaslarında gercekleşen istemli hareketler somatik sinirlerin kontrolundedir ve miyelinlidirler.

* Otonom Sinir Sistemi: İsteğimiz dışında calışan tum ic organlara sinirler gonderir ve miyelinsizdirler. Omurilik, omurilik soğanı ve hipotalamusta ki merkezlerce kontrol edilir. Otonom sinir sisteminde birbirine zıt calışan sempatik ve parasempatik sinirler bulunur.
Sempatik sinirler organizma zor durumda kaldığında devreye girer. Sindirim ile ilgili olayları yavaşlattığı halde diğer olayları hızlandırır.
Parasempatik sinirler ise sindirim sistemi haric ic organların calışmasını yavaşlatır.